16-multidisciplinary online distance conference on "scientific and practical research in uzbekistan" part-14

3
Июнь
17
XIVA XONLIGINING XUDUDI, MA’MURIY TUZILISHI VA AHOLISI
Abduraxmonova E’tibor Saidjonovna
Qashqadaryo viloyati Kitob tumani 
29-umumiy o‘rta ta’lim maktabining Tarix fani o‘qituvchisi
Telefon: [phone]
Annotatsiya: Quyidagi.ushbu.ilmiy.maqolada.Xiva.xonligining.xududi,.ma’muriy.tuzilishi.
va. aholisi. haqida. qisqacha. ma’lumot. berishga. harakat. qilingan,. ushbu. ilmiy. maqoladan.
respublikamizning.barcha.pedagoglar.qo‘llanma.sifatida.foydalanishlari.mumkin.
Kalit so‘zlar: Shohabboz,.Darg‘onota,.Gurlan,.Pitnak,.Shovot,.Shumanay,.Oqdarband,
Xonlikning.aniq.chegaralari.haqida.ma’lumotlar.saqlanmagan..Chunki.xonlik.paydo.bo‘lgan.
dastlabki. davrlardan. boshlab. siyosiy. vaziyat. va. harbiy. harakatlarga. qarab. davlat. chegaralari.
doimiy.ravishda.o‘zgarib.turgan..XIX.asrga.kelib.xonlik.tarkibiga.turkman,.qozoq,.qoraqalpoq.
va.boshqa.xalqlarning.qo‘shilishi.natijasida.davlat.sarhadlari.ancha.kengaydi..Manbalarga.ko‘ra,.
Eltuzarxon. (1804. –. 1806. yy.). davrida. xonlikning. xududi. uncha. katta. bo‘lmasdan,. shimoliy.
chegarasi.Orol-Qo‘ng‘irot.hokimligi,.janubiy.chegarasi.esa.Darg‘onota.bilan.chegaradosh.bo‘lgan..
XIX. asr. o‘rtalariga. oid. rus. manbalarida. xonlikning. g‘arbiy. chegarasi. Kaspiy. dengizigacha,.
janubda. esa. Marv. vodiysi. orqali. Eronga. tutashib. ketganligi,. shimolda. esa. Ural. daryosigacha.
cho‘zilganligi.qayd.etilgan.
Xiva.xonligi.mahmuriy.jihatdan..XVI.–.XVIII.asrlarda.viloyatlarga.bo‘lingan.bo‘lsa,.XVIII.
asr. oxiri. –. XIX. asr. boshlaridan. boshlab. davlatdagi. asosiy. ma’muriy. hududlar. beklik. deb.
atalgan.. Manbalarga. ko‘ra,. bu. davrda. xonlikda. 16. ta. beklik. va. 2. ta. noiblik. mavjud. edi.. Ular.
Xazorasp,.Gurlan,.Xonqa,.Kuhna.Urganch,.Qo‘shko‘prik,.Pitnak,.Qiyot,.Shobboz.(Shohabboz),.
Shovot,.Toshhovuz,.Ambarmanak,.Urganch,.Xo‘jayli,.Shumanay.va.Qo‘ng‘irot.bekliklari.hamda.
Beshariq. va. Qiyot. -. Qo‘ng‘irot. noibliklaridir.. Ularni. xon. tomonidan. tayinlangan. beklar. va.
noiblar.boshqarganlar..Xiva.shahri.boshqaruvi.xon.va.bosh.vazir.ixtiyorida.bo‘lgan..Xonlikning.
poytaxti. turli. davrlarda. Vazir,. Kat,. Ko‘hna. Urganch,. Xiva. shaharlari. bo‘lgan.. Muhammadxon.
Rahimxon. I. (1806. –. 1825. yy.). xonlikning. mahmuriy. boshqaruv. tizimini. tubdan. o‘zgartirdi..
Bekliklarning.markaziy.hokimiyatga.bo‘ysunmasligini.hisobga.olib,.Muhammadxon.Rahimxon.I.
xonlik.hududida.kentlarga.ajralishni.bekor.qildi.va.manbalarga.ko‘ra,.xonlikda.avval.15.ta.hamda.
keyinroq. yana. 11. ta. hokimlik. tashkil. etdi.. Bular. quyidagilar. edi:. Xazorasp,. Ostona,. Urganch,.
Kat,.Toshhovuz,.Qo‘shko‘prik,.Oqdarband,.Gurlan,.Ko‘k.qashqa,.Qo‘ng‘irot,.Ko‘hna.Urganch,.
Ilonli,.Taxta,.Xonqa,.Shobboz,.Manoq,.G‘oziobod,.Shayx,.Mang‘it,.Xo‘jayli,.Shumanay,.To‘rchi,.
Oqtepa,. Qorag‘on,. Xitoy.. Hokimliklar. o‘z. navbatida. masjid. –. qavmlarga. bo‘lingan.. Manbalar.
xonlikda.jami.1537.ta.masjid.–.qavmlar.bo‘lganligi.haqida.ma’lumot.beradi..Viloyat.hokimlari.
xon. tomonidan,. masjid. –. qavmlarning. qozi. va. oqsoqollari. esa. viloyat. hokimlari. tomonidan.
tayinlangan..
Shunday. qilib,. Xiva. xonligi. ma’muriy. jihatdan. hozirgi. Xorazm. viloyati,. Qoraqalpog‘iston.
Respublikasi,. Qozog‘iston. va. Turkmaniston. Respublikalarining. bir. qismini. o‘z. ichiga. olgan.
davlat.edi.
Xiva. xonligining. o‘troq. dehqonchilik. vohalarida. asosan. o‘zbeklar. yashab,. ular. davlatdagi.
aholining. katta. ko‘pchiligini. tashkil. etganlar.. Xonlikda. shuningdek,. turkmanlar,. qozoqlar,.
qoraqalpoqlar,. kam. miqdorda. tojiklar,. yahudiylar,. hindlar,. eroniylar,. ruslar,. armanlar,. nemislar.
ham.yashaganlar..Xiva.xonligidagi.aholining.umumiy.soni.haqida.ma’lumotlar.deyarli.yo‘q..Arxiv.
hujjatlari.va.rus.sayyohlarining.ma’lumotlari.bu.masalaga.qisman.aniqlik.kiritadi..Xususan,.XIX.
asrning.birinchi.choragiga.oid.ma’lumotlarda.xonlik.aholisi.300.ming,.shu.asrning.40-yillariga.
oid.ma’lumotlarda.300.mingga.yaqin,.so‘nggi.choragiga.oid.manbalarda.700.mingga.yaqin.deb.
berilsa,. arxiv. manbalarini. chuqur. o‘rgangan. olim. M..Yo‘ldoshev. XIX. asr. o‘rtalarida. xonlikda.
800.mingga.yaqin.odam.istoqomat.qilganligi.qilganligi.haqida.ma’lumot.beradi.
XIX. asrning. o‘rtalariga. kelib. xonlikda. shahar. hayotining. rivojlanishi. natijasida. shahar.

---

200