18-mavzu O‘zbekiston mustaqilligi va ta’lim-tarbiyaga yangicha yondashuv
Download 90.47 Kb.
|
18-mavzu O‘zbekiston mustaqilligi va ta’lim-tarbiyaga yangicha yondashuv (Восстановлен)
|
18-mavzu O‘zbekiston mustaqilligi va ta’lim-tarbiyaga yangicha yondashuv fasl. Istiklol va ma’naviyat. Prezident I.A. Karimovning ma’naviyat masalalariga aloxida e’tibori va buning sabablari. XX asrning 70-yillariga kelib, aytittt mumkinki, «Sovet Ittifoki» atalmish ulkan bir xududda vokean «mankurtlar saltanati» shakllangan edi. Keyinchalik Uzbekiston Respublikasi Oliy majlisining birinchi yiFilishida Prezident I.A. Karimov bu xakda shunday fikr bildiradi: “Bu tuzum uz xalsining tarixini, uning ruui va urf-odatlarini, uz avlod- ajdodini bilmaydigan mansurtlarga tayanar edi. ” Ular yuk emas edi, xayotimizda mavjud edi. Xalk ongini, uning barcha faoliyatini markaz izmiga buysundirish asosan ushalarga ishonib topshirilgan edi. Alloxga beadad shukrlar bulsinki, bizning xalkimiz aksariyati ushbu makr domiga tulik tushib kolmadi. Chunki tuzum olFa surgan marksistik mafkura bizning necha ming yillik ma’naviy merosimiz, milliy an’analarimiz, xalkimiz ruxi uchun mutlako begona bulib, fakat siyosiy va iktisodiy karamlik sharoitida chetdan zuravonlik yuli bilan kiritilgan va shafkatsiz usullar bilan ongimizga singdirishga urinilgan edi. “Uz istitslol va taratssiyot yulimiz,- deb yozgan edi I.A.Karimov mustakilligimizning dastlabki yillaridayok, - bu gul bilan soplangan yul emas, totalitarizm merosidan xalos bulish va poklanish, mafkuraviylik illati yetkazgan ziyon-zaumatlarni bartaraf etishning siyin, uzots davom etadigan yulidir”.119 Bugungi kunda xam ushbu poklanish jarayoni davom etmokda. Yangicha, mustakil tafakkur zarurati xanuz dolzarb, milliy mafkurani shakllantirish, xalk ma’naviyatini yuksaltirish bugunning xam eng muxim vazifasidir. Mustakillik mas’uliyati ayni shu vazifalarni mukammal xal etishni takozo kilib turipti. “Biz, - deydi Prezident, - iktisodiy unglanish, iktisodiy tiklanish, iktisodiy rivojlanishni ma’naviy unglanish, ma’naviy poklanish, ma’naviy yuksalish xarakatlari bilan tamomila uYFun bulishini istaymiz”'20. Chunki xalk ma’naviyati unglanmaguncha, na ijtimoiy-siyosiy jarayonlarda, na iktisodiy soxada jiddiy yangilanishlar kuvvatga kirishi kiyin. I.A.Karimov Uzbekiston Prezidenti lavozimiga saylangan dastlabki kunlardan beri xalk ma’naviyatini yuksaltirishga birinchi darajali e’tibor karatib kelmokda. X,ali shurolar tuzumi mavjud bulib, yurtimiz “sovet sotsialistik respublikasi” deb atalgan davrda - 1990 yil 24 mart Oliy Kengash sessiyasida Uzbekistonda birinchi marta prezident lavozimi 119 120 I.Karimov. Asarlar. 1-jild, s. 359 Islom Karimov.Asarlar. 3-jild, s. 35 196 www.ziyouz.com kutubxonasi joriy etilib, Islom AbduFaniyevich Karimov ushbu lavozimga munosib topilgach, Uzbekistan Prezidentining birinchi nutkidayok “xalsni ma’naviy yuksaltirish, insonni axlotsiy va ma’naviy yuksaltirish ” masalasi davlat raxbarining eng muxim vazifalaridan ekanligi aloxida ta’kidlab utildi.121 * Ma’naviyat degan suzni yukori doiralarda ishlatish mutlako urf bulmagan usha zamonlarda bu mutlako yangicha yondoshuv, usha paytlar respublika raxbari uchun katta jasorat edi. Milliy mustakilligimizning ikkinchi yilida Prezident “Uzbekistonning uz istitslol va taratssiyot yuli” risolasini e’lon kildi. Ushbu kitobning aloxida bobi “Mustatsil Uzbekistonni rivojlantirish- ning ma’naviy-axlotsiy negizlari ” deb nomlandi va unda ilk bor xalk ma’naviyatini rivojlantirish masalalari batafsil taxlil 122 etildi. Ma’naviyat juda murakkab, serkirra, shu bilan birga xalk diliga nixoyatda yakin, tushunarli xodisa. Uni, bir tomondan, soxta «ilmiy» murakkab ta’riflar bilan mavxumlashtirmay, shu bilan bir paytda siyka, odmi «tarFibot»ga aylantirmay, xalk ongiga tinik yetkazmok, yosh avlod ruxiga esh kilmok lozim. Bunda kanday meyorlarga rioya etish zarurligini usha davrdayok Uzbekiston Prezidenti uz kitobida anik tavsiflab bergan edi: “Umuminsoniy kadriyatlarga sodiklik; Xalkimizning ma’naviy merosini mustaxkamlash va rivojlantirish; Insonning uz imkoniyatlarini erkin namoyon kilishi; Vatanparvarlik”123. Mustakillik ma’naviyatining asosini tashkil etuvchi bu turt negiz uzaro chukur ichki uYFunlikka ega. Shu bilan birga bugungi kun uchun dolzarbligi jixatidan aloxida inson shaxsining uz ichki imkoniyatlarini erkin namoyon kilishi masalasi birinchi uringa chikib turipti. “Erkin fusaro ma’naviyatini, ozod shaxsni shakllantirish masalasi oldimizda turgan eng dolzarb vazifadir”124, deb ta’kidladi I.A.Karimov 1999 yili 14 apreldagi ma’ruzasida. Davlatimiz va Prezidentimizning milliy ma’naviyatimizni rivojlantirishga e’tibori, aslida va birinchi navbatda, xar bir insonning xakikiy erkinligini ta’minlashga bulgan asosli e’tiborini kursatadi. Chunki uzligini anglamagan odam, unga kancha imkon Mas’uliyat - shaxs ma’navi- yatining muuim tarkibiy jshati, uzi anglab yetgan va tugri deb bilgan Borlits uatsitsatiga amalda sadotsat satslash, uar bir xatti uarakatining otsibatini uylab sadam suyish. Inson erkin irodasi bilan uzini dunyodagi barcha mavjudot uchun mas’ul deb bilsa va uar bir sadamini suyishda ana shu mas’uliyatni uis silib tursa ayni shu shaxs uatsitsiy ma’naviyat souibidir. 121 122 123 124 I.Karimov. Istiklol va ma’naviyat. T.-«Uzbekiston»-1994, s. 65 I. Karimov. Asarlar. 1-jild, s. 76-85 Islom Karimov.Asarlar. 1-jild, s. 76 Islom Karimov.Asarlar. 7-jild, s. 381 197 www.ziyouz.com kutubxonasi va sharoit yaratib bermang, vokean xur va ozod bula olmaydi. Ammo uzligini anglash degani, uzining Vatanga, millatga, bashariyatga, Borlik xakikatiga nisbatini tuFri belgilay bilish degani, bunga erishish osonlik bilan bulmaydi. yil baxorida “Ma’naviyat va ma’rifat” respublika jamoatchilik markazini tuzish xakida Prezidentning Farmoni chikdi. 1996 yil sentabrda ushbu markaz faoliyatini yanada takomillashtirish va samaradorligini oshirish tuFrisida yana aloxida Farmon buldi va uning asosida Vazirlar Maxkamasi maxsus karor kabul kildi. Nixoyat, 1999 yilga kelib, bu markaz Respublika Ma’naviyat va ma’rifat kengashiga aylantirildi. yil fevral oyida ilk bor kuppartiyaviylik asosida utkazilgan erkin va demokratik saylovlar xosilasi bulmish Uzbekiston respublikasi birinchi chakirik Oliy majlisining birinchi yotilishi bulib utdi. Unda Prezident I.A.Karimov “Uzbekistonning siyosiy-ijtimoiy va itstisodiy istitsbolining asosiy tamoyillari ” mavzuida katta ma’ruza kilib, mamlakatning siyosiy va iktisodiy rivojiga oid muxim masalalar bilan bir katorda millatning ma’naviy takomili yunalishida xam yangicha yondoshuvlar, dolzarb muammolarning puxta uylangan yechimlarini xalk namoyandalari muxokamasiga xavola etdi. Unda, avvalo, 130 yillik mustamlaka asoratidan kutulib, kayta kad rostlagan mustakil davlatchiligimizning betakror kiyofasi ochib berildi. Uning xalkimiz, millatimiz “tarixiy va ma’naviy taratssiyotining ” samarasi, “uziga xos, uziga mos madaniyati rivojining” natijasi ekanligi kayd etildi . “Sotsializm” FOyalarining xalkimiz xayotiga chetdan zuravonlik bilan joriy etilgani, ular xalkimizni mankurtlashtirish uchun xizmat kilgani ochik aytildi. Tarakkiyot takdirini ma’naviy jixatdan yetuk odamlar xal kiladi. Shunday ekan, davlat tuzumini, jamiyat xayotini demokratlashtirish, iktisodiy isloxotlarni chukurlashtirish barobarida ma’naviyatga xam doimo aloxida e’tibor ajratish talab etilishi vokeiy zaruratdir. Prezident ma’ruzaning “Yuksak ma’naviyat - kelajak poydevori” 126deb nomlangan faslida mustakillikning dastlabki turt yilida bu soxada erishgan yutuklarni tilga olish barobarida kelajak yunalishlarni xam batafsil taxlil etib berdi. “Endigi asosiy vazifa,-deb fikrini izxor etdi yurtboshimiz,-kishilarimizning mustatsil fikrlashga urganishi, uziga ishonchining orta borishidir” . Buning uchun xar birimiz “bosib utgan yulimizni tansidiy bauolab”, “buyuk madaniyatimiz tomirlariga, sadimiy merosimiz ildizlariga saytib, utmishimizdagi boy an’analarni yangi jamiyat surilishiga tatbits etmogimiz kerak ” . Umuman kayd etish joizki, Uzbekiston Prezidenti I.A.Karimovning deyarli xar bir nutkida ma’naviyat masalasiga e’tibor karatiladi, xar bir kitobida aloxida bob ajratiladi. Ular birinchi marta aloxida yotilib, 125 126 127 128 I.Karimov. Asarlar. 3-jild, s. 6 Usha kitob, s. 33-42 Usha kitob, s. 34 Usha kitob, s. 7 198 www.ziyouz.com kutubxonasi
“Ma’naviyat - insonning, xalkning, jamiyatning, davlatning kuch- kudratidir. U yuk joyda xech kachon baxt-saodat bulmaydi”,-deb yozgan edi Prezident mustakillikning dastlabki yillaridayok129 130 Keyinchalik «Uzbekiston XX1 asrga intilmokda» asarida bu FOya yanada muayyanlik kasb etib, ma’naviyat «insonni ruxiy poklanish va yuksalishga da’vat etadigan, inson ichki olamini boyitadigan, uning iymon-irodasini, e’tikodini mustaxkamlaydigan, vijdonini uYFOtadigan kudratli botiniy kuch» sifatida ta’riflandi.131 Prezidentning ta’riflaridan shu narsa anik buladiki, bugun mustakil va farovon Uzbekiston atalmish buyuk vokelikni vujudga keltirish uchun xar bir insondan, millatning xar bir vakilidan aloxida ichki kuvvat, cheksizlikka tutashuvchi botiniy kuch talab etilmokda. Ana shu kuch xar bir inson ruxida yashirin, deydi Prezident. Uzini mustakil shaxs deb bilgan xar bir inson uni uzi uchun kashf etishi kerak. Buning uchun, avvalo, ruximizdagi xudbin mayllarni, yolFOn xoyu-xavaslarni, ruyolarni yengib utib, cheksiz kudrat manbaiga kalbimizni ochishimiz lozim. 2008 yili “Ma’naviyat" nashriyotidan Uzbekiston Prezidentining Islom Karimovning “Yuksak ma’naviyat - yengilmas kuch” nomli ma’naviyat masalalariga baFishlangan aloxida risolasi bosilib chikdi. Kitob 4 bobdan iborat bulib, “Ma’naviyat - insonning ulgayish va kuch-sudrat manbaidir” 129 I.Karimov. Ma’naviy yuksalish yulida. T.-«Uzbekiston»-1998 (I.Karimov. Na puti duxovnogo VozrojdeniY. T.-«Uzbekiston»-1997) 130 Islom Karimov.Asarlar. 1-jild, s. 81 131 Islom Karimov.Asarlar. 7-jild, s. 381 199 www.ziyouz.com kutubxonasi deb nomlangan birinchi bobida “ma’naviyat” tushunchasi, ma’naviyatli va ma’naviyatsiz insonlar, ma’naviyatni shakllantiruvchi mezonlar ma’naviy va moddiy xayot uYFunligi kabi masalalar keng omma uchun tushunarli tilda 132 a batafsil bayon kilingan . Kitobning ikkinchi bobi Mustatsillik - ma’naviy tiklanish va yuksalish” deb atalgan va unda avvalo milliy FOyaning ma’naviy xayotdagi urni, mustakillik davri jamiyatimizdagi milliy-ma’naviy tiklanish va yuksalish jarayoni, tilimiz va dinimiz, milliy va diniy bayramlarimiz mavkeining kayta tiklanishi, isloxotlarning ma’naviy axamiyati xakida suz boradi132 133. Uchinchi bobga “Ma’naviyatga taudid - uzimiz va kelajagimizga taudid ” deb nom kuyilgan bulib, unda ma’naviyat va ma’naviy tarbiya masalalari bugungi kunda jaxonda kechayotgan globallashuv jarayonlari sharoitida nakadar dolzarblashgani va endi bu masalalar fakat milliy xududda chegaralanib kolmay umumbashariy muammoga aylanayotgani taxlil etiladi134. Dunyodagi eng buyuk jasorat ma’naviy jasoratdir, deb xulosa kiladi I.Karimov “Vatanimiz taratssiyotining mustaukam poydevori” deb nomlanagan oxirgi bobda135. Prezidentning chukur ishonchiga kura ma’naviy tarbiyaning ibtidosi xar bir inson kalbiga kulok tutish va kungliga yul topishdan boshlanadi va bu soxada ziyolilarimizning urni va mas’uliyati uta muximdir. Albatta, Uzbekiston Prezidenti Islom Karimovning ushbu risolasi va ma’naviyatga doir boshka fikr va muloxazalari aloxida yirik jiddiy tadkikot mavzusidir. Ammo mazkur tadkikot yakunlarini kutmay turib xam, I. A. Karimov asarlarini shu yunalishda e’tibor bilan urganib chikkan odam Prezident karashlari milliy ma’naviyat nazariyasini shakllantirish yulida uk tomirlarni anik va muayyan kursatib berganligiga amin buladi. Shundan kelib chikib, ushbu kitobdagi mavzularni bugungi kun nuktai nazaridan yoritish jarayonida nazariy zamin sifatida asosan Prezident I. A. Karimov asarlarida bildirilgan fikr va xulosalarga tayanildi. fasl. Uzbekiston Prezidenti I.A. Karimov asarlarida milliy ma’naviyat nazariyasi umummetodologik asoslarining ishlab chi^ilishi Mustakillikning dastlabki yillarida Prezident Uzbekistonning uziga xos iktisodiy rivojlanish yuli asoslarini ishlab chikar ekan, birinchi marta “dunyoda umumiy yul-yuritslar, uxshash andazalar yus”136 ekanligini e’tirof etib, uzimizning milliy “betakror yaxlit andazamizni ishlab chitsish”ni maksad kilib kuydi.137 Buning uchun milliy tafakkur 132 I.Karimov. Yuksak ma’naviyat - yengilmas kuch. T., “Ma’naviyat”,2008. S.18-70. 133 Shu kitob, s. 71-109. 134 Shu kitob, s. 110-127. 135 Shu kitob, s. 159. 136 137 I.Karimov. Asarlar. 2-jild, s.3 I.Karimov. Asarlar. 1-jild, s. 277 200 www.ziyouz.com kutubxonasi
“Ajdodlarimizning ruui poklari va urf-odatlari, bizning eng yaxshi an’analarimiz sayta tiklanganda islouotlar muvaffatsiyatga erishadi”, deb ta’kidladi Prezident.* 138 Prezident I.A.Karimov asarlarida uz aksini topgan FOyalar va karashlar bugungacha millatimiz va butun insoniyat bosib utgan tarakkiyot yullari tajribasini imkon va zarurat darajasida xisobga olgan xolda ishlab chikilgan. Demak, uning asarlarida taklif etilayotgan metodologik asoslar xam bugungacha bashariyat ilmi erishgan yutuklarga begona emas. Islom Karimovning “Uzbekiston XXI asr busagasida: xavfsizlikka taudid, barsarorlik shartlari va taratssiyot kafolatlari" kitobi mustakillik davri milliy mafkurasining umummetodologik asoslari shakllanishida muxim boskich buldi. Bu asarda vokelikka yondoshuv va muammolar taxlilida mutlako yangicha FOyalar olFa surilgan. Ushbu kitobni ukiganda bu yoruF jaxon marksizm talkiniga mutlako muvofik emasligini yorkin tasavvur kilamiz. Masalan, sobik “SSSR” davrida tashki siyosat muammolari x,am dunyoni karama-karshi ikki kutbga bulingan xolda tasavvur kilish asosiga kurilar edi. Muallif bu tasavvurlarning utmishga aylanganini kayd etadi: “Ikki mafkuraviy Download 90.47 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|