2-боб. Ер ишлари технологияси ва механизациялаш § 10. Грунтларнинг ќурилиш ћоссалари

Экскаваторлар 
маркаларини 
белгилашда 
уларнинг 
асосий 
кўрсаткичларини билиб олиш принципи ќўлланилган. Бунда асосий 
кўрсаткич чўмич сиѓими. Экскаваторлар чўмич сиѓими бўйича 8 та гурућга 
ажратилганлар. Сув хўжалиги ва мелиорация ишларида чўмич сиѓими 
0.15÷2.5 м
3
бўлган экскаваторлар нисбатан кенг ќўлланилади. Кейинги 
кўрсатгичларда экскаватор юргизиш механизмининг тури, ишчи жихозининг 
тури, моделнинг навбат раќами ћамда модернизация белгилари келтирилади. 

---

69 
Масалан ЭО -4111 БТ, бу ерда ЭО-(экскаватор одноковшовый ) бир чўмичли 
экскаватор 4-раќами чўмич сиѓими бўйича тўртинчи ўлчам гурући 
(q=0.65м
3
), иккинчи раќам «1»-юргизиш механизми тури (занжир тасмали), 
учинчи раќам «1»-ишчи ускунаси тури (драглайн, темир арќонга илинган 
чўмич), тўртинчи раќам «1»-моделнинг тартиб раќами (биринчи модель), 
«Б» ва «Т» харфлари –машинанинг модернизация навбатини ва махсус 
климатик шароитларга мослаб ишлаб чиќарилганлигини билдиради. 
Чўмич 
сиѓими 
нисбатан 
катта 
экскаваторлар 
(q=4÷10м
3
) 
гидромелиоратив (гидротехник) ќурилишда кам ќўлланилади. Сабаби, ушбу 
экскаваторлар ќувват манбаъи электр токи билан ишлашга асосланган 
гидромелиоратив ќурилишда ишлар катта майдонларда жойлашганлиги 
сабабли электр тармоќларини ќуриш муаммо ћосил ќилади. 
Ишчи ускунаси туридан ќатъий назар, экскаваторлар билан грунт 
ќазиганда ишчи жараёни, маълум кетма-кетликда такрорланиб турадиган 
технологик операциялардан ташкил топади ва ишчи цикли деб айтилади 
(Т
цикл
). Бир ишчи цикли грунтни ќазиш ва чўмични тўлдириш (t
каз
), чўмични 
кўтариш ва экскаваторни ўз ўќи атрофида тўкиш жойи тарафга буриш (t
бур
), 
грунтни тўкиш ваќти (t
тук
) ва экскаваторни яна забой тарафга буриш ва 
чумични забойга ќайтариш вактидан иборат (t
кай
).Унда экскаватор бир ишчи 
цикли учун кетган ваќт ќуйидагича аниќланади: 
Т
ц
= t
каз
+t
бур
+t
тук
+t
кай
Экскаваторнинг ўзи турган, грунт ќазиб оладиган ва ортишда 
транспорт воситаси тўхташ жойи биргаликда забой деб аталади.
Экскаваторнинг забойда жойлашишига ќараб тўѓри – ќазиб ўтиш ва