2- tema. Ǵárezsiz Ózbekstan Respublikasınıń dúziliwi hám onıń tariyxıy áhmiyeti

Tórtinshiden, xalıqtıń demografiyalıq quramın esapqa algan halda, kúshli sociallıq siyasat alıp barıw.

Bazar múnásibetlerin engiziw menen bir waqıtta xalıqtı sociallıq qorǵaw boyınsha aldın ala tasirsheń ilajlar kóriliwi lazım. Bul bazar ekonomikası jolındaǵı eń aktual` wazıypa bolıp keldi hám bunnan keyin de sonday bolıp qaladı.

Besinshiden, bazar ekonomikasına ótiw ob`ektiv ekonomikalıq nızamlar talapların esapqa alǵan halda, jakın ótmishimizdegi «revolyuciyalıq sekiriwlersiz», yaǵnıy evolyuciyalıq jol menen puxta oylap, basqıshpa-basqısh ámelge asırılıwı kerek.

Bul áhmiyetli qaǵıydalar Ózbekstannıń ǵárezsiz rawajlanıw jolına tiykar etip alındı, jańa jámiyetke ótiw dáwiriniń negizin quradı. Ótken dáwir aralıgında bull qaǵıydalardıń ámelge asırılıwı respublikada jámiyetlik-siyasiy turaqlılıqtı, eń áhmiyetlisi, bazar múnásibetlerin engiziw jolınan izbe-iz háreket etiwdi támiyinledi.

Ǵárezsizlikke erisip, qısqa múddet ishinde respublika óziniń ǵárezsiz ákonomikalıq, siyasiy hám milliy siyasatına, mámleketlik tili, gerbi, Gimni, Bayraǵı hám tiykarǵı nızam Konstituciyaǵa iye boldı. Ózbekstan Respublikası mámleketlik belgileriniń qabıl etiliwi mámleketimiz ǵárezsizligin bekkemlewde úlken áhmiyetke iye boldı.

Ózbekstan Respublikası Oliy Kengashiniń 1991 jılı 18 noyabrde bolıp VIII sessiyası «Ózbekstan Respublikasınıń mámleketlik haqqında» nızam qabıl etti.

Mámleketlik bayraq áyemgi ata-babalardan kiyatırǵan miyraslardı ózine sińdirip alǵan bolıp, milliy hám ruwhıy táreptende qudiretli imperiyalar mıs A.Temur imperiyası bayraǵı tradiciyaların dawam ettirgen.

1992 jıl 2 iyulǵa kelip, Ózbekstan Respublikası Oliy Kengashinıń X sessiyasında «Ózbekstan Respublikasınıń Mámleketlik gerbi» haqqında Nızam qabıl etildi.

Hár bir suveren mámlekettiń huqıqıy tiykarlarınıń biri onıń tiykarǵı nızamı - Konstituciyası esaplanadı. Ózbekstannıń jańa Konstituciyasın islep shıǵıw ideyası 1990 jılı 20 iyunda Ǵárezsizlik Dekloraciyasınıń qabıl etiliwi menen birgelikte payda bolǵan edi. Oliy Kengashtiń ekinshi sessiyasında Ǵárezsizlik deklaraciyasınıń áhmiyetli principleri tiykarında mámlekettiń jańa Konstituciyası islep shıǵılıwı kerek degen juwmaqqa kelindi.

Konstituciya proekti usı waqıttan baslap tayarlanıla basladı. Proekttiń dáslepki variantı 1981 jıl oktyabr`-noyabrine shekem tayarlanıp bolındı. Usı proekt islenip atırǵan waqıtta. Mámleketimiz tariyxında túpkilikli burılıs júz berdi. 1991 jıl 31 avgustta mámleketlik ǵárezsizlik járiyalandı.

Solay etip, usınday jaǵdayda respublikanıń Konstituciyası islendi.

Konstituciyanı islep shıǵıwda AQSh, Franciya, Kanada, Germaniya, Shıeciya, Yaponiya, Italiya, Ispaniya, Portugaliya, Greciya, Turkiya, Iran, Hindstan, Pakistan, Egipet, Vengriya, Bolgariya, Litva mámleketlerinin konstituciyaları tereń úyrenildi, salıstırmalı analiz etildi. Sonday-aq, Rossiya Federaciyası, Belarus`, Urkaina, Qazaqstan, Qırǵızstan hám Túrkmenstan respublikalarınıń Tiykarǵı nızamları hám konstituciya joybarları dıqqat penen kórip shıǵıldı.

1991 jıldıń baslarında-aq konstitcuiyanıń koncepciyası ústinde jumıs alıp barıldı. Nátiyjede úsh alternativ koncepciya jaratıldı. Respublika Ilimler Akademiyası Filosofiya hám huqıq institutınıń koncepciyası hám Prezident adminstaciyası yuridikalıq bólimi tayarlaǵan koncepciya. Jumısshı topar májilisinde úshinshi koncepciya tiykar etip qabıl etildi.

Konstituciyalıq komissiyanıń qararı menen 1992 jılı 26 sentyabr`de konstitciyanıń joybarı ulıwma xalıqlıq dodalaw ushın baspa sózde járiyalandı. Ulıwma xalıqlıq dodalaw úsh ay dawam etti.

1992 jılı 21noyabr`de dodalawdı dawam ettiriw ushın jáne ekinshi mártebe baspa sózde járiyalandı. : mıńnan aslam usınıslar hám pikirler bildirildi. Joybardaǵı 127 stat`yadan 60 ına dúzetiwler hám qosımshalar kirgizildi. Dáslepki varianttan 4 stat`ya alıp taslanıp, tekstke bir neshe jańa stat`ya kirgizildi.

1992 jıl 8 dekabr` XII shaqırıq Ózbekstan Respublikası Oliy Kengashiiniń XI sessiyası boldı. Onda «Ózbekstan Respublikası Konstituciyasın qabıl etiw haqqındaǵı» másele kórip shıǵıldı.

Konstituciya joybarına 80 ge jaqın qosımshalar hám ózgerisler kirgizildi.

Solay etip, suveren demokratiyalıq Ózbekstan respublikasınıń birinshi Konstituciyası qabıl etildi.

Konstituciya keleshegi ullı Ózbekstannıń keleshegi ushın, ádil huqıqıy mámleket payda etiw ushın bekkem huqıqıy tiykar bolıp xızmet etip atır.

Ózbekstan Respublikasınıń Konstituciyası insan máplerin, haq - huqıqların qorǵawshı shın mánisindegi demokratiyalıq Konstituciya bolıp esaplanadı. Konstituciyanıń qabıl etiliwi mámleket tariyxında úlken háhmiyetke iye boladı.

Ózbekstannıń jańa Konstituciyası ózine tán qásiyetleri, ayrıqshalıqları menen ajralıp turadı.

Birinshiden bul xújjet huqıqıy hám siyasiy oylawdıń en ullı jetiskenliklerin, házirgi zaman Konstituciyalıq ilimin ózinde sáwlelendirgen.

Ekinshiden, Ózbekstan Konstituciyası Ózbek xalqı mádeniyatın hám milliy tradiyaciyalarınıń teren tamırlarına súyengenligi, hám úshinshiden, Ózbekstan Respublikasındaǵı aldıńǵı jámiyetlik-ákonomikalıq, mámleketlik-siyasiy dúzilsinen basqa dúzimge ótilgenligi, túpten jańalaıw payda bolǵanlıǵı menen kózge taslanadı.

Konstituciya mazmunı jaǵınan jańa, principial siyasiy hújjet bolıp, onıń mazmun hám mánisin ashıp beriwshi tiykarǵı principleri ayrıqsha itibarǵa ılayıq bolıp esaplanadı.

Tiykarǵı nızam Konstituciya qabıl etilgennen soń Ózbekstan Respublikası Oliy Kengashinıń 1992 jıl 10 dekabr`de bolıp ótken XI sessiyasında «Ózbekstan Respublikası Mámleketlik Gimni haqqındaǵı» nızam qabıl etildi.

Milliy ǵárezsizliktiń jáne bir belgisi - kúshli hám bahalı valyuta dizimine iye bolıw esaplanadı.

Milliy valyuta - milliy maqtanı bolıp qana qalmay, bálkim mámleketimiz ǵárezsizliginiń belgisi, suveren mámleketke tiyisli belgi bolıp esaplanadı.

1994 jıl 1 iyuldan baslap, mámleketimizde milliy valyuta «sum» aylanısqa engizildi. Bul ákonomikalıq ǵárezsizlikti belgilewde áhmiyetli bolıp esaplanadı.

Ózbekstannıń mámleketlik ǵárezsizligine iye bolıwı úlken tariyxıy áhmiyetke iye bolıp esaplanadı. Ózbekstan xalqı óz taǵdirın ózi belgilew haqqında, óz milliy mámleketligin payda etiw múmkinshiligine, ákonomikada túpkilikli ózgerisler islew imkaniyatına iye boldı.