2-bob. IshLab chiqarishda faoliyat xavfsizligini boshqarish tizimini tashkil qilish

---

2-BOB. IShLAB ChIQARIShDA FAOLIYaT XAVFSIZLIGINI 
BOShQARISh TIZIMINI TAShKIL QILISh 
 
2.1. Ishlab chiqarishda faoliyat xavfsizligini boshqarish tizimi, xavfsizlikni 
ta’minlashga oid tadbirlarini rejalashtirish 
Mehnat muhofazasini boshqarish korxona boshqarish tizimining bir qismidir. 
Mehnat muhofazasini boshqarishni korxona boshlig‘i o‘rinbosari (yoki bosh 
muhandis) va bo‘lim boshliqlari olib boradi. Bu tizimning asosiy e’tibori ishlab 
chiqarishda sog‘lom va xavfsiz mehnat qilish sharoitini yaratishga qaratilgan. 
Mehnat muhofazasini boshqarish tizimining asosiy vazifalari quyidagilardan 
iborat: 
1.Mehnat muhofazasi ishlarini rejalashtirish, amalga oshirish, baholash 
ishlarini barqarorlashtirish. 
2. Ishlovchilarni mehnat xavfsizligiga o‘qitish va mehnat muhofazasi 
masalalarini tashviqot qilish. 
3. Bino va inshoot, ishlab chiqarish jarayonlari va asbob-uskunalarining 
xavfsizligini ta’minlash. 
4. Mehnat sharoitining sanitar-gigienik holatini me’yorlashtirish. 
5. Ishchilarni shaxsiy himoya vositalari bilan ta’minlash. 
6. Ishchilar uchun maqbul ish va mehnat sharoitini yaratish. 
7. Ishlovchilar uchun davolash-oldini olish tadbirlarini rejalashtirish va amalga 
oshirish. 
8. Alohida mutaxassisliklar bo‘yicha kasb tanlovi o‘tkazish. 
9. Ishlovchilarga sanitariya-maishiy xizmat ko‘rsatish va hokazo. 
Tizim mehnat qonunchiligi hujjatlari, davlat va kasaba uyushmasi qarori, 
yo‘llanma va farmonlari, texnikaviy hujjatlar asosida boshqariladi. Masalan, kimyo 
va neft kimyosi sanoati korxonalarida mehnatni muhofaza qilishni boshqarish 
tizimi uchun 1980-yil iyulda tasdiqlangan 480-sonli buyruq va 1984-yil 14-
noyabrdan kuchga kirgan Nizom asosiy hujjat hisoblanadi. Ishlab chiqarish 
korxonalarida xavfsiz va sog‘lom mehnat sharoitini ta’minlashda xavfsizlik 
texnikasi, sanitariya-gigiena va yong‘in xavfsizligiga bog‘lik qoida, norma, 
yo‘riqnomalar katta ahamiyatga ega. Ular umumiy, tarmoq va oraliq turlariga 
bo‘linadi. Umumiy norma qoidalarga «Qurilish norma va qoidalari» (SNIP), 
«Sanoat korxonalarini loyihalash sanitar normalari» (SN-245-71), «Nurlanish 
xavfsizligi qoidalari» (NRB 78), «Elektrotexnik moslamalar tuzilishi qoidalari» 
(PUE), «Portlashdan himoyalangan elektr uskunalarini tanlash qoidalari» (PIVRE), 
«Bosim ostida qo‘llaniladigan idishlarning tuzilishi va xavfsizligi qoidalari» va 
boshqalar. Vazirlik, ilmiy tekshirish, loyihalash institutlari o‘zaro hamkorlikda 
tarmoq qoida va normalarini ishlab chiqib tasdiqlab, ularni bir yoki bir necha 

---

tarmoq korxonalarida qo‘llash uchun tavsiya etadilar. Oraliq qoida va normalari 
korxonalarda zaruriyatga qarab bajariladigan ish va jarayonlar uchun xavfsizlikni 
ta’minlash maqsadida tavsiya etiladi. Mehnat muhofazasi bo‘yicha muhim 
me’yoriy hujjatlardan biri 1974-yildan 1-iyul amal qilayotgan «Mehnat xavfsizligi 
standartlar tizimi»dir (MXST).
MXST – bu, mehnat jarayonida insonning sog‘lig‘ini va ish qobiliyatini 
saqlashga, xavfsizligini ta’minlashga yo‘naltirilgan talablar, me’yorlar va 
qoidalarni o‘z ichiga olgan o‘zaro bog‘liq standartlar majmuasidir. U 5 turga 
bo‘linadi:
1. Tashkiliy-uslubiy standartlar – GOST 0.001-82, GOST 12.0.002 - 74, GOST 
12.0.003-74, GOST 12.0.003 - 79. 
2. Ishlab chiqarishdagi zararli, xavfli birliklarga talab va normalar standartlari – 
GOST 12.0.003-74. 
3. Ishlab chiqarish uskunalariga xavfsizlik talablari standartlari – GOST 
12.2.003-74.4. 
4. Ishlab chiqarish jarayonlari xavfsizligi talablari standartlari – GOST 
12.3.003-74.5. 
5. Ishchilarning himoya vositalariga bo‘lgan talablari davlat standartlari – 
12.4.001-74.1973 yildan e’tiboran 300 dan ziyod standartlar tasdiqlanib, ishlab 
chiqarishga joriy etildi. 
Xavfsizlikni ta’minlashga oid tadbirlarini rejalashtirish. 
Mehnat muhofazasiga oid hamma ishlar oldindan tuzilgan reja asosida amalga 
oshiriladi. Buning uchun mehnatni muhofaza qilishning nomenklatura chora-
tadbirlari rejasi tuzilishi kerak. Nomenklatura chora-tadbirlari rejasi kasaba 
uyushmasi qo‘mitasi bilan kelishilgan holda korxona ma’muriyati tomonidan 
tuziladi. Unda ushbu korxonada mehnat sharoiti, kasb kasalliklari va o‘z 
korxonasiga inson organizmga ta’sir qiluvchi zaharli omillarning mavjudligi asos 
qilib olinadi. Nomenklatura chora-tadbirlari rejasiga bajarilishi lozim bo‘lgan, ish 
sharoitini yaxshilashga olib keladigan chora-tadbirlar kiritilishi lozim. Ular 
quyidagicha bo‘lishi lozim: