18-tema. Informacion-kommunikasiya texnologiyalarınan bilimlendiriwge tiyisli maqsetlerde paydalanıw

Pedagogikalıq programmalıq qurallar túsinigi. Elektron pedagogika
informaciya kommunikatsiya texnologiyalar menen tuyingan (uygunlashgan) informaciya tálim mux, itida ukuv processlerdi urǵanıw, boljaw hám túsindiriwlew menen shuFullanadigan ilimiy yunalish.
Elektron pedagogika - bul yukori texnologiyalı informaciya tálim mux, itida tálim hám tárbiyanıń usıl hám formaların ashıp beriw, ukuv processlerin urǵanıw, xarakteristikalaw hám boljaw menen shuFullanidigan pedagogikanıń jańa bir yunalishi.
Pedagogikalıq programmalıq qurallar - kompyuter texnologiyaları járdeminde ukuv procesin kisman yamasa tulik avtomatlastırıw ushın muljallangan didaktik qural x, isoblanadi. Olar tálim procesin natiyjeliligin asırıwdıń istikbolli formalarınan biri x, isoblanib, zamanagóy texnologiyalardıń ukitish quralı retinde isletiledi. Pedagogikalıq programmalıq qurallar quramına :
ukuv páni buyicha anik didaktik maksadlarga erisiwge yunaltirilgan programmalıq ma^sulot (programmalar kompleksi), texnikalıq hám metodikalıq támiynat, kushimcha járdemshi qurallar kiredi.
Pedagogikalıq programmalıq qurallardı kuyidagilarga ajıratıw múmkin:
> urgatuvchi programmalar - ukuvchilarning bilim dárejesi hám kizikishlaridan kelip chikib jańa bilimlerdi uzlashtirishga yunaltiradi;
> test programmaları - iyelengen bilim, ilmiy tájriybe hám kúnikmalarni tekseriw yamasa bax, olash maksadlarida kullaniladi;
> mashk kildirgichlar - aldın uzlashtirilgan ukuv materialın tákirarlaw hám mustax, kamlashga xızmet etedi;
> ukituvchi qatnasıwındaǵı virtual ukuv mu^itini qáliplestiriwshi programmalar (Virtual barlıq sistemaları ).
Virtual barlits (Virtual'naya real'nost') túsinigin Jaron Lanier (Lan'e) usınıs etken. Virtual barlıq immersivlik hám interaktivlik túsinikleri menen bo^ik.
Immersivlik degende adamdıń virtual barlıqta uzını boljaw etiwin túsiniw kerek.
Interaktivlik paydalanıwshı real vaktda virtual barlıqtaǵı ob'ektler menen uzaro mulokotda bulib olarǵa tásir kursatishga iye boladı.
Virtual barlıq sisteması degende - biz imitatsion programmalıq hám texnikalıq qurallardı kabul kilamiz. Interaktivlikti támiyinlew ushın, virtual sistema boshkaruvchi ámellerdi kabul etiwi kerek. Bul ámeller kupmodallikga, yaǵnıy gúzek menen kuradigan, dawıs orkali kabul etetuǵın bulishi kerek. Bul ámellerdi ámeliyatda orınlaw ushın zamanagóy sistemalarda túrli dawıs hám videotexnologiyalardan paydalanıladı. Mısalı, úlken x, ajmli dawıs hám videotizimlari, sonıń menen birge adamdıń bas kismiga urnatiladigan shlem hám kuzoynak displeyler, " xid sezetuǵın" sichkonchalar, boshkaruvchi kulkoplar, kibernetik jeńsizler sımsız interfeys birgeliginde isletiledi. Yukoridagilar ekzotik kurilmalarga tiyisli.
Pedagogikalıq programmalıq qurallardı jaratılıwma k. úyiladigan talaplar
Pedagogikalıq programmalıq qurallardı jaratıw texnologiyasın ámelge asırıw maksadida olardıń dástúriy qurallardan artiqmashliǵin tasdiklovchi kator unamlı faktorlar bar. Usı faktorlar didaktik, psixologiyalıq, iktisodiy, fiziologikalıq gruppalarǵa ajıratıldı.
Pedagogikalıq programmalıq qurallarǵa kuyiladigan didaktik talaplarǵa ^uyidagilar kiredi: ilimiylik, túsinikli, kat'iy hám sistemalı aytılıwı menen birgelikte (pedagogika, psixologiya, informatika, ergonomikaning tiykarǵı principlerıni, zamanagóy pánniń fundamental tiykarların esapqa alıp, ukuv iskerligi mazmunın kurish múmkinshiligin támiyinlew), úzliksizlik hám pútinlik (ilgeri urǵanılǵan bilimlerdiń mantikiy okibati x, amda tuldiruvchisi esaplanadi), izbe-izlik, mashqalalılıq, kurgazmalilik, aktivlestiriw (ukitish mustakilligi xamda aktivlilik ózgeshelikiniń bar ekenligi), ukitish nátiyjelerin uzlashtirish bekkemliligi, mulokotning interaktivliligi, ukitish, tárbiyalaw, rawajlandırıw hám ámeliyattıń pútin birligi.
Metodikalıq talaplarǵa ^uyidagilar kiredi: anik ukuv pániniń uziga tán qásiyetlerin esapqa alıw, málim bir pániń uziga xosligini esapqa alıw, informaciyanı zamanagóy metodları uzaro boFlikliligi, uzaro alokadorliligi, túrlitumanligi, ámelge asırılıwı.
Psixologiyalıq talaplarǵa aqıl etiw (verbal-mantikiy, sensor -pertseptiv), oylaw (túsiniklik-teoriyalıq, kurgazmali-ámeliy), dikkati (kat'iyliligi, boshkaga kúshiwi), motivatsiya (islewde aktiv formaları, yukori dárejede kurgazmalilik, uz vaktida kayta aloka járdeminde ukuvchilarning yukori dárejedegi motivatsiyaların turaqlı túrde raFbatlantirish), yad, oyda sawlelendiriwi, jası hám individual psixologiyalıq qásiyetlerin esapqa alıw (iyelegen bilim, kúnikma hám ilmiy tájriybelerin esapqa alıp, ukuv páni mazmunı xamda ukuv máseleleri quramalılıq dárejesi ukuvchilarning jas múmkinshilikleri hám individual qásiyetlerine sáykes keliwi, ukuv materialın uzlashtirishda artıkcha x, isx, ayajonli, asabiy, akliy júklemelerden tásirlanishdan x, imoyalash) kiredi.
Texnikalıq talaplarǵa zamanagóy universal jeke kompyuterler, tashki kurilmalari, test utkaziladigan derekler kiredi.
Tarmaq talaplarına «mijoz-server» arxitekturası, Internet- sortıgatorlar, tarmaq operatsion sistemaları, telekommunikatsiya, boshkaruv quralları (ukitish procesin individual hám jámáátlik jumısları, tashki kayta aloka) kiredi.
Estetik talaplarǵa kuyidagilar kiredi: tártiplilik hám túsiniklik (elementleri, jaylasıwı, ulchami, reńi), bezewdiń funktsional wazıypası hám ergonomik talaplarǵa sáykesligi.
Arnawlı talaplarǵa kuyidagilar kiredi: interaktivlik, maksadga yunalganlik, mustakillik hám maslasıwshanlıq, audiolastırıw, kurgazmalilik, kirisiw qadaǵalawı, intellektuallıq rawajlanıw, differentsiatsiyalash (tabakalashtirish), kreativlik, ochiklik, kayta aloka, funktsionalilik, isenimlilik.
Ergonomik talaplarǵa kuyidagilar kiredi: dustonalik, paydalanıwshına iykemlesiw, ekran formaların shólkemlestiriw.
Metodikalıq talaplar pedagogikalıq programmalıq qurallar tiykarında ukitishga muljallangan ukuv pániniń uziga tán qásiyetlerin, onıń konuniyatlarini, izertlew metodları, informaciyaǵa qayta islewdiń zamanagóy usılların ámeldegi etiw múmkinshiliklerin x, isobga alıwdı kuzda tutadı.
Pánlerden jaratılatuǵın pedagogikalıq programmalıq qurallar kuyidagi metodikalıq talaplarǵa juwap beriwi kerek:
1. Pedagogikalıq programmalıq qurallar - ukuv materialın takdim etiwdiń túsinikli, obrazlı hám x, arakatli komponentleriniń uzaro boFlikligiga tayanǵan x, olda kurilishi.
2. Pedagogikalıq programmalıq qurallar ukuv materialın yukori tártipli struktura kurinishida támiyinlewi. Pánleraro mantikiy uzaro boFliklikning ^isobga alınıwı.
3. Pedagogikalıq programmalıq qurallarda tálim alıwshına ukuv materialın boskichma-boskich uzlashtirganligini hár qıylı daǵı qadaǵalawlardı ámelge asırıw tiykarında aniklash múmkinshilikleriniń jaratılıwı.

Tálimge zamanagóy informaciya texnologiyaların engiziwdiń istikbolli yunalishlaridan biri xodisalar hám processlerdi kom pioterda modellapggirish bolıp tabıladı. Kompyuter modelleri dástúriy sabaqtıń quramına xamoxang bulishi hám ukituvchiga kompyuter ek ranida, kupgina effektlerdi kórsetiwine, ukuvchilarning jańa, traditsiyaǵa tán bolmaǵan ukuv iskerligin shólkemlestiriwge járdem beredi.

Informacion-kommunikaciya texnologiyaların ukuv procesine engiziwdi tiykarınan 3 yunalishda aparıw múmkin:
• axborot-urgatuvchi sistemalar (maǵlıwmatlar bazası, bilimler bazası, ekspert-urgatuvchi programmalar ) ni kullash;
• elektron ukuv baspaları hám programmalarınan paydalanıw ;
• telekommunikatsiya qurallarından paydalanıw.
Áyne vaitda tálim procesin informaciyalastırıw buyicha islerdiń yunalishlari aniklanib, bul process kuyidagi tarawlarda alıp barilmokda (TDPU mısalında ):
1. Joqarı tálim tarawinde:
- ukuv processinde paydalanıw múmkin bulgan INTERNET texnologiyalarınıń didaktik tiykarların aniklash;
- masofaviy ukitishning metodologiyasini rawajlandırıw ;
- pedagogik kadrlardı tayarlawda, olardıń zamanagóy informaciya texnologiyaları tiykarında utiladigan sabaqları natiyjelililipshi asırıw ;
- masofaviy ukitishning elektron, ukuv-metodikalıq hám shólkemlestirilgen jumısların ámelge asırıw.
2. Ulıwma hám urta arnawlı tálim sistemasına járdem tarawinde:
- ukituvchilarga zamanagóy texnologiyalar tiykarında metodikalıq járdem beriw;
- umumiy hám urta arnawlı tálim sisteması ushın elektron ádebiyatlar jaratıw hám elektron ukuv-metodikalıq bazanı qáliplestiriw.
3. Ukituvchilarning úzliksiz mamanlıǵın asırıw tarawinde:
- ukituvchilarni kompyuter sawatlı adamlıǵı buyicha mamanlıǵın asırıw ;
- Sinxron (videokonferentsiya) hám asinxron (informaciya tálim portal i, INTERNET) rejimlerde bilimlerdi jetilistiriwdi ámelge asırıw ;
4. Tálimdi informaciyalashtirishni ilimiy yunalish retinde ri-vojlantirish tarawinde:
- axborot texnologiyaları ortalıqında pedagogika pánleri rawaj - lanishining tiykarǵı yunalishlarini aniklash;
- ukitishning shólkemlestirilgen formaları, metodları, metodologiyasi, shaxstı rawajlandırıwdı jańa informaciya sistemasında jetilistiriw.
Sonday kilib, zamanagóy informaciya texnologiyaların pedagogikalıq tálim procesine engiziwdiń yunalishlarini kuyidagicha bel- gilash múmkin:
• zamonaviy informaciya texnologiyaları quralların ukuv procesine engiziw;
• pedagogik tálim procesi kdgnashchilarining kompyuter (informaciya ) tarawinde tayarlıq dárejesin asırıw ;
• ukuv-tárbiya, ilimiy-tadkikot hám boshkaruv processlerin axbo-rotlashtirishni sistemalı intefatsiyalash;
• pedagogik tálimdiń birden-bir informaciya mákanın jaratıw hám ri-vojlantirish.
Joqarı pedagogikalıq tálim procesin informaciyalastırıw buyicha jumıslar :
- ukuv processinde paydalanıw múmkin bulgan INTERNET tex-nologiyalarining didaktik tiykarların aniklash;
- masofaviy uk, itishning metodologiyasini rawajlandırıw ;
- pedagog kadrlardı tayarlawda, olardıń zamanagóy axboryut texnologiyaları tiykarında dare beriw kobiliyatlarini asırıw ;
- pedagogik tálimdiń elektron uk, uv-metodikalıq kompleksin jaratıw (elektryun ádebiyatlar, virtu a l laboratoriya jumısları ) jáne bul menen boglik, shólkemlestirilgen islerdi ámelge asırıw ;
- axborot texnologiyaları ortalıqında utsitishni rawajlandırıwdıń tiykarǵı yunalishlarini animanish;
- ukitishning shólkemlestirilgen formaları, metodları, metodologiyasi, shaxeni rawajlandırıwdıń jańa informaciya sistemasında rawajlanıw - lashtirishni talap etedi.
Tálimdi informaciyalastırıw procesi birinshi náwbette kadrlar mashqalasınıń xal etiliwin talap etedi. Ádetde kompyuter klasslarında informatika páni u*uluvchilari isleydiler. Biraq boshtsa pán uk, ituvchilari xar mudam xam bunday múmkinshiliklerden foy- dalanmaydilar.
Kompyuter sawatlı adamlıǵına iye bulgan pedagoglar aldında keń múmkinshilikler ashıladı. Mısalı, axboryut texnologiyalarınan paydalana alatuǵın pedagog uzınıń barlıq ma'ruyaa sabaqların kurgazmali kilib shólkemlestiriw múmkin.
Zamanagóy informaciyalasqan jámiyet pedagog kadrlar tayarlaw sapasına ayrıqsha talaplar kuyadi. Zamanagóy pedagog kadrlar INTERNETning informaciya resurslarınan maksadli paydalana alıwı, mustatsil bilimlerdi alıwı processinde axboryut hám kommunikatsiya texnologiyaları quralları múmkinshiliklerin engiziwi talap etiledi.
Informaciya texnologiyaları buyicha pedagog kadrlar tayarlaw
Tálimde informaciya texnologiyaları yunalishi buyicha pedagog kadrlar tayarlaw procesin tálim mákemelerinde informaciyalashtirishni tashkil eta alatuǵın, uzınıń kásiplik iskerliginde informacion-kommunikatsiya texnologiyalarınan ámeliy jixatdan paydalanıwdı uddalaydigan, informaciyalasqan jámiyette biymálel, erkin iskerlik júrgize alatuǵın pedagog kadrlar tayarlaw mazmunı hám metodikasın islep chik, arılıwǵa yunaltirilgan pánniń yunalishi retinde karash kerek.
Tálimdi axboroglashtirish buyicha pedagog kadrlardı tayarlaw pán ukituvchisi, tálim-tárbiya procesin quraytuǵınsı nuktai názerinen differentsiallashgan bulishi kerek.
Tálimdi informaciyalastırıw buyicha kadrlar tayarlawdıń umumpedagogik principlerıni kuyidagicha keltiriw múmkin:
• kasbiy yunalishga salıstırǵanda bazalıq tayarlıqtıń invari- antliligi, onıń informaciya, kommunikatsiya, umummadaniy jixatlarga yunaltirilganligi, informaciyalasqan jámiyet rawajlanıwınıń házirgi dárejesine sáykesligi;
• pedagog kadrlardı profil' tayarlawdı qánigeliklestiriw, yaǵnıy anik bir pán buyicha informacion-kommunikaciya. texnologiyaları quralları múmkinshiliklerin engiziwge karatil ganl igi;
• pedagog kadrlar tayarlawdıń differentsiallashgani, onıń jeke abzallıǵına, kásiplik mútájlikke hám ukuvchilarning qásiyetlerine yunaltirilganligi.
Tayansh hám profil' tayarlaw hám differentsiallashgan jantasıw principlerıni engiziw ushın ukitish programmasınıń blok modullı strukturası kiritiledi. Blok -modullı strukturalı tayarlawdıń maksadi:
• tayyorgarlik programmalarında jámiyeti informaciyalastırıw procesiniń xolati uz hákisin tapmogi;
• tayyorgarlik programmalarında anik bir pán buyicha informacion-kommunikatsiya texnologiyaları qurallarından paydalanıw buyicha pedagog kadrlar iskerliginiń tiykarǵı quraytuǵınla - ri bulishi;
• ta'limni informaciyalashtirishning teoriyalıq tiykarların jaqtılandıriwi;
• pedagog kadrlardıń mustakil túrde uz mamanlıǵın asırıwı ushın sharayatlardı támiyinlewi talap etiledi.
Tálimdi informaciyalastırıw buyicha pedagog kadrlar tayarlaw mazmunı kásiplik dárejege moe túrde tayansh blok hám modullardan dúziledi. Kadrlar tayarlawdıń kompleksviyligi degende psixologiyalıq -pedagogikalıq, metodikalıq, xukukiy-normativ hám texnikalıq jixatlarning uzaro boglik; túrde kamrab alınǵanlıǵın túsiniw múmkin.
Tálimdi informaciyalastırıw tarawinde kup bostsichli tayarlawdı bakalavriat yunalishlari hám magistratura qánigelikleri negizinde ámelge asırıw múmkin. Sonıń menen birge, utsituvchilar hám júk;ori kurs studentleri ushın tálimde informaciya texnologiyaları buyicha kushimcha tálim kursların shólkemlestiriw múmkin. Sonday kilib, tálimdi informaciyalastırıw buyicha pedagog kadrlardı tayarlaw procesi joqarı hám joqarı tálim hám kadrlardı kayta tayarlaw hám mamanlıǵın asırıw sistemasın k, amrab aladı.