2-Amaliy mashg’ulot. C++ dasturlash tilida kiritish va chiqarish. Ishdan maqsad

2-Amaliy mashg’ulot. C++ dasturlash tilida kiritish va chiqarish.


Ishdan maqsad: C++ dasturlash tiling kiritish va chiqarish operatorlari, ulardan foydalanish usullari va masala algoritmi, xususiyatlaridan kelib chiqib kiritish chiqarish operatorlarini tanlash bo’yicha amaliy ko’nikma xosil qilish.


Masalaning qo’yilishi: Sizga AM/PM formatdagi soat vaqti berilgan. Sizning vazifangiz shu vaqtni 24 soatlik formatga o’girishdan iborat.
Eslatma: 24 soatlik formatdagi 00:00:00 vaqti AM/PM formatda 12:00:00AM ko’rinishida beriladi, 12:00:00PM ko’rinishida emas.

Ekranga ma’lumot chiqarish uchun cout so’zini, undan so’ng chiqarish operatorini(<<) kiritish lozim. C++ kompilyatori (<<) belgisini bitta operator deb qaraydi. Quyidagi dasturni tahlil qilamiz:

#include
using namespace std;
int main(){
cout << "Salom";
return 0;
}
Dastur natijasi:
Salom
Bu dastur ishlatish natijasida biz ekranda “Salom” yozuvini ko’rishimiz mumkin.
Klaviaturadan ma’lumot kiritish uchun cin so’zini va undan so’ng kiritish operatorini(>>) kiritish lozim. Quyidagi dasturni tahlil qilamiz:
#include
using namespace std;
int main(){
int a;
cout << "a = ";
cin >> a;
cout << "a^2 = " << a*a;
return 0;
}
Dastur natijasi:
a = 3
a^2 = 9
Bu dastur ishlatish natijasida biz ekranda “a = ” yozuvini ko’rishimiz mumkin. Biz esa a ga qiymat sidatida “3” kiritsak dastur bizga a ning kvadrati 9 (“a^2 = 9”) ekanligi chiqarib beradi.
cin va cout orqali biz ixtiyor tipdagi ma’lumotlarni kiritish va chiqarish mumkin, kiritish va chiqarish esa yuqoridagi kabi amalga oshiriladi.
string tipidagi ma’lumotlarni kiritish uchun cin dan foydalanishga misol:
#include
using namespace std;
int main(){
string fio;
cout << "Familya, ism va otangizni ismini kiriting: ";
cin >> fio;
cout << fio;
return 0;
}
Dastur natijasi:
Familya, ism va otangizni ismini kiriting: Abdukarimov Sirojiddin Sayfiddin o’g’li
Abdukarimov
Bu dasturda cin birinchi kelgan probel yoki entergacha bo’lgan ma’lumotni o’qidi. Shuning uchun bizning “fio” o’zgaruvchimizning qiymati “Abdukarimov”ga teng bo’lib qoldi.
Biz string tipidagi o’zgaruvchiga to’liq satrdagi ma’lumotni kiritish uchun getline kalit so’zidan foydalanamiz.Quyidagi dasturni ko’rib chiqamiz:
#include
using namespace std;
int main(){
string fio;
cout << "Familya, ism va otangizni ismini kiriting: ";
getline(cin, fio);
cout << fio;
return 0;
}
Dastur natijasi:
Familya, ism va otangizni ismini kiriting: Abdukarimov Sirojiddin Sayfiddin o’g’li
Abdukarimov Sirojiddin Sayfiddin o’g’li
Kiritish va chiqarishni endi scanf va printf kalit so’zlari orqali bajarib ko’ramiz.
scanf (”format”, & o‘zgaruvchilar);
Agar klaviatura orqali birorta o‘zgaruvchiga qiymat kiritish kerak bo‘lsa, u holda o‘zgaruvchi nomi oldiga &-ampersand belgisi qo‘yiladi.
Masalan:
scanf(”%d”, &a), bu yerda a butun toifadagi o‘zgaruvchi.
scanf(”%f”, &a), bu yerda a haqiqiy toifadagi o‘zgaruvchi.
scanf(”%I64d %f %s’’, &a, &b, &c) – bu yerda a katta butun o‘zgaruvchi, b haqiqiy o‘zgaruvchi, va s qator toifali o‘zgaruvchi.
Chiqarish operatsiyasi. Natijani chiqarish uchun quyidagi protsedura ishlatiladi. printf(“%f %d”, x, y) printf(“x=%f y=%d”, x,y). Demak, natijani ekranga chiqarishning bir necha ko‘rinishi mavjud ekan. Agar format oxiriga \n belgisini qo‘ysak, natijani chiqargandan keyin kursor yangi satrga o‘tadi, aks holda kursor turgan yerida qoladi. \n belgisini format boshiga ham qo‘ysa bo‘ladi. Masalan: printf(‘’x=%d y=%ld\n‘’, x,y) printf(‘\n yig‘indi=%f‘’, s).
Scanf va printfda ma’lumotlarni formati wuyidagi bo’ladi:

bool	%d
short int	%d
int	%d
long long	%lld
__int64	%I64d
float	%f
double	%lf
char	%c
char[]	%s

Belgili tipdagi ma’lumotlarni kiritish va chiqarish uchun “getchar” va “putchar”dan foydalaniladi.
Quyida ularning ishlatilishini ko’rib chiqamiz:
#include
using namespace std;
int main(){
char a;
cout << "Belgini kiriting: ";
a = getchar();
cout << "Siz kiritgan belgi: ";
putchar(a);
return 0;
}
Dastur natijasi:
Belgini kiriting: s
Siz kiritgan belgi: s
getchar probel va enterni ham o’qiydi.
Undan tashqari belgili massivlarni kiritish va chiqarish uchun gets va puts dan foydalanamiz. gets char tipidagi massivni kiritish uchun ishlatiladi, u to’liq satrdagi ma’lumotlarni char massivga o’qib beradi. Quyida ularga misol ko’rishimiz mumkin:
#include
using namespace std;
int main(){
char a[111];
cout << "Matn kiriting: ";
gets(a);
cout << "Siz kiritgan matn: ";
puts(a);
return 0;
}
Dastur natijasi:
Matn kiriting: XXI asr axborot texnologiyalari asri.
Siz kiritgan matn: XXI asr axborot texnologiyalari asri.

Ma’lumotlarni fayldan kiritish va faylga chiqarish. Fayldan ma'lumotlarni o'qish yoki yozish uchun ochish fopen funksiyasi orqali amalga oshiriladi.

FILE * fopen ( const char * filename, const char * mode );
filename - o'zgaruvchisi char toifasidagi satr bo'lib, faylning to'liq nomini ko'rsatishi lozim (filename = "D:\c++\misol.txt"). Agar faylning faqat nomi ko'rsatilgan bo'lsa, fayl joriy katalogdan qidiriladi (filename = "misol.txt").
mode - o'zgaruvchisi ham char toifasidagi satr bo'lib, faylni qaysi xolatda ochish lozimligini bildiradi. mode qiymati faylning ochilish xolati faylni yozish uchun ochish. falename o'zgaruvchisida ko'rsatilgan fayl hosil qilinadi va unga ma'lumot yozish mumkin"w" bo'ladi. Agar fayl oldindan bor bo'lsa (ya'ni oldin hosil qilingan bo'lsa), faylning ma'lumotlari o'chiriladi va yangi bo'sh fayl faqat yozish uchun ochiq holda bo'ladi. Fayl o'qish uchun ochiladi. Agar fayl oldindan mavjud bo'lmasa,"r" xatolik sodir bo'ladi. Ya'ni ochilishi lozim bo'lgan fayl oldindan hosil qilingan bo'lishi shart.
Faylga yangi ma'lumotlar qo'shish - kiritish uchun ochiladi. "a"Yangi kiritilgan ma'lumotlar fayl oxiriga qo'shiladi. Agar fayl oldindan mavjud bo'lmasa, yangi fayl hosil qilinadi. Yozish va o'qish uchun faylni ochish. Agar fayl oldindan bor bo'lsa (ya'ni oldin hosil qilingan bo'lsa), faylning ma'lumotlari "w+"o'chiriladi va yangi bo'sh fayl yozish va o'qish uchun ochiqholda bo'ladi. "r+"Oldindan mavjud bo'lgan faylni o'qish va yozish uchun ochish. Fayl ma'lumotlarni o'qish va yangi ma'lumot qo'shish uchun "a+" ochiladi. fseek, rewind faylni ochishda xatolik sodir bo'lsa, fopen funksiyasi NULL qiymat qaytaradi.
Ochilgan faylni yopish uchun fclose funksiyasi ishlatiladi.
int fclose ( FILE * stream );
Faylni yopishda xato sodir bo'lmasa, fclose funksiyasi nol qiymat qaytaradi. Xato sodir bo'lsa, EOF - fayl oxiri qaytariladi.
Faylga ma'lumot yozish va o'qish size_t fread ( void * ptr, size_t size, size_t n, FILE * stream ); fread funksiyasi, fayldan ptr ko'rsatkichi adresiga size xajmdagi ma'lumotdan n tani o'qishni amalga oshiradi. Agar o'qish muvoffaqiyatli amalga oshsa fread funksiyasi o'qilgan bloklar soni n ni qaytaradi. Aksholda nol qaytariladi size_t fwrite ( const void * ptr, size_t size, size_t n, FILE * stream ); fwrite funksiyasi, faylga ptr ko'rsatkichi adresidan boshlab size xajmdagi ma'lumotdan n tani yozishni amalga oshiradi.
fopen orqali ochilgan fayldan ma’lumot kiritish va chiqarishga misol:
#include
using namespace std;
int main(){
FILE *f;
f = fopen("misol.in", "r");
int a, b;
fscanf(f, "%d %d", &a, &b);
fclose(f);
f = fopen("misol.out", "w");
fprintf(f, "%d", a + b);
fclose(f);
return 0;
}