1985 йилда мактаб дастурига ―Информатика ва ҳисоблаш техникаси асослари‖ фани киритилди

Ma‟lumotlar bazasi — biror sohaga oid o‘zaro bog‘langan ma‘lumotlar yig‗indisining disk
tashuvchidagi tashkiliy jamlanmasidir. Boshqacha qilib aytganda, ma‘lumotlar bazasi —
bu komputer xotirasiga yozilgan ma‘lum bir strukturali, o‗zaro bog‗langan va
tartiblangan ma‘lumotlar majmui bo‗lib, u biror bir obyektning xususiyatini, holatini yoki
obyektlar 
o‗rtasidagi munosabatni ma‘lum ma‘noda tavsiflaydi.  
Ma‟lumotlar bazasini boshqarish tizimi (MBBT) —
bu dasturiy va apparat vositalarining murakkab majmui bo‗lib, ular yordamida foydalanuvchi ma‘lumotlar ba
zasini yaratishi
va shu bazadagi ma‘lumotlar ustida ish yuritishi mumkin. MBBT o‗z maxsus dasturlash
tillariga ham ega bo‘lib, bu tillarga buyruqli dasturlash tillari deyiladi. MBBTga Oracle,
Clipper, Paradox, FoxPro, Access 
va boshqalarni misol keltirish mumkin.  
MBBT asosiy xususiyatlari — bu nafaqat ma‘lumotlarni kiritish va saqlashda
ishlatiladigan protseduralar tarkibi bo‗lmasdan, ularning strukturasini ham tasvirlaydi.
Ma‘lumotlarni o‗zida saqlab va MBBT ostida boshqariladigan fayl oldin ma‘lumotlar
banki, keyinchalik esa ―Ma‘lumotlar bazasi‖ deb yuritila boshlandi.
Ma‘lumotlarni boshqarish tizimi quyidagi xossalarga ega:
• fayllar to‗plami mantiqiy kelishuvini quvvatlaydi;
• ma‘lumotlar ustida ish yuritish tili bilan ta‘minlaydi;
• har xil to‗xtalishlardan keyin ma‘lumotlarni qayta tiklaydi;
• bir necha foydalanuvchilarning parallel ishlashini ta‘minlaydi.
2. Ma‟lumot modeli tushunchasi.  
MBBT istalgan foydalanuvchiga ma‘lumotlarga kirishga ruxsat etadiki, ularning hech biri
amaliy jihatdan quyidagilar haqida tasavvurlarga ega bo‗lmaydi:  
• ma‘lumotlarning xotirada fizik joylashishi va ular ko‗rinishi;  
• so‗raladigan ma‘lumotlarni izlash måxanizmi;  
• bir xil ma‘lumotlarga bir vaqtning o‗zida ko‗pchilik foydalanuvchilar tomonidan
bo‗ladigan so‗rovlar muammosi (amaliy dasturlar bilan);  
• mumkin bo‗lmagan va ruxsat etilmagan o‗zgarishlarni kiritishdan ma‘lumotlarni
himoyalashni ta‘minlash usullari;  

---

• ma‘lumotlar bazasini va boshqa ko‗pgina MBBT funksiyalarini aktiv holatda
ta‘minlash.  
MBBTning bu asosiy funksiyalarining bajarilishida har xil turdagi ma‘lumotlar
tavsiflanadi. Albatta, ma‘lumotlar bazasini loyihalashni qo‗llash (predmet) sohasini tahlil
qilishdan va alohida foydalanuvchilar (masalan, korxona xodimlari, ular uchun
5. «Amaliy dasturlar paketlari», amaliy dasturlar paketlari, uslubiy-mo‗ljallangan paket, muammoviy -
mo‗ljallangan paketlar, predmetli sohasi, PKT. 
Amaliy dasturlar paketlarining ta‘rifi. «Amaliy dasturlar paketlari» atamasi turli murakkablikdagi va 
belgilanishdagi dasturlar majmuasiga nisbatan qo‗llaniladi. Oldin ta‘kidlanganki, amaliy dastur bo‗lgan 
dasturiy mahsulot va amaliy dasturlar paketlari o‗rtasida aniq chegarani o‗tkazish mumkin emas. Dasturlar 
paketlarining borgan sari ko‗proq soni ishlab chiqilishi bilan dasturlar paketi ostida tushinish kerak bo‗lgan 
yangi ta‘riflar paydo bo‗lgan. 
Zamonaviy qarashlarga ko‗ra, amaliy dasturlar paketlari - bu masalalarning belgilangan sinfini yechish uchun 
hamkorlikdagi dasturlarning majmuasidir. Amaliy dasturlar paketlari hamisha ham dasturlashda va ham ushbu 
amaliy dasturlar paketlarini qo‗llash bilan yechiladigan masalalar kiruvchi sohadagi belgilangan malakadagi 
foydalanuvchilarga mo‗ljallangan. 
Amaliy dasturlar paketlarini tashkil qiluvchi dasturlarni birga bo‗la olishligi ularda o‗zaro foydalanish 
imkoniyatini, boshqaruvchi ma‘lumotlar va axborot massivlaridan foydalaniladigan tuzilmalarning 
umumiyligini bildiradi. Bundan tashqari amaliy dasturlar paketlariga mustaqil dasturiy mahsulot sifatida, 
amaliy alohida turi sifatida qarash kerak. 
Ta‘rifdan kelib chiqqan holda amaliy dasturlar paketlarining quyidagi umumiy xususiyatlarini ajratish 
mumkin. 
- Paket bir necha dasturiy birliklardan iborat bo‗ladi. 
- Paket masalalarning belgilangan sinfini yechish uchun mo‗ljallangan. 
- O‘z sinfi doirasida paket belgilangan universallikka ega, ya‘ni ushbu sinfdagi barcha yoki deyarli barcha 
masalalarni yechishga imkon beradi. 
Paketda ko‗zda tutilganlardan aniq imkoniyatlarni tanlab olishga imkon beruvchi boshqaruv vositalari ko‗zda 
tutilgan. Paket qo‗llanishning aniq shartlarini sozlashga yo‗l qo‗yadi. 
Paket u yaratilgan tashkilot doirasida undan foydalanish imkoniyatlarini hisobga olish bilan ishlab chiqilgan 
va dasturiy mahsulotga umumiy talablarni qanoatlantiradi. 
Hujjatlar va paketni qo‗llash usullari paket tomonidan yog‗iladigan masalalarga tegishli bilimlar sohasidagi 
malakaning belgilangan darajasiga ega foydalanuvchiga mo‗ljallangan. 
Amaliy dasturlar paketlari masalalarining belgilangan sinfini yechish uchun mo‗ljallanganligi sababli, 
paketning vazifaviy belgilanishi haqida gapirish mumkin. 
Amaliy dasturlar paketlarining tasnifi. Vazifaviy belgilanishga ko‗ra OT imkoniyatlarini kengaytiruvchi 
amaliy dasturlar paketlari ajratiladi, masalan, ko‗p foydalanuvchili tizimlarni ko‗rish, uzoqlashtirilgan 
abonentlar bilan ishlash, fayllarning maxsus tashkil qilinishini amalga oshirish, OT bilan ishlashni 
soddalashtirish va h.k uchun. EC OTda vaqtni taqsimlash rejimini amalga oshiruvchi CPB paketi, shaxsiy 
EHMda MS DOS operatsion tizimi bilan ishlashni yengillashtirish uchun Norton Commander paketi xuddi 
shunday paketlarga misol bo‗lib xizmat qiladi. 
Foydalanuvchilarning amaliy masalalarini yechish uchun mo‗ljallangan paketlar orasida uslubiy-
mo‗ljallangan va muammoviy-mo‗ljallangan paketlarni ajratish mumkin. Uslubiy mo‗ljallangan paket 
foydalanuvchining masalasini paketda ko‗zda tutilgan bir necha usullardan biri bilan yechishga mo‗ljallangan, 
buning ustiga usul yoki foydalanuvchi tomonidan belgilaniladi, yoki kiruvchi ma‘lumotlarning tahlili asosida 
avtomatik tanlanadi. Bunday paketga - qavariqli dasturlashni yo jarima vazifalari usuli bilan yoki ehtimol 
blgan yo‗nalishlar usullarining variantlaridan biri bilan yechishga imkon beruvchi matematik dasturlash paketi 
misol bo‗ladi. 
Muammoviy-mo‗ljallangan paketlar umumiy ma‘lumotlardan foydalanuvchi masalalarning guruhlar 
(izchilliklari)ni yechish uchun mo‗ljallanganlar. Bu paketlarning eng ko‗p sonli guruhidir. Muammoli-
mo‗ljallangan paket tomonidan bajariladigan operatsiyalarning umumiy xarakterida aks ettirilishi mumkin.

---

7-variant 
1. 
O‗rta umumta‘lim maktablarida informatika va hisoblash texnika asoslari kursining tizimini taxlili 
(umumta‘lim maktab, tahlil, hisoblash texnikasi) 20 ball 
Maktablarda informatika fanini o‗qitish, Respublika umumta‘lim maktablarini axborotlashtirish, 
axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish bo‗yicha pedagog kadrlarning malakasini oshirish 
masalasiga davlat darajasida e‘tibor qaratilib, qator amaliy ishlar amalga oshirilmoqda. 
Umumiy o‗rta ta‘limdagi ―Informatika va hisoblash texnikasi asoslari‖ fanining maqsadi o‗quvchilarga 
axborotni qayta ishlash texnologiyalari va ulardan foydalanish jarayonlari haqida chuqur bilim berish, o‗qish 
va keyingi mehnat faoliyatida kompyuterdan oqilona foydalanish imkonini yaratishdan iborat, ko‗nikmalarini 
shakllantirish, ular asosida axborot texnologiyalarining mamlakatimiz rivojiga qo‗shayotgan hissasi haqida 
tasavvur hosil qilish. 
Hozirda maktab dasturlari va darsliklariga o‗zgartirishlar kiritilmoqda. Masalan: Basic, Paskal 
dasturlash tillari o`rniga Python dasturlash tili kiritildi. Shuningdek, ma'lumotlar bazalari va taqdimotlarni 
yaratish dasturlari rejadan butunlay chiqarib tashlandi, tabiiy ravishda mavzular bo'yicha soatlarni taqsimlash 
ham shunga mos ravishda o'zgartirildi. Amaldagi o‗quv rejasiga ko‗ra 5, 6 ,7 va 8-sinflarda yiliga 34 
soat, 9,10,11-sinflarda yiliga 68 soat o‗tkaziladi. Jami yillik o‗quv rejada haftasiga 11 soat ajratilgan. Shaxsiy 
kompyuterlar arxitekturasi, zamonaviy hisoblash qurilmalari va ulardan foydalanish, Word, Excel kabi 
zamonaviy amaliy dasturlardan amaliy foydalanish, internet tarmog‗idan to‗g‗ri foydalanish, bizga zarur 
bo‗lgan axborot xavfsizligi tushunchalarini o‗rgatish. 
Bugungi kunda har bir informatika o'qituvchisi bir xil muammoga duch kelmoqda: o'qitish uchun juda 
ko'p ma'lumot va juda oz vaqt. Bu jadal rivojlanayotgan axborot asrida tabiiy hol. Bugun yaratilgan 
yangilikni o‗quvchilaringizga yetkazishga ulgurmasangiz, ertaga ikki barobar ortadi. Nima qilish kerak?! 
Albatta, har bir fanda bo‗lgani kabi informatika va axborot texnologiyalari fanida ham sinfdan tashqari 
ishlarni, ayniqsa, to‗garak ishlarini tashkil etish zarur. 
Bugungi kunda axborot olami juda keng. Uning chegaralari cheksizdir. Bu dunyoning derazasiga 
qaragan har bir kishi (ayniqsa, yoshlar) rang-barang va jozibali makonga o'ziga tortilishi aniq. Bu dunyo 
informatika darslarida muhokama qilinadi va hamma narsa asosiy tushunchalar bilan chegaralanadi. Natijada 
virtual olam haqidagi tasavvurini endigina shakllantirayotgan yoshlar axborotga bo‗lgan ehtiyojini qondirish 
uchun internet-kafe, kompyuter o‗yinlari markazlari yoki turli klublarga murojaat qilmoqda. "Hammasi bor!" 
Ayniqsa, bugungi kunda yoshlar hayotining ajralmas qismiga aylangan ijtimoiy tarmoqlar ―yaxshi xizmat‖ ga 
shay. 
Informatika bo'yicha bilimlarni mustahkamlashdan tashqari, informatika to'garagining faoliyatini 
boshlash orqali o'quvchilarning axborotga bo'lgan ehtiyojlarini qisman qondirish mumkin. Ya'ni, agar 
o'quvchilar dars davomida axborot, axborot texnologiyalari, kompyuterlar haqidagi tushunchalarining bir 
qismini olsalar, dars davomida ularga qo'shimcha ma'lumotlar qo'shiladi va "satrlar to'ldiriladi". 
Umumta‘lim maktablarida informatika o‗quv rejasiga kiritilgan, kundalik hayotda qo‗llaniladigan 
ko‗plab amaliy dasturlar mavjud (taqdimot dasturlari – Power Point, ma‘lumotlar ombori – MS Access, audio 
va videolarni tahrirlash dasturlari – Sound force, Windows Movie). Axborot texnologiyalari sohasidagi fan va 
texnikaning eng yangi yutuqlariga oid mavzular. 
Shuni ta'kidlash kerakki, agar to'garak rejasi birinchi yo'nalishdagi fanlarni o'z ichiga olgan bo'lsa, o'quv 
rejasi bilan fanlarning parallel taqsimlanishiga erishish kerak. Quyida informatika to‗garagi rejalariga misollar 
keltirilgan. Namunaviy rejalarga kiritilgan mavzular va ularga ajratilgan soatlar taqsimoti o‗quvchilarning 
imkoniyatlaridan va guruh mashg‗ulotlarida o‗tkaziladigan vaqtdan kelib chiqqan holda taxminiy hisoblanadi, 
agar kerak bo‗lsa, ularni o‗zgartirish mumkin. Shuningdek, to‗garak rejasiga o‗quv yili davomida 
o‗quvchilarning bilim olishidagi o‗zgarishlarni hisobga olgan holda maktab direktori o‗rinbosari bilan 
kelishilgan holda zarur qo‗shimcha yoki o‗zgartirishlar kiritish mumkin. Shunday qilib, o'qituvchi nafaqat 
darslarning tizimli o'tkazilishini ta'minlaydi. 
2. 
Dreamweaver dasturida freymli tuzilma yaratish va saqlash. ( animatsiya, adobe flash dasturi, fleym) 
20 ball