2- мавзу. Тупроқунумдорлиги ва маданийлиги. Структура ва унинг аҳамияти

2-МАВЗУ. ТУПРОҚ УНУМДОРЛИГИ, МАДАНИЙЛИГИ ВА СТРУКТУРАСИ

• 2-МАВЗУ. ТУПРОҚ УНУМДОРЛИГИ, МАДАНИЙЛИГИ ВА СТРУКТУРАСИ

Режа:

• Режа:
• 1. Тупроқ унумдорлиги ва унинг турлари.
• 2. Тупроқ маданийлиги ва уни яхшилаш тадбирлари.
• 3.Тупроқ унумдорлиги ва маданийлигини яхшилашда органик моддаларнинг аҳамияти.

Тупроқ унумдорлиги.

• Тупроқ унумдорлиги деганда ўсимликни бутун вегетация давомида сув ва озиқ элементлари билан таъминлаш хусусияти тушунилади.
• Тупроқ унумдорлиги ерга оқилона таъсир этганда яхшиланиб боради, нотўғри ишлов берилганда эса аксинча пасайиб боради.
• Тупроқ унумдорлиги табиий ва сунъий турларга бўлинади.

Омилларнинг таъсир этиш жараёнига қараб тупроқ унумдорлиги

• Тупроқ унумдорлиги

• Табиий унумдорлик

• Суъний унумдорлик

• Табиий факторлар
• таъсирида пайдо бўлади

• Фан ва техника ютуқла-
• ридан фойдаланиб инсон
• томонидан яратилади

Озиқа моддалар билан таъминланганлик даражасига қараб тупроқ унумдорлиги

• Тупроқ унумдорлиги

• Потенциал унумдорлик

• Самарали унумдорлик

• Тупроқдаги озиқа
• элементларининг умумий
• миқдори билан белгиланади

• Тупроқдаги ўсимлик
• ўзлаштираоладиган озиқ моддалар
• миқдори билан белгиланади

Маданийлашган тупроқ.

• Ўсимликни ўсиши ва ривожланиши учун қулай шароит яратилган зарарли организмлардан тозаланган тупроқ маданийлашган тупроқ дейилади.
• Тупроқ биологик, кимёвий ва физикавий усулларда маданийлаш-тирилади.

Тупроқларни маданийлаштириш омиллари.

• Маданийлаштириш

• Биологик

• Кимёвий

• Физикавий

• Органик моддаларнинг
• синтезланишини
• бошқариш, алмашлаб
• экиш бактериал ўғитлар

• Ишқорий тупроқларга
• гипс, кислоталига
• охак солиш, ўғитлаш

• Ерга физик – механик
• таъсир этиш, ишлов
• бериш

Ҳайдалма қатлам тузилиши ва унинг аҳамияти.

• Тупроқнинг қаттиқ фазаси ва ундаги бўшлиқлар ҳажмларининг нисбати ҳайдалма қатлам тузилиши дейилади.
• Тупроқдаги ғовакларнинг диаметри 1-2 мм дан кичикларини капилляр, ундан катталарини нокапилляр ғоваклик дейилади.

Нокапилляр ғовакликлардан сув фақат пастга ҳаракат қилади.

• Нокапилляр ғовакликлардан сув фақат пастга ҳаракат қилади.
• Капилляр ғовакликлар кўпайса, яъни тупроқ зичлашса сувнинг юқорига ҳаракати тезлашади.
• Капилляр ва нокапилляр ғовакликлар нисбати 1:1 бўлганда тупроқнинг сув, ҳаво ва озиқ режими энг қулай бўлади.
• Тупроқнинг ҳаво сув, озиқ ва иссиқлик режимлари ҳайдалма қатлам тузилишига боғлиқ бўлади.

Тупроқ пайдо бўлиш жараёнда унинг таркибий қисмлари

Тупроқнинг ҳажмий массаси ва аҳамияти.

• Тупроқ учта фазадан: қаттиқ, суюқ ва газдан иборат.
• Маълум бир тузилишга эга бўлган тупроқ оғирлигининг шундай ҳажмдаги сув оғирлигига нисбати тупроқнинг ҳажмий массаси дейилади ва г/см3 да ифодаланади.

Бўз тупроқларнинг ҳажмий массаси ҳайдалма қатламда 1,2-1,4 г/см3 атрофида бўлади.

• Бўз тупроқларнинг ҳажмий массаси ҳайдалма қатламда 1,2-1,4 г/см3 атрофида бўлади.
• Ишлов бериш ёрдамида ҳайдалма қатламга керакли тузилиш берилади. Турли ўсимликлар тупроқ зичлигига ҳар хил талабчан бўлади.
• Кўпгина ўсимликлар тупроқ зичлиги 1,2-1,3 гр/см3 бўлганда яхши ўсади.

Тупроқ структураси ва уни яхшилаш усуллари.

• Майда чанг заррачаларини бир - бири билан ёпишиб, ҳар хил катталликдаги агрегатлар (кесаклар) ҳосил қилиши тупроқ структураси дейилади.
• Структура ҳосил бўлишида органик модда елимловчи вазифасини ўтайди.
• Чиринди қанча кўп бўлса тупроқ структураси шунча яхши бўлади.

Тупроқ структураси

Мустахкам структурали тупроқлар.

• Сувга чидамли кесакчалардан ташкил топган тупроқлар мустаҳкам структурали дейилади.
• Тупроқнинг донадорлиги сув, ҳаво, иссиқлик ва озиқ режимларига таъсир этади.
• Структура механик, физик-кимёвий, биологик омиллар таъсирида бузилади.

Тупроқ структурасини бузилиш омиллари

Тупроқ структураси қуйидагиларга бўлинади:

• Плати
• Палахсали
• Устунсимон
• Блокли
• Увоқли
• Донадор
• Ушоқли
• Бир донли
• Бирлашимли (массивли)
• [1]-МАНБА: Chandrasekaran B., Annadurai K., Somasundaram E. A textbook of Agronomy 2010. р. 244-245.

Тупроқ структураси агрегатлари қуйидаги талабларга эга бўлиши керак

• Маълум бир миқдорда нам сақлаш;
• Тупроқ хавоси режимини нормал бўлиши;
• Донадорлиги ва юмшоқлиги билан фарқланиши;
• Сув ўтказувчанлигининг яхши бўлиши;
• Механик заррачаларининг бир-бирига мустахкам ёпишиши.

Тупроқ структурасини тиклаш.

• Тупроқ структураси органик ўғитлар солиш, алмашлаб экиш яъни органик модда миқдорини кўпайтириш ҳисобига тикланади.
• Тупроқ структурасини сақлашда ерга ишлов бериш сонини камайтириш ҳам алоҳида ўрин тутади.

Эътиборингиз учун рахмат.

• Эътиборингиз учун рахмат.