1972-ci ildə Yardımlı rayonu Bozayran kəndində anadan olmuşdur. 1989-cu ildə orta məktəbi bitirmiş, həmin ildə

FƏRDİ KOMPÜTER SİSTEMİ VƏ ELEMENT VASİTƏLƏRİ 
 
137 
PSMCIA
 kartı  vә ya 
USB
  әlaqәsi istifadә edәn xüsusi әlaqә kabellәri 
vasitәsilә bu cür problemlәr aradan qaldırılmaqdadır.  İnkişaf 
mәrhәlәsindә  nәzәrdә tutulmuş 
SATA
 standartları  aşağıdakı  cәdvәldә 
göstәrilmişdir: 
Cədvəl 22.   
Ardıcıl 
ATA
 tipi 
İstifadәyә 
verilmәsi 
gözlәnilәn tarix 
Şin 
mәrtәbәsi 
(
Bit
) 
Şin sürәti 
(
MHz
) 
Mәlumat ötürmә 
sürәti (ötürmә 
mәrtәbәsi 
Mbps
) 
SATA-300
 
2005
 
1
 
3000
 
300
 
SATA-600
 
2007
 
1
 
6000
 
600
 
ELASTİK DİSKLƏR VƏ DİSK SÜRÜCÜLƏRİ 
Elastik disklәr (Şәkil 48.) kiçik hәcmli mәlumat saxlama 
qurğularıdır. Kiçik hәcmdәki mәlumatların daşınması  vә arxiv olaraq 
saxlanılması üçün praktik vә intensiv olaraq istifadә edilir. Sürәtlәri digәr 
yaddaş qurğularına nisbәtәn (
HDD
, 
memory bar
 vә s.) olduqca aşağıdır. 
 
Şәkil 48. 
Elastik disk sürücülәri 
Elastik disklәr, sәrt disklәrin hәlә istifadә edilmәdiyi zamanlarda 
sabit yaddaş qurğusu olaraq istifadә edilirdilәr.  Әsasәn fәrdi 

A.B. Babayev, E.V. Seyidzadə 
 
138 
kompüterlәrlә birlikdә istifadәyә başlamış  vә  hәlә  dә öz әhәmiyyәtini 
saxlamaqdadır. 
Elastik disklәrdә  mәlumatlar sәrt disklәrdә olduğu kimi 
cığır/sektorlarda (
track/sector
) saxlanılır. Elastik disk sürücüsünün 
oxuma-yazma başlığının cığırlar üzәrindә  hәrәkәt edәrkәn müәyyәn 
zamanda qәt etdiyi yola sektor (
sector
) adı verilir. Sektor sahәlәri 
512
 
bayt
 sabit informasiya saxlayır. Sektorların daxili cığırlarda daha kiçik 
olmasına baxmayaraq eyni miqdarda informasiya saxlaya bilmәlәrinin 
sәbәbi disk dönmә sürәtinin sabit olmasıdır. Buna bağlı olaraq elastik 
disk sürücüsünün maqnit başlığı xarici cığırlarda daha seyrәk yazır (Şәkil 
49.). 
 
Şәkil 49. 
Elastik disk vә daxili strukturu 
Elastik disklәr müxtәlif hәcm vә ölçüdә olur. İlk dәfә olaraq 
1967
-
ci ildә 
IBM
 tәrәfindәn istifadә edilәn elastik disk sürücülәri 
8
’’ ölçüsündә 
elastik disk istifadә edirdi. 
IBM
  tәrәfindәn 
1981
-ci ildә ilk dәfә  fәrdi 
kompüterlәrdә istifadә edilәn elastik disklәr 
5.25
’’ ölçüsündә idi. Әski 
5.25
’’ ölçüsündәki elastik disklәr vә bu tip disklәri istifadә edәn elastik 
disk sürücülәri hazırda istifadә edilmir. 
1990
-cı illәrdәn etibarәn vә 
hazırda geniş istifadә edilәn elastik disklәr 
3.5
’’ ölçülü 
1.44
 
Mb
  hәcmli 
disklәrdir. Aşağıdakı cәdvәldә elastik disk standartları verilmişdir: 
Cədvəl 23.   
Ölçü Sıxlığı 
Hәcmi 
ӘS 
3.5
’’
 
DD
 
720
 
Kb
 
DOS 
3.5
’’
 
HD
 
1.44
 
Mb
 
DOS 
5.25
’’
 
DD
 
360
 
Kb
 
DOS 
5.25
’’
 
HD
 
1.2
 
Mb
 
DOS 
3.5
’’
 
DD
 
800
 
Kb
 
MAC 
3.5
’’
 
HD
 
1.40 Mb
 
MAC 

FƏRDİ KOMPÜTER SİSTEMİ VƏ ELEMENT VASİTƏLƏRİ 
 
139 
Bunlara әlavә olaraq 
Microsoft
 proqramları ilә birlikdә gәlәn 
DMF
 
disk formatını istifadә edәn 
1.68
 
Mb
 vә 
1.72
 
Mb
 hәcmli elastik disklәr dә 
vardır, lakin bu disklәr xüsusi proqramlarla birlikdә istifadә edilir.
 
DD
 (aşağı sıxlıqlı) elastik disklәrin alt hisslәrindә bir, 
HD
 (yüksәk 
sıxlıqlı) elastik disklәrdә isә iki pәncәrә olur. 
Elastik disk elastik disk sürücüsünә yerlәşdirildiyi andan fırlanaraq 
bir nöqtәyә gәlir vә әmr gözlәyir. Әmrin verildiyi andan etibarәn elastik 
disk sürücüsünün oxuma-yazma başlığı elastik disk üzәrindә  әmrin icra 
edilәcәyi yerә (sektora) gәtirilәrәk әmrin icrasını hәyata keçirir. 
Oxuma-yazma vaxtı oxuma-yazma başlığı disk sәthi ilә  tәmas 
halında olur. Buna görә  dә oxuma zamanı elastik disk sürücüdәn 
qәtiyyәn çıxarılmamalıdır. Diqqәt edilmәdiyi hallarda elastik disk 
sürücüsünün oxuma-yazma başlığı sıradan çıxa bilәr, hәmçinin bu elastik 
diskin dә tez bir zamanda sıradan çıxmasına sәbәb ola bilәr. Buna görә 
dә elastik disk sürücüsü üzәrindәki xәbәrdaredici indikatorun 
sönmәsindәn sonra elastik disk sürücüdәn çıxarıla bilәr. 
Diskin fırlanması ilә  bәrabәr başlıq cığırlar üzәrindә  hәrәkәt edir. 
Aşağı  sıxlıqlı  (
DD
) elastik disk sürücülәrinin başlığı yüksәk sıxlıqlı  (
HD
) 
sürücülәrin başlığına nisbәtәn daha genişdir (Şәkil 50.). 
 
Şәkil 50. 
Elastik disk sürücülәrinin başlığı 
HD
 elastik disklәrinin (
1.44
 
Mb
) cığırlar arasındakı  mәsafәsi 
DD
 
elastik disklәrinin (
720
 
Kb
) cığırlar arasındakı  mәsafәyә nisbәtәn daha 
dardır. Buna görә  dә  aşağı  sıxlıqlı elastik disk sürücülәri yüksәk sıxlıqlı 
elastik disklәri oxuya bilmirlәr, çünki 
DD
 elastik disk sürücülәrinin başlığı 
HD
 elastik disklәrinin üzәrindә yerlәşәn cığırlar arasındakı  mәsafәdәn 
daha genişdir, lakin 
HD
 elastik disk sürücülәri hәm 
DD
, hәm dә 
HD
 

A.B. Babayev, E.V. Seyidzadə 
 
140 
elastik disklәrini rahatlıqla oxuya bilirlәr. Hazırda aşağı sıxlıqlı elastik disk 
sürücülәri artıq istehsal edilmir vә istifadә olunmurlar. 
ELASTİK DİSKLƏRİN STRUKTURU 
Elastik disklәrin plastik lövhәlәri daxilindә olan plyonka әsasәn 
plastik vә üzәrindә yerlәşәn dәmir-oksid tәbәqәdәn ibarәtdir (Şәkil 51.). 
Bu plyonkanı daxilindә saxlayan qoruyucu plastik lövhәlәr sadә diski 
tәşkil edirlәr. Elastik disklәr hazırlanma Texnologiyası baxımından musiqi 
kasetlәrinә çox bәnzәyir, lakin istәnilәn mәlumata müraciәt üçün arada 
istifadә olunan bütün mәlumatları oxumaq lazım deyil. Birbaşa müraciәt 
üsulu ilә maqnit başlığı istәnilәn mәlumatın saxlanıldığı ünvana müraciәt 
edә bilir. 
 
Şәkil 51. 
Elastik diskin plyonka tәbәqәsi 
ELASTİK DİSK SÜRÜCÜSÜNÜN TƏRKİB HİSSƏLƏRİ 
Elastik disk sürücülәri oxuma-yazma başlığı (OYB), OYB-nin 
hәrәkәtini tәmin edәn mühәrrik, elastik diskin fırlanmasını  tәmin edәn 
mühәrrik, elektron nәzarәt lövhәsi vә mexaniki hissdәn tәşkil olunur. 
OYB elastik diskin hәr iki sәthindә  dә  eyni  anda  hәrәkәt edә 
bilәcәk  şәkildә yerlәşdirilmişdir, ancaq yazma prosesindә meydana gәlә 
bilәcәk problemlәrin qarşısının alınması  mәqsәdilә, iki OYB tam olaraq 
üzbәüz yerlәşdirilmәmişdir. Elastik diskin fırlanmasını  tәmin edәn 
mühәrrik elastik disk sürücüsünün orta hissәsindә yerlәşir vә elastik 
diskin 
300-360
 
rpm
  (
rotation per minute
) sürәtindә  fırlanmasını  tәmin 
edir. OYB-ni hәrәkәtә gәtirәn mühәrrik, onun irәliyә vә geriyә hәrәkәtini 
tәmin edәrәk elastik disk üzәrindә istәnilәn mövqeyә gәtirilmәsini tәmin 

FƏRDİ KOMPÜTER SİSTEMİ VƏ ELEMENT VASİTƏLƏRİ 
 
141 
edir. Mexaniki hissә elastik diskin sürücüyә yerlәşdirildiyi andan oxuma-
yazma üçün hazır hala gәlmәsinә kömәk edir. Elektron nәzarәt lövhәsi 
elastik disk sürücüsünün idarә edilmәsini vә  nәzarәtini tәmin edir. 
Oxunacaq mәlumatın olduğu mövqe OYB-yә  nәzarәt lövhәsindәn gәlәn 
siqnallarla bildirilir. Eyni zamanda oxunan mәlumatın yaddaşa 
köçürülmәsi vә elastik disk sürücüsünә verilәn  әmrlәrin icra edilmәsi 
nәzarәt lövhәsi vasitәsilә hәyata keçirilir. 
Quruluş etibarilә hazırda istifadә edilәn bir çox elastik disk 
sürücülәri xidmәt vә tәmir ehtimalı çox az olaraq istehsal edilir. Yeni bir 
elastik disk sürücüsünün qiymәtinin tәmirindәn daha ucuz olması vә çox 
tez-tez istifadә edilmәmәsi sәbәbi ilә, istehsalçı firmalar elastik disk 
sürücülәrinin xidmәt vә tәmirini nәzәrdә tutmurlar. 
FLASH DİSKLƏR 
Artıq müasir dövrdә elastik disklәr öz yerlәrini hәcm vә sürәt 
baxımından onlardan 
100
  dәfәlәrlә çox olan 
Flash
 disklәrә 
vermәkdәdirlәr. Artıq bir neçә ildir portativ kompüterlәrdә elastik disk 
sürücüsü yerlәşdirilmir. Bundan başqa 
Flash
 disklәrin etibarlılığı da 
elastik disklәrdәn dәfәlәrlә çoxdur. 
Artıq 
512
 
Mb
, 
1
 
Gb
  hәcmlәrindә 
Flash
 disklәr geniş istifadә 
olunur (Şәkil 52.). 
          
       
 
    
    
 
Şәkil 52. 
Flash
 disklәr 

A.B. Babayev, E.V. Seyidzadə 
 
142 
CD VƏ CD SÜRÜCÜLƏRİ 
CD
 sürücüsü hazırda istifadә olunan bütün fәrdi vә xidmәti 
kompüterlәrdә әn azı sәrt disk qәdәr vacib qurğulardan biridir. Әmәliyyat 
sistemlәri dә daxil olmaqla, bütün proqramlar 
CD
 ilә birlikdә verilir. Buna 
görә  dә 
CD
 sürücülәrinin istifadәsi ehtiyacdan çıxıb tamamilә 
mәcburiyyәt halına gәlmişdir. Xarici vә daxili olmaqla iki ayrı formada 
istehsal edilir. 
1980
-ci illәrdә ilk dәfә istifadәyә  çıxarılan 
CD-ROM
-lar hazırda 
geniş istifadә edilәn yaddaş qurğusudur.  İlk olaraq multimedia 
sistemlәrindә istifadә edilmiş, sonralar isә yüksәk yaddaş imkanına sahib 
olduğu üçün oyun vә video mәlumatlarının saxlanılmasında da istifadә 
edilmәyә başlamışdır. Müasir dövrdә 
CD-ROM
 kompüterlәrin әsas tәrkib 
hissәlәrindәn biri olmuşdur.  Әmәliyyat sistemlәrindәn sürücülәrә  qәdәr, 
müxtәlif proqramlardan multimedia çәkilişlәrinә  qәdәr  әksәr mәlumatlar 
CD
-dә saxlanmaqla istifadә edilir. 
CD-ROM
 (
Compac Disk Read Only Memory
 – Yalnız Oxuna Bilәn 
Kompakt Disk) 
120
 
mm
 diametr vә 
1.2
 
mm
 qalınlığında üç laydan tәşkil 
olunmuş  vә sadә texnologiyaya baxmayaraq yüksәk hәcmdә  mәlumatı 
saxlaya bilәn bir sabit yaddaş qurğusudur (Şәkil 53.). 
 
Şәkil 53. 
CD-ROM
 sürücüsü 
Mәlumatların sәrt vә elastik disklәrdә maqnit mühitindә 
saxlanmasından fәrqli olaraq 
CD
-dә girinti vә  çıxıntılar halında optik 
mühitdә saxlanılır. Buna görә dә 
CD
-lәr daha etibarlı yaddaş qurğularıdır. 
Sәrt vә elastik disk sürücülәrindә olan oxuma-yazma başlığı yerinә 
CD-
ROM
-da disk sәthini oxuyan lazer oxuyucu istifadә edilir (Şәkil 54.). 

FƏRDİ KOMPÜTER SİSTEMİ VƏ ELEMENT VASİTƏLƏRİ 
 
143 
     
 
Şәkil 54. 
CD-ROM
-da disk sәthini oxuyan lazer oxuyucu 
CD‐DƏ MƏLUMAT OXUMA ƏMƏLİYYATI NECƏ APARILIR 
CD
-nin tәşkil olunduğu üç tәbәqәdәn ortada olan tәbәqәsi işığı 
әks etdirәn alüminiumdan hazırlanmışdır. 
CD
-yә rәng verәn hissә dә bu 
laydır. Bu layın üstündә 
0.002
 
mm
 qalınlığında mühafizә layı vә әn altda 
polikarbonatdan hazırlanmış  şәffaf lay vardır. Alüminiumun hava ilә 
tәması kәsilmişdir. 
CD
-dә  dә  sәrt disklәr kimi mәlumat saxlamaq üçün cığır vә 
sektorlar istifadә edilir. Mәlumatlar alüminium sәthinin üzәrindәki girinti 
vә  çıxıntılar sayәsindә 
CD
  әtrafında 
2
 
Kb
-lıq sektorlarda saxlanılır. 
CD
 
sürücüsünün 
CD
 üzәrindәki mәlumatları oxuya bilmәsi üçün 
180
 
nanomillimetr qalınlığında lazer istifadә edilir. 
CD
 üzәrindәki girinti vә 
çıxıntılar “
1
” vә  “
0
” rәqәmlәrinә uyğun gәlir. Bu çıxıntılardan müxtәlif 
formalarda әks etdirilәn lazer şüası foto-diod üzәrinә ötürülmәklә elektrik 
siqnallarına çevrilmәsi tәmin edilmişdir.  Şüanın çıxıntılara görә müxtәlif 
formalarda  әks etdirilmәsi müxtәlif elektrik cәrәyanının meydana 
gәlmәsinә  sәbәb olur. Foto-diod, üzәrinә düşәn işıq  şiddәtindәn asılı 
olaraq cәrәyan hazırlayan bir elektron dövrәdir (Şәkil 55.). 
 
Şәkil 55. 
CD-ROM
-da oxuma/yazma prosesinin tәşkili 
CD
-nin parlaq (oxunan) hissәsinin qorunması üçün bu hissәnin 
cızılmaması vә hәtta әllә toxunulması belә qadağan olunduğunu hәr kәs 

A.B. Babayev, E.V. Seyidzadə 
 
144 
bilmәlidir. Yuxarıda  şәrh edilәn 
CD
 oxuma әmәliyyatı  әslindә  şәrh 
edilәndәn daha geniş  vә böyük hәcmdәdir, çünki lazer şüasının yüksәk 
sürәtlә vә çox zaman titrәmәlәrlә bәrabәr dönәn 
CD
 üzәrindә oxunacaq 
mәlumat üzәrindә toplanması, bu nöqtәdә 
CD
-nin yaxşı  tәmizlәnmәmiş 
olması  vә  şәffaf hissәsinin bәzi yerlәrinin pozulmuş olmaları  sәbәbi ilә 
mәlumat oxuma әmәliyyatı  çәtinlәşir. 
CD
 sürücüsünün başlığı bu 
sәbәbdәn bәzi yerlәri (xәtalı oxumaları düzәltmәk mәqsәdilә) dәfәlәrlә 
oxuyur. Buna görә  dә 
CD
-nin yaxşı qorunması çox vacibdir. Digәr 
tәrәfdәn, 
CD
-nin üst sәthindә olan rәngli hissә eyni dәrәcәdә vacib 
qorunmalıdır. Hәr nә  qәdәr oxuma әmәliyyatı ilә bu sәthin  әlaqәsi 
olmasa da, alüminium tәbәqәnin 
CD
-nin üst sәthindә yerlәşәn rәngin 
altına yerlәşdirilmiş olduğu unudulmamalıdır. 
CD
-nin üst hissәsinin hәr 
hansı bir metal parçası ilә  cızılması alüminium tәbәqәnin dә  zәrәr 
görmәsinә sәbәb ola bilәr. 
 
Şәkil 56. 
CD
 sәthinin görünüşü 
Köçürülmә 
CD
-nin alüminium hissәsindә yanaraq әmәlә  gәtirilәn 
pitlәr (girinti-çıxıntılar) orijinal 
CD
-dәki qәdәr tәmiz olmur (Şәkil 56.). 
Bәzi 
CD
 sürücülәri lazer şüasını vә oxuma dövrәlәrinin hәssas bir şәkildә 
hazırlanmış olmaması sәbәbi ilә köçürülmә 
CD
-lәri oxuya bilmirlәr. Yeni 
bir 
CD
 sürücüsü almazdan әvvәl, bu mövzuya әhәmiyyәt vermәk daha 
mәqsәdәuyğundur. 
CD
 üzәrindәki girinti vә  çıxıntıların doğru  şәkildә oxunması 
mәqsәdilә verilәnlәrin olduğu izlәrin üç müxtәlif tәrәfdәn lazer şüaları ilә 
izlәnmәsi tәmin edilmişdir. Yığcam disklәr (
compact disk
) arasındakı әsas 
fәrq dә budur. 
CD-ROM
-lar üç müxtәlif lazer şüası ilә izlәmә sayәsindә 

FƏRDİ KOMPÜTER SİSTEMİ VƏ ELEMENT VASİTƏLƏRİ 
 
145 
xәta tapma vә düzәltmә imkanına sahibdirlәr. 
CD
 sürücüsü daxilindә 
olan lazer mәnbәyindәn çıxan  şüa  әksetdiricilәr sayәsindә üç müxtәlif 
hissәyә bölünәrәk onun üzәrinә üç müxtәlif bucaq ilә göndәrilir. 
CD
 
üzәrindә olan çıxıntı  şәklindәki hissәlәrdәn  әks olunaraq geri dönәn 
şüalar tәkrar toplanaraq paralellәşirlәr.  Şüalardan xәtalı olanları 
paralelindәki şüaların kömәyi ilә düzәldilir. Nәticәdә müxtәlif xәtalı şüalar 
düzәldilmiş halda çıxışda әks etdirilir. 
Hazırda bazarda mövcud olan 
CD
 sürücülәrinin demәk olar ki, 
әksәriyyәti 
CIRC
  (
Cross Interleaved Reed Solomon Code
) adı verilәn 
alqoritm ilә ikinci bir xәta ayırd etmә mexanizmini istifadә edirlәr. Bu 
alqoritm sayәsindә 
CD
  sәthindәki cızıq vә tozlar sәbәbi ilә meydana 
gәlәn xәtalar aradan qaldırıla bilir vә “göz yumula” bilir. Belәliklә, 
CD
-dә 
әmәlә  gәlәn kiçik cızıqlara baxmayaraq oxuma әmәliyyatı aparıla bilir, 
lakin bütün 
CD
 sürücülәri 
CIRC
 alqoritmini tam mәnası ilә istifadә 
etmirlәr. Buna görә dә bәzi 
CD
 sürücülәri üzәrindә cızıqlar olan 
CD
-lәri 
oxumaya bilәrlәr. 
CD SÜRÜCÜLƏRİNİN TƏRKİB HİSSƏLƏRİ 
CD
 sürücülәri 
CD
-lәri oxumaq mәqsәdilә istifadә edilir. 
CD
 
üzәrindә  hәr hansı bir dәyişiklik aparıla bilmәz. 
CD
 üzәrindә  dәyişiklik 
apara bilmәk vә ya yeni bir 
CD
 yaza bilmәk üzün 
CD
 yazanlar istifadә 
edilir, ancaq 
CD
 yazanlar daha yüksәk texnologiya ilә hazırlandıqları 
üçün bahalıdırlar. Buna görә  dә sadәcә lazım olan yerlәrdә istifadә 
edilirlәr. 
CD
 sürücülәri quruluş baxımından elastik disk sürücülәrinә 
oxşayırlar (Şәkil 57.). 
 
Şәkil 57. 
CD
 sürücüsünün tәrkib hissәlәri 
1. 
Disk qapağı; 
2. 
Qulaqlıq çıxışı; 
3.
  Sәs artırma/azaltma; 

A.B. Babayev, E.V. Seyidzadə 
 
146 
4.
 
LED
  xәbәrdarlığı  işığı. 
CD
 sürücüsünün işә hazır olduğunu 
bildirir; 
5.
 
CD
 sürücüsünün qapağı açılmadığı zaman mexaniki açılmasını 
tәmin edәn dәlik; 
6.
 Audio 
CD
 sәslәndirmә düymәsi; 
7.
 
CD
 sürücü qapağını açma-bağlama düymәsi. 
CD
 sürücülәrinin arxasında (Şәkil 58.): güc mәnbәyi girişi, sәs 
kartı ilә әlaqәlәndirilmәsi üçün sәs çıxışı vә verilәnlәr şini üçün giriş olur. 
Demәk olar ki, 
CD
 sürücülәrinin hamısı 
IDE
 interfeysini istifadә edirlәr. 
IDE
 interfeysinin 
CD
 sürücülәri ilә tam ahәng saxlaya bilmәsi üçün 
ATAPI
  (
AT Atachment
 
Programmable Interface
) adı verilәn 
proqramlaşdırılabilәn interfeys әlavә edilmişdir. 
 
Şәkil 58. 
CD-ROM
-un arxa görünüşü 
CD‐ROM‐LARIN SÜRƏTİNƏ TƏSİR EDƏN AMİLLƏR 
IDE
 interfeysi mikroprosessora yük düşmәmәsi vә sürәt artımını 
tәmin etmәk üçün 
DMA
 adı verilәn yaddaş kanallarını istifadә edir. 
IDE
 
interfeysi yalnız bir 
DMA
 rejimi istifadә edir. Әsasәn 
CD
 sürücülәri 
DMA3
 
rejimini istifadә edirlәr. Bu rejimdә  işlәyәn 
CD
 sürücülәri mәlumat 
mübadilәsini yaxşı hәyata keçirirlәr. Aşağıdakı cәdvәldә 
DMA
 rejimlәri vә 
onların xüsusiyyәtlәri göstәrilmişdir: 
 

FƏRDİ KOMPÜTER SİSTEMİ VƏ ELEMENT VASİTƏLƏRİ 
 
147 
Cədvəl 24.   
DMA
 rejimi 
Standart tipi 
Maksimum mübadilә 
sürәti (
Mb/san.
) 
Single word 0 
Hamısı 
2.1
 
Single word 1 
Hamısı 
4.2
 
Single word 2 
Hamısı 
8.3
 
Multiword 0 
Hamısı 
4.2
 
Multiword 1 
ATA-2, Fast ATA, Fast ATA-2, 
ATA-3, ULTRA ATA EIDE 
13.3
 
Multiword 2 
ATA-2, Fast ATA-2, ATA-3 Ultra 
ATA, EIDE 
16.6
 
Multiword 3 (DMA-
33) 
Ultra ATA 
3.3
 
 
CD
 sürücülәrindә sürәt artımına sәbәb ola bilәcәk ikinci amil isә, 
PIO
  (
Programmable
 
Input/Output
 – Proqramlaşdırılabilәn Giriş/Çıxış) 
rejimidir. 
PIO
,
 
kanalın
 DMA
 yaddaşını istifadә etmәsi anında 
proqramlaşdırma rejimdir. 
PIO
 rejimlәrinin istifadә edilәn anakart 
tәrәfindәn dәstәklәnmәsi vәziyyәtinә görә 
CD
 sürücüsünün sürәt vә 
mәhsuldarlığı  dәyişir. Sürәtli bir 
CD
 sürücüsü ilә  әsasәn 
PIO3
 rejimini 
dәstәklәyәn anakartın istifadә edilmәsindә fayda vardır. Әks tәqdirdә 
CD
 
sürücüsü mәlumatları nә qәdәr sürәtli oxuyarsa oxusun, informasiya eyni 
sürәtlә digәr qurğulara köçürülmәyәcәyi üçün 
CD
 sürücüsünün sürәtli 
olması heç bir işә yaramaz. Yeni anakartların demәk olar ki, hamısı bütün 
PIO
 rejimlәrini dәstәklәyir. Aşağıdakı  cәdvәldә 
PIO
 rejimlәri vә onların 
xüsusiyyәtlәri göstәrilmişdir: 
Cədvəl 25.   
PIO
 Rejimi 
Standart tipi 
Maksimum mübadilә 
sürәti (
Mb/san.
) 
Mode 0 
Hamısı 
3.3
 
Mode 1 
Hamısı 
5.2
 
Mode 2 
Hamısı 
8.3
 
Mode 3 
ATA-2, Fast ATA, Fast ATA-2, ATA-3 
ATAPI, ULTRA ATA, EIDE 
11.1
 
Mode 4 
ATA-2, Fast ATA-2, ATA-3, ATAPI, ULTRA 
ATA, EIDE 
16.6
 
 
CD
 sürücülәrinin informasiya mübadilәsini hәyata keçirә bilmәsi 
üçün daha sürәtli 
SCSI
 interfeysindәn dә istifadә edilir. Әsasәn 
14
 
periferiya qurğusunun bir sistem lövhәsi ilә  dәstәklәnә bilmәsi vә 
mikroprosessoru mәşğul etmәmәsi sәbәbi ilә xidmәti kompüterlәrdә 
SCSI
 interfeysi istifadә edilir. 
IDE
 interfeysindә inkişaf etdirilәn 
Ultra
 

A.B. Babayev, E.V. Seyidzadə 
 
148 
DMA
 rejimlәri ilә  bәrabәr 
CD
 sürücüsü üçün lazım olan sürәt vә 
mәhsuldarlıq saxlanılmışdır. 
SCSI
 interfeysi sürәtli olmasına baxmayaraq, 
bahalı olduğu üçün fәrdi kompüterlәrdә daha çox 
IDE
 interfeysi istifadә 
edilir. 
CD
 sürücülәri bir sıra  әmәliyyatları mikroprosessorun kömәyi ilә 
icra edirlәr. 
CD
 sürücüsünün mikroprosessor üzәrinә yüklәyәcәyi yük çox 
vacibdir. Mikroprosessor artıq yüklәndiyi zaman sürәti aşağı düşür vә 
әsasәn xidmәti kompüterlәrdә  әmәliyyat sisteminin çökmәsinә  sәbәb 
olur. Buna görә dә professional istifadә zamanı, sürәt vә etibarlılığın ön 
plana çıxdığı zamanlarda 
SCSI
 
CD
 sürücülәrinin istifadә edilmәsi daha 
mәqsәdәuyğundur. 
CD
 sürücüsünün sürәtinә  tәsir edәn amillәrdәn biri dә, onun 
aralıq (
bufer
) yaddaşıdır. 
CD
 sürücülәrindә bir aralıq yaddaş olur. Tez-tez 
oxunan vә  әn son oxunan mәlumatlar bu yaddaşda müvәqqәti olaraq 
saxlanılır. 
CD
 sürücüsünün aralıq yaddaşının işlәmәsi anakart üzәrindәki 
keş yaddaşının işlәmә prinsipinә çox bәnzәyir, ancaq burada әsas olan 
aralıq yaddaşın hәcmindәn fәrqli olaraq sәmәrәli işlәyә bilmәsidir. Aralıq 
yaddaşın hәcmi haqqında 
CD
 sürücüsü ilә verilәn mәlumat kitabçalarının 
bәzilәrindә göstәrilir. 
CD
 sürücülәrinin sürәtlәri qiymәtlәndirilәrkәn, 
CD
 sürücüyә 
yerlәşdirildiyi andan etibarәn onun hazır hala gәlmәsinә  qәdәr keçәn 
zaman vә eyni şәkildә 
CD
-nin çıxarılması üçün düymәyә  sıxılan andan 
etibarәn 
CD
 sürücüsünün әmri alıb icra etdikdәn sonra cavab vermәsinә 
qәdәr keçәn vaxt da nәzәrdә tutulmalıdır. 
CD
-nin sürücüyә yerlәşdirilib 
tam dövr sürәtinә çatmasına qәdәr keçәn zamana 
Spin-Up
, 
CD
-nin 
sürücüdәn çıxarılması üçün düymәyә  sıxıldığı andan onun dönmәsinin 
dayanmasına qәdәr keçәn zamana isә 
Spin-Down
 adı verilir. 
CD
 sürücüsünün sürәtinә  tәsir edәn digәr amillәrdәn biri dә 
müraciәt zamanıdır (
access time
). Müraciәt zamanı, 
CD
 oxuyucu 
başlığının informasiyanın saxlandığı sahәyә çatmasına qәdәr keçәn 
zamandır. 
CD
 üzәrindә tez-tez müxtәlif sahәlәrә müraciәt hallarında 
müraciәt zamanının vacibliyi ortaya çıxır. 
CD
 müraciәt zamanları 
CD
 
sürücüsü ilә verilәn kitabçalarda göstәrilir.