2. Golografiya prinspi va uning qo’llanilishi

kompyuter 
chipining 
kattalashtirilgan 
tasviri
yengil 
mintaqalar: 
Si 
atomlari
yengil 
mintaqalar: 
Ai 
atomlari
kremniy
kremniy
Keyingi paytlarda sun‘iy radiaktiv moddalarning borligi ularning 
nurlanishidan oson payqaladi. Bu uslub (nishonli atomlar uslubi) o`z – 
o`zidan diffuziyalanish hodisasini, ya‘ni qattiq jismlarda shu jismlar 
atomlarining diffuziyasini tadqiq qilishga imkon beradi. Atomlar tugunidan 
har qanday siljishi, jumladan, qo`shni vakatsiyaga siljishi ham qo`shimcha 
energiya talab qiladi, ehtimol, atom bu energiyani fluktuatsiyalar natijasida 
oladi. Bu ehtimollik hamma vaqtdagi singari Boslman qonuni bilan 
aniqlanadi:
Bu yerda q – atomning panjara tugunidan sakrashi uchun zarur bo`lgan 
energiya bo`lib, atomning vakatsiyaga siljish energiyasi deb ataladi.
Bu yerda q – atomning panjara tugunidan sakrashi uchun zarur bo`lgan 
energiya bo`lib, atomning vakatsiyaga siljish energiyasi deb ataladi. Qattiq 
jismlarda o`z – o`zidan diffuziyalanish koeffitsientlari shunday ko`rinishda 
yozilishi 
mumkin:  
Bu yerda a – panjara doimiysi va t atomning panjara tugunida o`rtacha 

---

bo`lish vaqti. W kattalik vakatsiya hosil bo`lish energiyasi ω va atomlarning 
vakatsiyaga siljish energiyasi q ning yig`idisiga teng bo`lib, diffuziyani 
aktivlashtirish energiyasi deb ataladi va bu kattalik ham mazkur modda 
uchun xarakteristika bo`ladi.
Yuqori chastotali signallarni uzatish usullari 
Yuqori chastotali signallarni uzatish usullari 
Ma'lumki yuqori tezlikdagi signallarni uzatish va qabul qilib olish uchun 
yuqori darajada o'tkazish qobiliyatiga ega bo'lgan yo'naltiruvchi muhit 
bo'lishi kerak. Bunday talablarga optik aloqa vositalariga teng keluvchi 
vositalar hozirgi kunda mavjud emas. Bundan tashqari optik aloqa tizimlari 
orqali katta hajmdagi axborotlarni xoxlagan masofalarga uzatish mumkin. 
 
Ma'lumki yuqori tezlikdagi signallarni uzatish va qabul qilib olish 
uchun yuqori darajada o'tkazish qobiliyatiga ega bo'lgan yo'naltiruvchi 
muhit bo'lishi kerak. Bunday talablarga optik aloqa vositalariga teng 
keluvchi vositalar hozirgi kunda mavjud emas. Bundan tashqari optik 
aloqa tizimlari orqali katta hajmdagi axborotlarni xoxlagan masofalarga 
uzatish mumkin. 
Foton texnoloaiyasi asosidagi optik aloqa ya'ni to'liq optik tarmoqlar AON 
(All-optical Networks) telekommunikatsiya tarmoqlarihi kelajagi 
hisoblanadi. Foton texnologiyasi asosidagi to'liq optik aloqada 
kommutatsiya, multipleksorlash va regeneratsiyalash optoelektron yoki 
elektrooptik emas, balki faqat optik texnologiya asosida amalga oshiriladi. 
Bu bilan qurilmani texnik iqtisodiy ko'rsatkichlari, Ishonchliligi va uzatish 
tezligi bir necha martaga oshadi. Foton texnologiyasini aloqa tarmoqlariga 
tadbiq etishda optik kommutatorlar, optik regeneratorlar, kuchaytirgichlar, 
filtrlar, spektr bo'yicha zichlashtirish tizimlari qo'llaniladi. 
 
Foton texnoloaiyasi asosidagi optik aloqa ya'ni to'liq optik tarmoqlar 
AON (All-optical Networks) telekommunikatsiya tarmoqlarihi kelajagi 
hisoblanadi. Foton texnologiyasi asosidagi to'liq optik aloqada 
kommutatsiya, multipleksorlash va regeneratsiyalash optoelektron yoki 
elektrooptik emas, balki faqat optik texnologiya asosida amalga 

---

oshiriladi. Bu bilan qurilmani texnik iqtisodiy ko'rsatkichlari, 
Ishonchliligi va uzatish tezligi bir necha martaga oshadi. Foton 
texnologiyasini aloqa tarmoqlariga tadbiq etishda optik kommutatorlar, 
optik regeneratorlar, kuchaytirgichlar, filtrlar, spektr bo'yicha 
zichlashtirish tizimlari qo'llaniladi. 
 
Optik aloqa bu axborot yoruq'lik nuri ko'rinishida optik tola bo'ylab 
yoki ochiq fazo atmosferada uzatiladigan aloqadir. Axborot tola orqali 
uzatilsa, tolali optik aloqa tizimi, ochiq atmosferada uzatilsa, ochiq 
optik aloqa tizimi deyiladi. 
 
Ochiq optik aloqa tizimlarida nurlanish manbatefrrfelektromagnit 
to'lqinlarni ochiq fazoga nurlantiradi, bunda nurlanishni J tarqalish 
yo'nalishi faqatgina antennaning yo'nalish diagrammasi biTan 
aniqlanadi. Ochiq qptrk aloqa tjzimlarining uzatuvchi muhiti o z 
navbatida uch turga bo'linadi: atmosfera, kosmik va suv osti aloqa 
muhitlari. 
Atmosfera ochiq optik aloqa tizmlarida to'lqinlar tarqalish xarakteristikasi 
yetarli darajada ob-havo sharoitlariga bog'liq. Atmosfera va suv osti uzatish 
muhitlarimng fizik bir turda emasligi va ularning tarkibidagi begona 
zarrachalarni uzatilayotgan nurlanlsh to'lqini bilan o'zaro ta'sirda bo'lishidan 
elektromagnit to'lqinlar buziladi. Zarracha o'lchamlarini to'lqin uzunligi bilan 
taqqoslanadigan darajada yoki katta bo'lishi buzilishlarni oshiradi. Shu 
sababli atmosfera buzilishlari optik diapazonda turli xarakterga ega. 
 
Atmosfera ochiq optik aloqa tizmlarida to'lqinlar tarqalish 
xarakteristikasi yetarli darajada ob-havo sharoitlariga bog'liq. 
Atmosfera va suv osti uzatish muhitlarimng fizik bir turda emasligi va 
ularning tarkibidagi begona zarrachalarni uzatilayotgan nurlanlsh 
to'lqini bilan o'zaro ta'sirda bo'lishidan elektromagnit to'lqinlar buziladi. 
Zarracha o'lchamlarini to'lqin uzunligi bilan taqqoslanadigan darajada 
yoki katta bo'lishi buzilishlarni oshiradi. Shu sababli atmosfera 
buzilishlari optik diapazonda turli xarakterga ega. 
Optik signal tola bo'ylab tarqalganda so'nadi va buziladi. Optik signallarni 
uzoq masofalarga uzatish maqsadidi ma'lum oraliqlarda signallarni buzilish 
darajasiga qarab regeneratorlar yoki kvantoptik kuchaytirgichlar o'matiladi. 
Regenerator kirishida optik signallar elektr signaliga, chiqishida esa elektr 
signaldan optik signalga aylantiriladi, ya'ni regeneratorlarda elektr signallar 
kuchaytiriladi, sozlanadi va boshlang'ich formasi tiklanadi. KVant optik 

---

kuchaytirgichlari qo'llanilganda esa so'ngan optik signallar elektr signaliga 
aylantirib o'tilmasdan kuchaytiriladi 
 
Optik signal tola bo'ylab tarqalganda so'nadi va buziladi. Optik 
signallarni uzoq masofalarga uzatish maqsadidi ma'lum oraliqlarda 
signallarni buzilish darajasiga qarab regeneratorlar yoki kvantoptik 
kuchaytirgichlar o'matiladi. Regenerator kirishida optik signallar elektr 
signaliga, chiqishida esa elektr signaldan optik signalga aylantiriladi, 
ya'ni regeneratorlarda elektr signallar kuchaytiriladi, sozlanadi va 
boshlang'ich formasi tiklanadi. KVant optik kuchaytirgichlari 
qo'llanilganda esa so'ngan optik signallar elektr signaliga aylantirib 
o'tilmasdan kuchaytiriladi 
 
Qo'Ilaniladigan modulyatsiya turiga qarab tolali optik aloqa tizimlari 
analog va raqamliga bo'linadi. 
 
Analog tolali optik aloqa tizimlarida modulyatsiyaning analog usullari: 
intensivlik bo'yicha modulyatsiyalash, amplituda, chastota va faza 
modulyatsiyasi turlari qo'llaniladi. Optik nurlanish manbalarining 
yuqori nochiziqliligi va analog uzatish uchun talab etiladigan shovqin 
bardoshlilikni ta'minlash texnik murakkabligi sababli analog tolali 
optik aloqa tizimlaridan foydalanish chegaralangan. Shunga qaramay 
bir qator sohalarda qo'llaniladi (optiK kabelli televideniyeda, 
telemetriya, operativ va xizmat aloqa tizimlarida). 
 
Raqamli tolalioptik aloqa tizimlarida modulyatsiyalashning disk ret 
usullaridan foyaalaniladi. Bunda signal tashuvchining biron-bir para 
me tri diskreto'zgaradi, yani boshlang'ich parametrning qiymatlar 
sohasi kvantlash sathlariga bo'linadi, har bir kvantlash sathiga mos 
ravishda aniq diskret signal qo'yiladi. 
Elektr signallar kuchaytirgichlari zamonaviy texnikaning keng sohalarida: 
radio qabul qilgich va radiouzatuvchi qurilmalarda, televidenieda, ovoz 
kuchaytirish va ovoz yozish apparatlarida, tovush eshittirish tizimida, 
radiolokatsiya va EHM larda qo'llaniladi. Odatda kuchaytirgichlar elektr 
tebranishlarni ularni shaklini saqlagan holda kuchaytiradi. Kuchaytirish 
manbaning elektr energiyasi hisobiga bo'ladi. Shunday qilib kuchaytiruvchl 
qurilmalar boshqarilish hususiyatiga ega bo'ladi. Bizning misolimizda ko'rib 
chiqilayotgan kuchaytirgich radiotexnik tizimlarda turli vazifalarda, shu 
bilan birga nochiziqli lokatsiyada nochiziqli elementni berilgan darajada 
nurlantirishni ta'minlab berish uchun ishlatladi. 

---

Elektr signallar kuchaytirgichlari zamonaviy texnikaning keng sohalarida: 
radio qabul qilgich va radiouzatuvchi qurilmalarda, televidenieda, ovoz 
kuchaytirish va ovoz yozish apparatlarida, tovush eshittirish tizimida, 
radiolokatsiya va EHM larda qo'llaniladi. Odatda kuchaytirgichlar elektr 
tebranishlarni ularni shaklini saqlagan holda kuchaytiradi. Kuchaytirish 
manbaning elektr energiyasi hisobiga bo'ladi. Shunday qilib kuchaytiruvchl 
qurilmalar boshqarilish hususiyatiga ega bo'ladi. Bizning misolimizda ko'rib 
chiqilayotgan kuchaytirgich radiotexnik tizimlarda turli vazifalarda, shu 
bilan birga nochiziqli lokatsiyada nochiziqli elementni berilgan darajada 
nurlantirishni ta'minlab berish uchun ishlatladi