17-mavzu: Tegishli jihoz, vosita va didaktik materiallardan foydalanilgan holda o‘quv mashg‘ulotlarini tashkil qilish Reja

Darsga tayyorlanishning texnologik mohiyati. 
Darsning samaradorligi uning puxta tayyorlanganligi va samarali tashkil 
etilganligi bilan bog‘liq. Yaxshi rejalashtirilmagan, yetarlicha o‘ylab chiqilmagan, 
shoshilinch tuzilgan va o‘quvchilar imkoniyatlariga moslashtirilmagan dars sifatli 
bo‘la olmaydi. Darsga tayyorgarlik aniq sharoitlarda eng yuqori yakuniy natijaga 
erishishni ta’minlaydigan o’quv jarayonini tashkil etishning komleks choralarini 
ishlab chiqishdir. 
O‘qituvchining darsga tayyorgarligida quyidagi uchta bosqich ko‘zga 
tashlanadi: tashxislash, bashoratlash, loyihalash (rejalashtirish). Shu bilan birga 
o‘qituvchi amaliy materiallarni yaxshi bilishi, o‘z fanini erkin olib borishga 
erishishi lozim. Darsga tayyorgarlik asosini bo‘lajak mashg‘ultning algoritmlari, 
Dars bevosita o‘qituvchi rahbarligida aniq belgilangan vaqt davomida muayyan 
o‘quvchilar guruhi bilan olib boriladigan ta’lim jarayonining asosiy shakli sanaladi 

---

samaradorligi bog‘liq bo‘lgan omillar va holatlarni hisobga olishni ta’minlovchi 
qadamlarni ketma-ket tartib bilan bajarish tashkil etadi. 
Algoritmni amalga oshirish aniq sharoitlarni diagnostika qilish bilan 
boshlanadi. 
Tashxis 
didaktik 
jarayon 
kechadigan 
barcha 
sharoitlarni 
oydinlashtirish, 
uning 
natijalarini 
belgilashdir. 
Unda 
o‘quvchilarning 
imkoniyatlari, ularning faoliyatlari va xulqlari, motivlari, talab va layoqatlari, 
qiziqish va qobiliyatlari, bilimdonlik darajasi, o’quv materialining xususiyati, 
uning ahamiyati, dars tuzilishi, yangi axborotni o‘zlashtirish, mustahkamlash va 
tizimlashtirish, bilim, ko‘nikma va malakalarini nazorat qilish va tuzatish kabi 
holatlar namoyon bo‘ladi.
Bashoratlash darsni tashkil etilishining turli varianlarini baholash va ulardan 
qabul qilingan mezonlarga muvofiq eng ma’qulini tanlab olish.
Loyihalash (rejalashtirish) o‘quvchilarning o’quv faoliyatini boshqarish 
dasturini yaratish bo‘lib, u darsga tayyorlanishning yakuniy bosqichi hisoblanadi. 
Loyiha (boshqarish dasturi) qisqa va aniq, erkin tuzilgan, pedagog o‘zi uchun 
boshqarish jarayoni muhim vaziyatlari (kimdan va qachon so‘rash, qayerda 
mavzuni kiritish, mashg‘ulot keyingi bosqichiga qanday o‘tish, oldindan ko‘zda 
tutilmagan qiyinchiliklar yuzaga kelganida jarayonni qaysi sxema bo‘yicha qayta 
o‘zgartirish)ni belgilab olishga imkon beruvchi hujjatdir. Boshqarish dasturi 
darsning an’anaviy rejasidan boshqaruv ta’sirning aniq va tushunarli bo‘lishi bilan 
farqlanadi. 
Maktabdan tashqari mashg‘ulotlarning asosiy va barqaror turlariga o‘qish 
jarayonining tarkibiy qismi sifatida qaraladigan, o‘quvchilarning mustaqil uy 
ishlari kiradi. Mustaqil uy ishlarining asosiy maqsadi – darsda o‘zlashtirilgan 
bilim, ko‘nikma va malakalarini kengaytirish, chuqurlashtirish, ularni esdan 
chiqarishning oldini olish, o‘quvchilarning individual layoqati, iste’dod va 
qobiliyatini rivojlantirishdan iborat. Bu ishlar o’quv dasturi talablari, 
o‘quvchilarning qiziqish va ehtiyojlari hamda ularning rivojlanish darajalarini 
hisobga olib quriladi. O‘quvchilarning mustaqil uy ishlari ma’lum didaktik 
vazifalarni bajaradi. Chunonchi, darsda o‘zlashtirilgan bilim, ko‘nikma va 

---

malakalarni mustahkamlash, sinfda ishlab chiqilgan o’quv materialini kengaytirish 
va chuqurlashtirish, mashqlarni mustaqil bajarish ko‘nikmalarini shakllantirish, 
dasturli material doirasiga kiruvchi hajmda individual topshiriqlarni bajarish 
asosida mustaqil fikrlashini rivojlantirish, individual kuzatishlar, tajribalar, 
gerbariy, tabiiy namunalar, otkritkalar, rasmlar, gazeta va jurnal lavhalari statistik 
ma’lumotlar kabi o’quv qo‘llanmalarini to‘plash va tayyorlash va boshqalar. 
O‘qitish jarayonini kompleks ravishda tashkil etishga katta ahamiyat beriladi. 
O‘qituvchi-pedagog bu tizimni mukammal bilishi shart. O‘qitish vositalari turli xil 
funksiyalarini bajarish bilan birga qator imkoniyatlarga ham ega. O‘qitish 
jarayonlari uchta asosiy funksiyani bajaradi: ma’lumot berish, tarbiyalash hamda 
rivojlantirish. O‘qitish jarayonini ko‘rgazmali tashkil etishda kompleksli o‘qitish, 
pedagogik jarayonning barcha asosiy funksiyalari o‘qitish vositalari orqali amalga 
oshiriladi. O‘qitish jarayonini o‘qitish vositalari bilan taminlashda iqtisodiy 
yondoshuv zarur. Tanlangan kasb-hunarning istiqbolli ekanligi va ommaviyligi 
o‘qitish vositalarining kompleksligi asosida loyihalashtirilishi kerak. Ikkinchi, 
shunday vostilarni tanlash va yaratish kerakki, ular o‘quv- tarbiyaviy masalalarini 
eng kam sarf harajatlar bilan amalga oshirishni taminlasin. O‘qitish vositalaridan 
kompleks foydalanishning samaradorligi ularni qo‘llashda ratsional jihozlanishga 
nisbatan aniq talab va tavsiyalar qo‘yilishi lozim. Talab va tavsiyalar esa 
quyidagilardan iboratdir: 
- ko‘rgazmali qurol, tarqatma material va darsda qo‘llanilayotgan o‘qitish 
vositalari keragidan ortiq darajada qo‘llamaslik; 
- darsda qo‘llaniladigan vositalar (plakat, sxema, model, maket, mulyaj, detal 
va boshqalar) har doim oldindan ko‘rib chiqib tanlab olingan va foydalanish 
tartibda tayyor bo‘lishi kerak; 
- texnik vosita va boshqa ko‘rgazmali qurollarda oldindan ishlatib ko‘rish 
lozim; 
- individual qo‘llash uchun tanlangan didaktik ko‘rgazmali qurollar va boshqa 
qo‘llanmalar barcha ta’lim oluvchilar uchun yetarli bo‘lishi kerak; 

---

- ko‘rgazmali qurollaning yetarli darajada ko‘rilishi va eshitilishini taminlash; 
- har bir didaktik materialning qo‘llanilish maqsadi va o‘rnini aniq rejalashtirib olish. 
Masofadan o‘qitish o‘quv jarayonini oliy darajada tashkil etish va o‘quv mayetrialini 
translyatsiya qilish imkoniyatini beradi. Masofadan o‘qitishni tashkil qilish turlari 
quyidagichadir: 
- saqlanib qo‘yilgan o‘quv materialini («Konservalangan») kompyuter o‘qitish vositasi 
yordamida uzatish; 
-turli masofada jaylashgan sinf va guruhlarga yagona materialni uzatish; 
fan arboblari, pedagog navatorlar, uslubchilarning leksiya va mashg‘ulotlari tasvirini 
uzatish; 
-telekonferensiya va munozaralar jarayon tushirilgan tasvirni uzatish; 
-o‘quv uslubiyot materiallarining almashuvini taminlash. 
Telekommunikatsiya tizimlarining qo‘llanishi yangi pedagogik va kasbiy 
bilimlarni eng qisqa muddatda uzatishni imkoniyatini beradi. Informatsion 
texnologiyalarning rivojlanishi o‘qitishning yana bir yo‘nalishini – media o‘qitishni 
vujudga keltiradi. Bunda ta’lim oluvchilar turli xil ommaviy vositalari (gazeta, 
jurnallarni, TV, kino, radio, video va boshqa) mazmunini egallab olishga tayyorlash 
yo‘nalishida olib boriladi. Umuman olganda yangi tashkil qilingan va 
modernizatsiyalashgan o‘qitish vositalarida quyidagi o‘ziga xos an’analar mavjud: 
- qo‘llanmalarining sonini qisqartirish (tanlanganlik, keraklilik va yetarlilik); 
- ularni funksional imkoniyatlarini kengaytirish (ko‘plab funksional tamoyillari); 
- o‘qitish vositalarini komplektlash va ular tizimini ishlab chiqish sharoitini yaratish; 
- ta’lim oluvchilarning mustaqil o‘qishi, chunonchi, turli o‘qitish darajalarda ilmiy 
tekshirish va tajriba ishlari majmualarini yaratish; 
- maxsus yo‘naltirilgan modul majmualarni yaratish.