16-multidisciplinary online distance conference on "scientific and practical research in uzbekistan" part-14

3
Июнь
17
ga. ko‘paytirishingiz. mumkin.. Ushbu. kuchlar. chegara. qalʼalari. va. asosiy. shaharlarda. joylash-
gan.. Shunday. qilib,. Buxoro. o‘z. qo‘shinlarini. Jizzaxda,. Bolo-qo‘rgʼon,. Nurota. va. boshqalarda.
tutadi.. Amudaryo. orqasida. va. uning. oldida. yashaydigan. va. Buxoro. hukmronligini. tan. olgan.
turli. ko‘chmanchi. qabilalarning. turkmanlari,.Amir. tomonidan. umumiy. chaqiriq. eʼlon. qilingan.
taqdirda,.18.ming.kishiga.ega.bo‘lishi.kerak..Ular.o‘z.mablagʼlari.bilan.taʼminlangan.va.jihoz-
langan..Shunday.qilib,.Buxoro.kuchlari.36.mingdan.ortiq.odamni.baholashi.mumkin.Lekin.bu.
raqam.haqiqiy.emas,.balki.nominal..Buxoro.hozirgi.vaqtda.10-12.mingdan.ortiq.odamni.safarbar.
qilishi.mumkin,.lekin.katta.qiyinchilik.bilan.Albatta,.cho‘lda.yashovchi.odamlarni.armiyaga.olib.
borish. qiyin,. u. yerda. ular. o‘z. boshliqlarining. hokimiyatini. tan. olishmaydi,. lekin. ularni. ishga.
solib,.yurishga.majbur.qilish.oson.emas.Unga.qarshi.birlashgan.dushman.davlatlar.bilan.o‘ral-
gan. Bukhariya,. ishgʼol. qilish. xavfiga. duch. kelmasdan,. o‘zlarining. chegara. qalʼalarini. himoya.
qila. olmaydi,. ularni. himoya. qilish. uchun. yollanma. askarlarning. uchdan. ikki. qismi. ishlatiladi.
Agar.siz.bemorlarning.sonini.yoki.urush.boshida.yo‘qolgan.askarlarni.hisobga.olsangiz,.1833-
yil.Buxoro.amirligi.ahvolini.ayanchli.ekanligini.osonlik.bilan.tushunishingiz.mumkin..Baturxon.
(amir. Nasrulloxon. 1826-1860y). egallashga. qasam. ichgan. Shahrisabzga. qarshi. Buxoro. barcha.
saʼy-harakatlarga.qaramay,.faqat.5.ming.nafar.yollangan.qo‘shinni.va.taxminan.bir.xil.miqdor-
dagi.turkmanlarni.to‘plashga.muvaffaq.bo‘ldi,.ularning.deyarli.barchasi.oziq-ovqat.yetishmas-
ligi.tufayli.uch.haftalik.urushdan.keyin.xizmatni.tark.etishga.kirishdi,.garchi.ular.Buxariyaning.
deyarli.markazida.bo‘lgan.mamlakat.bilan.jang.qildilar.
1
Hukumat.maoshidan.iborat.bo‘lgan.askar.(german).yiliga.150.rubl,.uning.bir.qismi.pul.bilan.
to‘lanadi.vabir.qismi.jugara,.somon,.bugʼdoy.kabilar.bilan.Askarlar.juda.kamdan-kam.hollarda.
o‘z. otiga. ega,. ayniqsa. katta. shaharlarda,. otning. ahamiyati. juda. qimmat.Urushning. boshlanishi.
haqida.chaqiriqlar,.kamdan-kam.hollarda.bir.oydan.ko‘proq.vaqt.davom.etadigan.harbiy.hara-
katlar.vaqtida.otlarni.ishga.yollash,.chunki.armiya.texnikasiz.urushga.boradi,.tez.orada.mahsulot.
etishmasligi.tufayli.qaytishga.majbur.bo‘ladi.
Ushbu. ekspeditsiyalar. (harbiy. harakatlar). dushman. hududida. xuddi. qochoqlarga. o‘xshaydi.
va.Buxoro.tartibsiz.qo‘shinlari.hozirgi.kabi.uch-to‘rt.oylik.harbiy.harakatlarni.to‘xtata.olmaydi..
Fitil. qurolga. ega. bo‘lganlar. tufangchi. (mushketyorlar). va. batirlar. (qahramonlar). deb. ataladi.
2
Dushman.yaqinlashganda,.ularning.aksariyati.nayzalarini.yoki.qurollarini.kiydiradigan.qurolbar-
dorlarni.olishga.harakat.qilishadi..Baʼzilar.zanjirli.dubulg‘ava.juda.kamdan-kam.hollarda.temir.
dubulgʼa.yoki.kichik.sovut.kiyishadi..Buxoro.askarlari.o‘qchilik.qobiliyatini.mutlaqo.yo‘qotgan..
Oʼzbek. qo‘shinlari. intizomiy. va. har. doim. otlarda. jang. qiladilar.. Turkmanlarning. deyarli. bar-
chasi. o‘z. otlariga. ega,. ammo. ular. o‘zbeklarga. qaraganda. kamroq. qurolga. ega..Amirlikda. 4. ta.
eski.zambarak.va.sakkiz.yoki.o‘nta.eski.qurol,.ulardan.faqat.to‘rttasi.bor,Buxoro.artilleriyasini.
Amirga. xizmat. qiluvchi. rus. va. fors. asirlari. tashkil. qiladi.. Buxoroda. bo‘lishim. davomida. xon.
ikki.marta.qurolni.olishga.harakat.qildi,.ammo.hech.qanday.foyda.yo‘q.edi..U.faqat.shu.vaqtda.
Buxoroda. bo‘lgan. Qo‘qon. elchisiga. tez. orada. boshlanishi. kerak. bo‘lgan. urushga. tayyorgarlik.
ko‘rayotganini.isbotlashni.xohlagan.edi.Shuningdek.amirlikda.harbiy.orkestr.ham.bo‘lib,.uning.
tarkibi. taxminan. 70. ga. yaqin. sozandadan,. jumladan,. 14. ta. nog‘orachi,. 14. ta. naychi,. 4. ta. sur-
naychi. va. 6. ta. karnaychi. bo‘lganligini. qayd. etadi.. Harbiy. orkestr. a’zolari. 35. tangadan. maosh.
olishgan,.ularni.nazorat.qilib.turgan.dirijor.esa.70.tanga.maosh.olgan.
Buxoro.armiyasidagi.harbiy.unvonlar.quyidagilar:
Dax-boshi. -. o‘n. kishilik. qo‘mondon,. yuz-boshi-yuzlab. qo‘mondon,. ponsad-boshi-besh. yuz.
kishi.va.nihoyat.mingboshi-tug.(banner).ming.kishi.bo‘lgan.polkga.buyruq.berganidek,.baʼzan.
To‘qsabo.deb.ataladigan.minglab.odamlarning.qo‘mondoni.
Harbiy.harakatlarning.boshlanishiga.qadar.amir,.odatda,.harbiy.xizmatchilarning.jasorati.va.
bilimlari.bilan.mashhur.bo‘lgan.hokimlardan.biriga.yoki.Buxoro.rahbariga.qo‘shinlarni.to‘plashni.
buyuradi.. Bosh. qo‘mondon. faqat. harbiy. davrda. hokimiyatni. saqlab. qoladi,. tugatgandan. so‘ng.
u.hokimiyatni.birlashtirishi.kerak..Maxsus.holatlarda.Amir.Shaxrisabzga.qarshi.so‘nggi.harbiy.
1
. записки.о.бухарском.ханстве.(Отчеты.П.И.Демезона.и.И.В.Виткевича)..М.:.Наука..1983
2
. бoрнс.А..Путешествие.в.бухару..ч.1..М.,.1848
.

---

146