2- mavzu: Gipsli bog‘lovchilar ishlab chiqarish texnologiyasi Reja

2- Mavzu: Gipsli bog‘lovchilar ishlab chiqarish texnologiyasi


Reja:
1.Gipsning tavsifi
2. Gipsning xarakteristikasi
3.Gips ishlab chiqarish
Darsning maqsadi: Gipsli bog‘lovchi moddalar, qurilish gipsi va ishlab chiqarish texnologiyasi haqida malumot berish
Tayanch iboralar: gips, gips-toshi, kristall struktura, sharsimon siniq mayda donali zich gips, bo‘shliqda tartibsiz yo‘naladigan yirik donali gips (alebastr); ipaksimon tovlanadigan, to‘g‘ri joylashgan, ipsimon kristallardan tarkib topgan tolali jins hamda qatlam strukturali yassi tiniq kristallar tarzida joylashgan plastinkasimon gips.
GLOSSARIY
Gips-tosh- asosan tarkibida ikki molekula suvi bo‘lgan kalsiy sulfatli CaSO₄∙2H₂O dan iborat
Qurilish gipsi - Tarkibida ikki molekula suvi bo‘lgan kalsiy sulfatli cho‘kindi tog‘-jinsi,CaSO₄∙2H₂O, suvsiz gips deb ataluvchi angidrid tosh.
1.Gipsning tavsifi
Gipsli bog‘lovchi moddalar. Gipsli bog‘lovchi moddalar kuydirilgan gips-toshini mayda qilib tuyish yo‘li bilan hosil qilinadi (gips-tosh asosan tarkibida ikki molekula suvi bo‘lgan kalsiy sulfat CaSO₄∙2H₂O dan iborat). Gips-toshining kuydirilish temperaturasiga va sharoitiga qarab qurilish gipsi, juda mustahkam gips hamda angidridli sement hosil bo‘ladi.
Qurilish gipsi. Tarkibida ikki molekula suvi bo‘lgan kalsiy sulfatli cho‘kindi tog‘-jinsi gipsni (CaSO₄∙2H₂O), suvsiz gips deb ataluvchi angidrid toshni (CaSO₄) va ayrim sanoat chiqindilarini pishirib gipsli bog‘lovchilar olinadi. Standartda ko‘rsatilishicha, birinchi nav gips ishlab chiqarish uchun tarkibida CaSO₄∙2H₂O ning miqdori 90%, ikkinchi nav uchun esa 65% dan kam bo‘lmagan tabiiy gips-tosh kerak.
Tabiiy gips-tosh oq rangli, qattiqligi 2 (Moos shkalasi bo‘yicha) zichligi 2200….2400 kg/m³ bo‘lgan jinsdir. Gips-tosh zaxiralarining eng kattasi O‘zbekistonda Buxoro viloyatida mavjud (Kogon gips koni).
150…170^oC temperaturada kuydirilgan gips toshni tuyib maydalab olingan maxsulot qurilish gipsi deb ataladi.
Ikki molekula suvi bo‘lgan kalsiy sulfatni 65⁰С da qizdirilganda u o‘z xususiyatini o‘zgartiradi va tarkibidagi suv asta sekin yo‘qolib, digidratatsiyalana boshlaydi. Bunda gips-tosh 1,5 molekula suvni yo‘qotib, yarim molekula suvli gipsga sekin aylanadi, bu quyidagi reaksiya bilan ifodalanadi.
CaSO₄ ∙2H₂O=CaSO₄ ∙ 0,5H₂O+1,5H₂O
Gips-tosh 140…170⁰С temperaturada ko‘p miqdorda suvni yo‘qotib, yarim suvli, tez qotuvchi (CaSO₄ ∙ 0,5H₂O) gipsga tez aylanadi. Bunday bog‘lovchi ba’zan alebaster deb ham ataladi.
Shunday qilib, qurilish gipsi hosil qilish yuzasidan belgilangan texnikaviy vazifa ikki molekula suvli gipsni yarim molekula suvli gipsga aylantirishdan iborat ekan. Tabiiy kalsiy fosfatlarini fosfat kislota hamda konsentratsiyalangan fosfor o‘g‘itlariga gidro-kimyoviy usulda aylantirish natijasida olingan chiqindi-fosfogips sanoat uchun yirik xom ashyo manbai hisoblanadi.
Maxsus ishlab chiqilgan usullar asosida fosfogipsdan sifati eng yaxshi tabiiy xom ashyodan hosil qilinadigan maxsulotdan, qolishmaydigan tayyor bog‘lovchi modda olish mumkin.