2. kimyo fanining asosiy qonunlari

Elеmеntlаr (mоddаlаr) bir-biri bilаn o‟zining ekvivаlеntlаrigа prоpоrsiоnаl
miqdorlаrdа birikаdilаr (yoki reaksiyaga kirishadilar). 
Bu qonunni quyidagi tenglama shaklida ifodalash mumkin: 

---

21 
b
a
b
a
E
E
m
m

 
2.5. Karrali nisbatlar qonuni 
Bu qonuni Ingliz olimi Dj.Dalton 1804 yilda moddaning tuzilishi haqidagi 
atomistik tasavvurlarga asoslanib karrali nisbatlar qonuni ta‟rifladi:
 
Agar ikki element o’zaro birikib bir necha birikma hosil qilsa, 
elementlardan birining shu birikmalardagi ikkinchi elementning bir xil massa 
miqdoriga to’g’ri keladigan massa miqdorlari o’zaro kichik butun sonlar 
nisbatida bo’ladi.
Djon Dalton (1766-1844) 
Dalton metan (CH
4
) va etilen (C
2
H
4
)gazlarining tarkibini analiz qildi: meten 
tarkibida 75% uglerod va 25% vodorod bo‟lib, unda 1 massa qism vodorodga 3 
massa qism uglerod to‟g‟ri keladi. Etilen tarkibidaesa 85,7% uglerodva 14,3% 
vodorodbor, unda 1 massa qism vodorodga 6 massa qism uglerod to‟g‟ri keladi. 
Demak, bubirikmalarda 1 massa qism vodorodga to‟g‟ri keladigan uglerod 
miqdorlari o‟zaro 3:6 yoki 1:2 nisbatdabo‟ladi.
2.6. Hajmiy nisbatlar qonuni 
Gеy-Lyussak xajmiy nisbatlar qonunini kashf etgan. Bu qonun quyidagicha 
ta‟riflanadi: 

---

22 
Bir xil bosim, bir xil tеmpеraturada o'zgarmas sharoitda rеaktsiyaga 
kirishadigan gazlarning xajmlari bir - biriga va rеaktsiyada sodir bo'ladigan 
gazlarning xajmlariga butun sonlar nisbati kabi nisbatda bo’ladi.
1 xajm H 1 xajm
C1 = 2 xajm HC1
2 xajm H 1 xajm
O = 2 xajm H
2
O bug‟i.