19-Mavzu Risklarni minimallashtirishning moliyaviy usullari

19-Mavzu Risklarni minimallashtirishning moliyaviy usullari.
Reja.
1. Aktivlarni baholashning asosiy tushunchalari va kapital bahosi.
2. Aktivlarni baholashning asosiy jarayoni.
3. Kapitalning alohida manbalari bahosini hisoblash.
4. Kompaniyaning o‘rtacha tortilgan kapital bahosini hisoblash.
5. Kapitalning tuzilmaviy bahosini aniqlash.
Firmaning kapital bahosi kompaniyaning barcha investorlari oladigan qaytim stavkasini ifodalaydi. Kompaniyaning kapital bahosi nazariya bo‘yicha juda jozibador tushuncha, ammo amaliyotda bu masala qisman murakkab. Nazariya bo‘yicha, quyidagilar talab etiladi:
1.kompaniyaning barcha kapital manbalarini va ularning qiyosiy muhimligini aniqlash (yahni har bir manbadan keladigan investitsiyalangan kapitalning nisbati);
2.kompaniya foydalangan kapital manbasining bozor qaytimi darajasini baholash;
3.har bir kapital manbasi uchun talab etilgan o‘rtacha qaytim stavkasini hisoblash, bunda har bir manbadan keladigan qaytim miqdori uning firmaga qilingan yalpi investitsiyadagi ulushini o‘lchash orqali hisoblanadi.
Kapital bahosi nafaqat kompaniyaning umumiy faoliyat natijasini ifodalaydi balki, firma tomonidan amalga oshiriladigan yakka investitsiya qarorlarini qabul qilishda ham foydalaniladi.
Masalan, Exxon Mobil Nigeriyada yangi neft ishlab chiqarish bo‘yicha mulk sotib olmoqchi, bunda kompaniya investitsiya o‘zini oqlashi uchun qancha qaytim lozimligini hisoblashi zarur. Yana bir misolni olaylik, kompaniya tahlilchilari SHimoli- sharqiy Osiyoda kimyo zavodini qurish maqsadida investitsiyadan olinadigan daromadni taqqoslash uchun mo‘ljalli qaytimni belgilab olishlari kerak bo‘ladi.
Diqqatingizni jalb etish uchun quyidagi misolni olaylik, 2021-yil Exxon Mobil Korporatsiyasi firma aktivlari buxgalteriya qiymatining 26.93% ga teng bo‘lgan darajada yuqori daromad oldi va qaytim stavkasi firmaning jami aktivlari bozor qiymatining 10%ga teng bo‘ldi. SHunga ko‘ra, firma barcha investorlari (aksiyadorlar va kreditorlar) ehtiyojlarini qondirish uchun 10% dan kamroq daromad olishiga to‘g‘ri kelgan, ammo moliyaviy inqiroz kuchaygan davrning o‘rtasi bo‘lishiga qaramay, firma investorlari uchun yetarli daromad shakllantira olgan.SHuningdek, biz kompaniyaga qarz va ulush sifatida aksiyadorlar tomonidan qo‘yilgan kapitalning o‘rtacha tortilgan bahosi yoki sodda qilib aytganda kompaniyaning kapital bahosini o‘rganib chiqamiz.
Quyidagi 2 omil investorlarning talab etilgan qaytim stavkasi va kapital bahosi o‘rtasidagi farqni ko‘rsatib beradi:
O‘rtacha tortilgan kapital bahosi – kompaniya tomonidan individual moliyalashtirish bahosining o‘rtacha qiymati. Kompaniyaning o‘rtacha tortilgan kapital bahosi, kapitalning individual bahosining kapital tarkibi nisbatiga teng bo‘lgan ko‘rsatkich.
Muqobil xarajat – kutilayotgan eng yaxshi imkoniyat doirasidan kelib chiqqan holda qarorlar qabul qilish uchun qilinadigan xarajat.
Qarz kapitali bahosi – kreditorlarning talab etilgan qaytim stavkasini qoplab berish uchun investitsiyalardan olinishi kerak bo‘lgan daromad darajasi.
Tranzaksion xarajatlar. Kompaniya mahlum turdagi qimmatli qog‘ozlarni emissiya qilish uchun fondlar shakllantirganda yuzaga keluvchi xarajatlar shu turdagi xarajatlarni tashkil etadi. Bunday turdagi xarajatlar tranzaksion xarajatlar deb ham ataladi.
Masalan, firma har bir aksiyani 25 dollardan sotadigan bo‘lsa, bunda har bir aksiya uchun qo‘shimcha 5 dollardan tranzaksion xarajat qiladi va kapital bahosi qo‘shimcha qilingan xarajat summasiga ham o‘sadi. Faraz qilaylik, investorning so‘ralgan qaytim stavkasi har bir 25 dollarlik aksiya uchun 15% ni tashkil etsa, u holda 0.15*$25=$3.75 investor uchun so‘ralgan daromad darajasini ifodalaydi. SHunga qaramay, firmada investitsiya uchun 20 dollar mavjud bo‘lsa, kapital bahosi (k) bo‘yicha qaytim stavkasi sof 20 dollardan hisobga olinadi va 3.75 dollar daromad keltira oladi:
$20k =$25*0.15=$3.75 k= =0.1875 yoki 18.75%
Baholash jarayoni quyidagicha tasvirlanishi mumkin: kutilgan pul oqimlari investor talab etgan qaytim darajasida joriy davrga diskontlash orqali joriy qiymatini hisoblab aktivga qiymat belgilash. Investorning talab etilgan qaytim darajasi, r, foiz stafkaning risksiz darajasi orqali aniqlanadi va investor kutadigan risk mukofoti zarur kompensatsiya hisoblanadi. Natijada baholashning asosiy modeli matematik jihatdan quyidagicha bo‘ladi:
(1a) Yoki belgilar bilan quyidagicha V = (1b)
Bu yerda V = 1 yildan yilga qadar kelgusi yillik daromad keltiruvchi pul oqimlarining ichki qiymat yoki joriy qiymati = t vaqtda olinadigan naqd pul r = investorning talab etilgan qaytim darajasi (1) tenglamadan foydalanganda baholashning asosiy bosqichlari quyidagilar:
1-qadam: (1) tenglamadan hisoblash, yahni u qimmatli qog‘ozlar taklif etadigan kelgusi pul oqimlarining vaqt bo‘yicha qiymati.
2-qadam: r, investorning talab etilgan qaytim darajasini aniqlash.
3-qadam: V ichki qiymatni aniqlash, yahni kutilgan pul oqimlari investor talab etgan qaytim darajasida joriy davrga diskontlash orqali joriy qiymati (1) tenglamada baholash jarayoni asosida kelgusi pul oqimlarining joriy qiymati aniqlanadi.
1-misol. Qarz kapitalining soliqdan so‘nggi bahosini hisoblash. Synopticom Korporatsiyasi yaqin kelajakda obligatsiya emissiya qilmoqchi va qarz kapitalning hozirgi bahosini hisoblamoqchi. Kompaniya investitsion bank bilan maslahatlashgandan so‘ng, moliyaviy ishlar bo‘yicha direktor 20 yillik emissiya qiymati 1000 dollarga va kupon qiymati 8% ga (8%*$1000=$80 yillik foizda ) teng bo‘lgan investorga 908.32 dollarlik sof tushum keltirishi mumkin bo‘lgan obligatsiyani emissiya qildi. Agar Synopticom Korporatsiyasi soliq stavkasi 34% ga teng bo‘lsa, firmaning soliqdan so‘nggi qarz kapitali bahosi qancha?
1-qadam: yechim strategiyasini shakllantirish.
Qarz kapitalining bahosi obligatsiya egasining talab qilingan qaytim stavkasi orqali hisoblanadi. Obligatsiyaning qiymatini hisoblash uchun diskont stavkasidan foydalaniladi. Quyidagi formuladan foydalaniladi:
SHuni ehtiborga olish kerakki, biz N yillik foiz to‘lovlaridan foydalandik, lekin bu 3 yillik to‘lovlarni N-1 ko‘rinishida hisoblab yozishda tashlab yubordik. Yuqoridagi Synopticom Korporatsiyasi obligatsiyasi mahlumotlarini (1) tenglamaga qo‘yish orqali investorning kutilayotgan qaytim stavkasini topib olishimiz mumkin.
Shunday qilib, biz soliqdan so‘nggi investor talab etgan qaytim stavkasini topish uchun ni 1 minus soliq stavkasi T ga ko‘paytirish orqali hisoblaymiz. U holda, Soliqdan so‘ng qarz bahosi = obligatsiya egasining talab etilgan qaytim stavkasi x (1-soliq stavkasi)
2-qadam: raqamlarni ishga solish Agar Synopticom Korporatsiyasi mahlumotlarini (1) tenglamaga qo‘ysak, quyidagilarga ega bo‘lamiz:
$908.32 = + +… + +
Biz 9 ga teng bo‘lgan kalkulyator yordamida hisoblashimiz mumkin. Soliqdan so‘nggi qarz kapitali bahosi quyidagicha hisoblanadi:
Soliqdan so‘nggi qarz kapitali bahosi = obligatsiya egasining talab etilgan qaytim stavkasi x (1-soliq stavkasi) = 0.09 x (1-0.340) =0.0594 yoki 5.94%
3-qadam: natijalarni baholash
Ko‘rinib turibdiki, Synopticom obligatsiyalarining egalari hozirgi bozor bahosida 908.32 dollarga sotib olsalar, 9% li qaytim talab qilishlari kerak.
SHunga qaramay, Synopticom fozi to‘lovlarini soliqqa tortiladigan foydadan chegirishlari mumkin, bunda kompaniya har bir foiz to‘lovi uchun 0.34 dollardan tejab qoladi. Natijada firmaning obligatsiya egalari talab qilgan qaytim kompaniya uchun 5.94% ga tushadi. Agar Synopticom yangi obligatsiyalarni emissiya qilsa yangi obligatsiyalarni sotish paytida yangi tranzaksion xarajatlar vujudga keladi.