19-mavzu. Bankni raqamlashtirishda axborot tizimlari va texnologiyalari reja

19.2.1. –rasm. Bankda elektron hujjat aylanish tizimining arxitekturasi.

Bankning elektron hujjat yuritish tizimining arxitekturasini qurish natijalari quyidagilardan iborat:

1. Atamalarni aniq belgilash: repozitariy, katalog, nashr, hujjat» yozuv, ma’lumotlar bazasi, asl, yuritish va boshqalar.
2. Hujjatlarni boshqarishning butun umri davomida muallif tomonidan yaratilgan hujjatlar uchun javobgarlikni oshirish.
3. Axborotning tarorlanadigan manbalari sonini kamaytirish va hujjatlar kolleksiyasi mosligini (ombor) oshirish.
Ma’lumotlarning turli formatlarini qo‘llab quvvatlash. Bilimlarni boshqarishning zamonaviy tizimlari (BBT) butun dunyoda keng tarqalgan 200dan ortiq turli matnli va grafik ma’lumotlar shakllarini saqlashga va aks ettirishga qodir. Ular ushbu shakllarning konvertatsiyasini ma’lumotlarning universal formatida, masalan, PDF yoki HTML kabilarda qo‘llab ushlab turishadi. Formatlarning bu qadar ko‘pligi hujjat taqdim etilishini dastlabki shaklda va elektron asl nusxa yoki ketma-et nusxalar sifatida hujjatlarni saqlash uchun foydalaniladigan universal formatda amalga oshirishga imkon beradi.
Taxminlar bilan boshqarish. AKT asosidagi boshqaruv tizimi bank masshtabida ushbu hujjatlarning barcha ehtimolli taxmini qo‘llab quvvatlanmasdan joriy etilishi mumkin emas, chunki puxta o‘ylab qilingan ichki raqamlash va umumiy tarmoqdan tashqari har bir taxmin ularni ushbu taxminning tizimda saqlanovchi boshqalaridan farqlanadigan mohiyatini tushunishga imkon beruvchi, shuningdek, har bir taxminga alohida atributlar yaratishga imon beradigan zaruriy sharhlarga ega bo‘lishi shart, bu vaqtning istalgan daqiqasida barcha tarixni “hujjatlarni turli taxminlarni yaratuvchi turli foydalanuvchilarning qayta ishlashi” kuzatishga imkoniyat beradi.
Hujjatlarni atributlash: Hujjatni atributlashda foydalanuvchi dasturlashmagan standart grafik vositalari yordamida bir tekis loyihalanish imoniga ega va hujjatlarni qayta ishlash biznes-mantig‘ini buzmasdan tizimni ekspluatatsiyalash davomida atributlar tarkibiga o‘zgartirish iritishga imon bera oladigan muayyan elektron shaklni to‘ldiradi. Bunday yondashuv hududiy taqsimlangan, markazlashtirilib boshqariladigan, elektron hujjatlar omborini qurish, shuningdek, tizimda elektron hujjatlar uchun ombor hajmida istalgan chegaralashni olib tashlash imkonini beradi•
Taribli va bog‘langan hujjatlarni yaratish imoniyatini ta’minlash. Taribli hujjatlar o‘zida tuzilishni as ettiradi, har bir qism, o‘z navbatida, unga kirishdagi o‘z qoidalari va jamoaviy ishlab chiqish hamda hayotiy bosqichlari bilan mustaqil hujjat hisoblanadi. Bunday funksiyaviylik jismoniy emas, balki yasama belgilar bo‘yicha hujjatlarni mantiqiy tanlab olinganiga asoslangan elektron yig‘ma jildni shakllantirishga imkon beradi. Natijada, bitta va shuningdek real mavjud bo‘lgan birlamchi hujjat - hujjatlarning turli mavzularga bag‘ishlangan turli virtual podborkasida aks etishi mumkin. Bu hujjatlarga kirish huquqining ko‘proq moslashgan chegaralanishiga va yig‘ma jild to‘plashda ishtirok etadigan turli bank bo‘limlarining vakolatlariga yordam beradi. Bundan tashqari, virtual hujjat o‘zicha turli biznes-jarayonlarda ishtirok etishi va hayotiy bosqichlarga kirishga shaxsiy huquqiga ega bo‘lishi mumkin.
To‘liq matnli qidiruv va hujjatlarni tahlil qilish. Boshqaruvning zamonaviy tizimi hujjat kontenti bo‘yicha qidirish mexanizmlarini qo‘llab quvvatlashni, alternativ atributiv qidiruv va to‘liq matnli tahlil qilish (ko‘pincha ichki standart qidirish tizimini va birlashtiruvchi so‘z hamda ularni mantiqiy bog‘lovchi operatorlarini qurish) o‘z ichiga olishi shart. Lingvistik tahlil qilishning eletron manzil, faylli tizim, SUBD va internet bilan teng hujjatlar ombori bilan ishlashga, shuningdek, fanni qidirishning o‘zi oxirigacha shakllantirilmaganda noaniq bilimlarni chiqarishning yanada nozik mexanizmlarini amalga oshirish imkonini beruvchi, ixtisoslashtirilgan kasbiy tizimlari mavjud. Bunday tizimlar asosida so‘rovlarni ona tilida qayta ishlash, matnlarning avtomatik tarzda annotatsiyasini tuzmoq, farq mezonlarining oldindan belgilanmagan topshiriqlari sohasi tushunchasi bo‘yicha farq qiladigan avtomatik tasniflash yotadi.
Hujjatning hayotiy bosqichlarini boshqarish. Hayotiy davr deganda elektron hujjatning mavjudlik vaqti – uni yaratish yoki import vaqtidan uni eksport qilish yoki yo‘qotish tushuniladi. Hujjatning bir bosqichdan boshqasiga o‘tishi hujjatni qaysidir xossasini, masalan, formatini, kirish huquqini, atribut kartocha shaklini o‘zgartirish topshirig‘i sharoitida amalga oshiriladi. Hayotiy davr bosqichlarini ko‘chirish qo‘lda amalga oshirilish bilan birga avtomatik tarzda ham bo‘lishi shart.
Bankning biznes jarayonlarini boshqarish. Biznes jarayonlarni avtomatlashtirish funksional vazifalarni bajarish natijalarini boshqa ish joylariga yoki turli bo‘linmalarga o‘tkazish uchun boshqarish samaradorligi va ularning takrorlanuvchanligini ta’minlash uchun sezilarli darajada qisqartirishga imkon beradi, bu esa natijada ISO 9000 standartlarini korporativ boshqaruv darajasida qo‘llab-quvvatlaydi.
AT asosida boshqaruvning zamonaviy tizimlari o‘z yadrosida WorkFlow-texnologiyalar (vazifalar oqimini qo‘llab quvvatlovchi texnologiya) deb nomlanuvchi qo‘llab quvvatlovchi amaliy tizimlarni saqlaydi, ular grafik muharrir yordamida yasama marshrut sxemalarini yaratish va biznes jarayonlarni bir foydalanuvchidan boshqasiga dasturlarsiz diaologli interfeys orqali o‘tqazish qoidalarini tayinlash hamda foydalanuvchilar o‘rtasida jarayonlar yuz berishining grafik yoki rasmiy monitoringini farq, o‘xshashlik, xarajat, shartli o‘tishlar imkoniyati bilan ta’minlash imonini beradi. Ular istalgan jarayonni uning hozirgi holatini tahlil qilish va bir vaqtning o‘zida o‘zgarishlarni hujjatlashtirish va operatorlarning yangi faoliyatlarini uni amalga oshirish davomida avtomatlashtirish asosida optimallashtirishga imon beruvchi o‘zgartirishlar kiritish imkonini ta’minlaydi. Documentum dasturiy ta’minot asosida elektron hujjatlarni yuritish tizimlari va EMS asosida hujjatlarni saqlashni ta’minlash ko‘proq mashhur.