2 Amaliy mashg’ulot

2 - Amaliy mashg’ulot
Mavzu: Geografiyada internet tarmoqlari va xizmatlaridan foydalanish. Axborot xavfsizligini ta’minlash usullari va vositalaridan foydalanish. Geografiyada qo’llaniluvchi dasturiy paketlar va platformalarda ishlash.
Ishning maqsadi: Talabalarga geografiyada internet tarmoqlari va xizmatlaridan foydalanishni, axborot xavfsizligini ta’minlash usullari va vositalaridan foydalanishni hamda geografiyada qo’llaniluvchi dasturiy paketlar va platformalarda ishlashni o’rgatish.
Kutilayotgan natija: Talabalarda geografiyada internet tarmoqlari va xizmatlaridan foydalanish, axborot xavfsizligini ta’minlash usullari va vositalaridan foydalanish hamda geografiyada qo’llaniluvchi dasturiy paketlar va platformalarda ishlash bo’yicha amaliy ko‘nikmalar hosil qilinadi.
Amaliy ishning rejasi:

1. 
   Geografiyada internet tarmoqlari foydalanish.
   
2. 
   Geografiyada internet xizmatlaridan foydalanish.
   
3. 
   Axborot xavfsizligini ta’minlash usullari.
   
4. 
   Axborot xavfsizligini ta’minlash vositalaridan foydalanish.
   
5. 
   Geografiyada qo’llaniluvchi dasturiy paketlar bilan ishlash.
   
6. 
   Geografiyada qo’llaniluvchi platformalarda ishlash.
   

Internetni ishga tushirish uchun ishchi stolidan “Internet explorer” dasturining belgisi ustida sichqonchaning chap tugmasini ikki marta bosasiz. Ekranga biron bir provayder (rambler, yandex, msn va h.k) ning asosiy varag’i chiqadi. Quyida Rambler provayderining asosiy varag’i.

Internetda axborotni qidirish uchun tuziladigan so’rovlar rus yoki ingliz tilidagi bir yoki bir necha so’zdan tashkil topishi mumkin. Har bir asosiy varaqda qidirish tugmachasi (Nayti) bo’ladi. Qidirayotgan ma’lumotingizning kalit so’zlarini shu tugmacha oldidagi oynaga kiritasiz va shu tugmani bosasiz. Qidirishni bosqichma-bosqich olib borish kerak.
2-topshiriq
“Informatika va axborot texnologiyalari” haqida ma’lumot olmoqchi bo’lsangiz avval:
So’rov yozish oynasiga «texnologiyalar» kalit so’zi kiritiladi va qidirish tugmasi bosiladi.
Ekranga shu so’zga tyegishli ma’lumotlar chiqadi.
«Axborot» so’zi xuddi shu tarzda kiritiladi
So’rov oynasi tagidagi «Iskat v naydyennom» so’zi ustida sichqonchaning chap tugmasi bosib qo’yiladi va yana qidirish tugmasi bosiladi.
Endi mana shu ma’lumotlar ichidan informatikaga tyegishlisini topish uchun «informatika» so’zlarini yozib yana 3 qadamni takrorlaysiz.
So’rov oynasiga o’zingizni qiziqtirgan mavzuning kalit so’zlarini kiriting.
Ekranga chiqqan vyeb sahifalar ro’yxati bilan tanishing.
Sizni qiziqtirgan vyeb sahifa ustiga sichqoncha kursorini olib boring.
Kursor qo’lcha shaklini olganda sichqonchaning chap tugmasini bir marta bosing. Veb sahifa mazmuni bilan tanishing.
Asboblar panyelidagi «Nazad» tugmasini bosib avvalgi sahifaga o’ting.
Ro’yxatdagi boshqa vyeb sahifalarni ham shu tariqa ko’rib chiqing.
Sizni qiziqtirgan vyeb sahifa matnini byelgilab (buni xuddi Word dasturidagidyek bajarish mumkin 2 laboratoriya ishi 15 band) sichqonchaning o’ng tugmasini bir marta bosing.
Ochilgan myenyudan «Kopirovat» bandini tanlang.
Word dasturini ishga tushiring, asboblar panyelidan «Vstavit » tugmasini bosing va faylni xotiraga saqlang.
3-topshiriq
Elektron pochta ochish uchun ixtiyoriy provayder (rambler, yandex, msn va h.k) dan foydalanishingiz mumkin.

Ekranga «Registrasiya novogo polzovatelya» muloqot oynasi chiqadi.

Kompyuter siz tergan nomni butun jahondagi nomlar bilan solishtiradi. Agar siz tergan nom qaytarilayotgan bo’lsa shu varaq yana ekranga chiqadi. Agar qaytarilmasa, ekranga quyidagi anketa chiqadi.


Bu oynada ham barcha * belgili savollarga javob berishingiz shart. Parol 6ta simvoldan kam bo’lmasligi kerak. Parol terayotganingizda ekranda nuqtalar ko’rinadi, chunki parol boshqalardan sir tutilishi kerak. Shuning uchun parol biror bir esda qoladigan nomer yoki so’z bo’lishi kerak. Misol uchun: telefon nomeri yoki mashinanagiz nomeri, yoki tugilgan kuningiz sanasini ham kiritishingiz mumkin. “Povtorite parol” qatoriga o’sha parolni qaytarasiz. Xuddi shu tarzda boshqa savollarga javob berib “Zaregistrirovat imya” tugmachasini bosasiz. Kompyuter siz tergan parolni butun jahondagi parollar bilan solishtiradi. Agar siz tergan parol qaytarilayotgan bo’lsa shu varaq yana ekranga chiqadi. Siz undagi parolni o’zgartirib “Zaregistrirovat imya” tugmasini bosasiz. Parol boshqa parollar bilan mos tushmagandagina sizning adresingiz qabul qilinadi. Pochta manzilingizni yozib oling va dastur oynasini yoping.
4-topshiriq
Mail.ru da elektron pochta ochish va pochta bilan ishlash jarayonini amalga oshirish jarayonini amalga oshiring.
5-topshiriq
Pochta orqali xat jo’natish uchun yana rambler provayderini ishga tushiring.
Pochta oynasidagi «Imya» maydoniga pochta manzilingizni (loginni) kiriting.
Parol maydoniga parolni kiriting.
«Voyti» tugmasini bosing.
Ochilgan oynada «Napisat pismo» tugmasini bosing.
Xat yozish oynasining «Komu oynachasiga» biror do’stingiz elektron pochtasini kiriting.
«Tema» oynasiga xat mazmunini qisqacha kiriting (bu oynani albatta to’ldirish kerak).
Xatning to’liq matnini pastki oynaga kiritib, oyna quyidagi «Otpravit» tugmasini bosing.
Agar «Komu» oynachasiga kiritgan manzilingiz to’g’ri yozilgan bo’lsa «Vashe pismo otpravleno» xabari chiqadi.
6-topshiriq
Elektron pochtangizni oching. Biror do’stingizga xat yozing.
Xatga biror faylni ilova qilish uchun «Otpravit» tugmasining yuqori yoki yon tomonida “Prikrepit faylы” tugmasi yoki belgili tugmani bosing (rasmga qarang)

Ekranga “Vыbor fayla” oynasi chiqadi. Oynadan kerakli faylni tanlab oynaning pastki qismidagi “Otkrыt” tugmasini bosing. Ilova shaklida yuklangan fayl quyidagi ko’rinishda bo’ladi.

Xatni jo’natish uchun “Otpravit” tugmasini bosing.
Kelgan xatlarni ko’rish uchun “Vxodyaщiye” papkasini oching.

Ilovali xatlarning o’ng tomonida skrepka belgisi bo’ladi.
Sichqoncha kursorini xatning nomiga olib kelib chap tugmasini bosing. Xat ochiladi. Ilova qilingan fayl quyidagi ko’rinishda bo’ladi.

Ilovani ochish uchun uning nomi ustida sichqoncha tugmasini bir marta bosing. Ekranga ilovani ochish yoki saqlab qo’yishni so’ralgan muloqot oynasi chiqadi.
Oynadan “Soxranit” tugmasini bosing.
7-topshiriq
Pochta orqali xat jo’natish uchun yana rambler provaydyerini ishga tushiring.
Pochta oynasidagi «Imya» maydoniga pochta manzilingizni (loginni) kiriting.
Parol maydoniga parolni kiriting.
«Voyti» tugmasini bosing.
Ochilgan oynada «Napisat pismo» tugmasini bosing.
Xat yozish oynasining «Komu» oynachasiga biror do’stingizning Elektron pochtasini kiriting.
«Tema» oynasiga xat mazmunini qisqacha kiriting (bu oynani albatta to’ldirish kyerak).
Xatning to’liq matnini pastki oynaga kiritib, oyna quyidagi «Otpravit» tugmasini bosing.
Agar «Komu» oynachasiga kiritgan manzilingiz to’g’ri yozilgan bo’lsa «Vashe pismo otpravlena» xabari chiqadi.

Iхtiyoriy tаrmоq хizmаtini o‘zаrо kеlishilgаn qоidа ("prоtоkоl") аsоsidа ishlоvchi juftlik "sеrvеr" vа "mijоz" prоgrаmmа tа’minоti bаjаrаdi. Ushbu prоtоkоllаr miqyosidа hаm "sеrvеr", hаm "mijоz" prоgrаmmаlаri ruхsаt еtilgаn аmаllаrni (оpеrаtsiyalаrni) bаjаrish vоsitаlаrigа egа. Хuddi shundаy ruхsаt etilgаn оpеrаtsiyalаr, аktiv оb’еktlаrdаn fоydаlаnib intеrnеtdа bа’zi bir nоqоnuniy hаrаkаtlаrni аmаlgа оshirish, tаrmоqdаgi kоmpyutеrlаrgа vа mа’lumоtlаr bаzаsigа kirish, hаmdа ulаrgа tаhdid sоlish mumkin bo‘lаdi.

Bu хаvf vа tаhdidlаr quyidаgilаrdаn ibоrаt:

• 
  Tаrmоqdаgi kompyuterlаrgа ruхsаtsiz kirish vа uni mаsоfаdаn turib bоshqаrish, ulаrgа sizning mаnfааtingizgа zid bo‘lgаn dаsturlаrni jоylаshtirish mumkin.
  
• 
  Wеb sахifаlаrdа jоylаshtirilgаn "аktiv оb’еkt" lаr аgrеssiv dаstur kоdlаri bo‘lib, siz uchun хаvfli "virus" yoki jоsus prоgrаmmа vаzifаsini o‘tаshi mumkin.
  
• 
  Intеrnеtdа uzаtilаyotgаn mа’lumоtlаr yo‘l-yo‘lаkаy аlоqа kаnаllаri yoki tаrmоq tugunlаridа tutib оlinishi, ulаrdаn nusха ko‘chirilishi, аlmаshtirilishi mumkin.
  
• 
  Dаvlаt muаssаsаsi, kоrхоnа (firmа) fаоliyati, mоliyaviy ахvоli vа uning хоdimlаri hаqidаgi mа’lumоtlаrni rаzvеdkа qilishi, o‘g‘irlаshi vа shu оrqаli sizning shaxsiy hаyotingizgа, kоrхоnа rivоjigа tахdid sоlishi mumkin.
  
• 
  Intеrnеtdа e’lоn qilinаyotgаn hаr qаndаy mа’lumоt hаm jаmiyat uchun fоydаli bo‘lmаsligi mumkin. YA’ni, intеrnеt оrqаli bizning mа’nаviyatimizgа, mаdаniyatimizgа vа e’tiqоdimizgа zid bo‘lgаn ахbоrоtlаrni kirib kеlish ehtimоli hаm mаvjud.
  
• 
  Intеrnеt fоydаlаnuvchisi, ushbu хаvflаrni оldini оlish uchun quyidаgi tехnik yechim vа tаshkiliy ishlаrni аmаlgа оshirishi zаrur:
  
• 
  Shaxsiy kоmpyutеrgа vа mаhаlliy kоmpyutеr tаrmоg‘igа, hаmdа undа mаvjud bo‘lgаn infоrmаtsiоn rеsurslаrgа tаshqаridаn intеrnеt оrqаli kirishni chеklоvchi vа ushbu jаrаyonni nаzоrаt qilish imkоnini bеruvchi tехnik vа dаsturiy usullаrdаn fоydаlаnish;
  
• 
  Tаrmоqdаgi infоrmаtsiоn mulоqаt ishtirоkchilаri vа ulаr uzаtаyotgаn mа’lumоtlаrni аsl nusхаsi mоsligini tеkshirish;
  
• 
  Mа’lumоtlаrni uzаtish vа qаbul qilishdа “kriptоgrаfiya” usullаridаn fоydаlаnish;
  
• 
  Viruslаrgа qаrshi nаzоrаtchi vа dаvоlоvchi prоgrаmmаlаrdаn fоydаlаnish;
  
• 
  Shaxsiy kоmpyutеr vа mаhаlliy kоmpyutеr tаrmоg‘igа bеgоnа shахslаrni qo‘ymаslik vа ulаrdа mаvjud bo‘lgаn mа’lumоtlаrdаn nusха оlish imkоniyatlаrini chеklоvchi tаshkiliy ishlаrni аmаlgа оshirish.