2-kurs 321-guruh talabasi Raxmatova Fayoza Mavzu: Bioinformatika va genomika fanlari kelajagi, genetik informatsiyalar banki

Gen ontologiya biologik jarayonida "bosqichlarni" ifodalashUchta turli model oganizmlar namunalari yordamida gen ontologiyasini tuzilishi va funksiyasini ifodalash ya’ni bir ontologiya ichida genlarni bog‘lanishi misol qilib keltirilgan. Ontologiyalar biologik kalit so‘zlardan tuzilgan.
Bioinformatika qanday fan? Uning vazifalari nimalardan iborat? Matematik hisoblash usullari hamda informatsion texnologiyalar yordamida turli xil biologiyadagi muammolarni echish bilan shug’ullanadigan fan sohasiga bioinformatika deyialadi. Bioinformatikaning yaralish tarixi 13 asrlarga borib taqaladi. Matematika tarixiga Fibonachchi (Fibonacci) nomi bilan kirib kelgan yosh italyan Leonardo (Leonardo of Pisa) biologik jarayonning birinchi matematik modelini tuzgan holda quyonlarning ko’payishi to’g’risidagi masalani tavsiflab bergan. XX asrning 20 yillariga kelib yana bir italyan olimi Vito Volterra (Vito Volterra) “o’lja-yirtqich” ko’rinishidagi ikki biologik turning o’zaro harakat modelini yaratdi.
XXI asr boshlariga kelib bioinformatika sohasi jadal sur’atda rivojlana boshladi. Bu esa o’z navbatida biologik tadqiqotlar bo’yicha olingan ma’lumotlarning shu qadar ko’payib ketganligi va bunda har bir omilning eslab qolinishi va tahlil qilinishida inson imkoniyatlari chegaralanib qolganligi hamda tobora ko’payib borayotgan axborot xajmini sahlash zaruriyati tug’ilganligi bilan bog’lanadi. Ilk ketma-ketliklari aniqlangan bir necha yuz oqsillar haqida ma’lumotlar kitob-atlas shaklida nashr qilingan edi. 40 yillar oxirida biologiyaga fizik va matematiklar kirib kela boshladi.
xromosomasida kartalashtirilgan. Birinchi Autosom geni 1968 yilda kartalashtirilgan. 1973 yilga kelib odam xromasomasida 64 ta gen kartalashtirilgan. 1994 yilda esa 5000 struktur genlar va 60000 dan ziyod DNK marker ketma-ketliklari kartalashtirilgan.
1996 yilga kelib qisqa tandem dinukleotid ketma-ketliklaridan tashkil topgan yuqori informativ polimorf xududlar 5264 analizi asosida odam genomining to’liq xaritasi yuzaga keldi; bu genetik markerlardan 2032 tasining o’rni aniqlandi va ular orasidagi o’rtacha masofa 1,6 sM ni tashkil etdi. kDNK minglab fragmenti nukleotidlar ketma-ketligi aniqlandi, DNK ketma – ketligini kompyuterda izlash imkoniyati ochildi va oqsil molekulasidagi aminokislota ketma-ketligi aniqlandi. Kompyuter algoritmi asosida genlarning soni aniqlangan, bu aniqlangan genlarning odam genomida oqsillarni kodlaydi. Xalqaro konsortsium 31780ta oqsil kodlovchi genlarni aniqlagan, Tselera Genomiks firmasi esa 39114ta genlarni aniqlagan.

• 
  qiyosiy genomikada kompyuter tahlilining matematik usullari (genom bioinformatikasi);
  
• 
  oqsil strukturalarini bashorat qilish uchun algoritm va dasturlarni ishlab chiqish (strukturaviy bioinformatika);
  
• 
  muvofiq hisoblash uslubiyatlari strategiyasi tadqiqoti hamda informatsion murakkablikning biologik tizimlar tomonidan umumiy boshqarilishi.
  

Bioinformatika biologiya sohasining quyidagi yo’nalishlarida qo’llaniladi:

• 
  Genomika, transkriptomika va proteomika;
  
• 
  Rivojlanish biologiyasida kompyuter modellashtirish;
  
• 
  Gen tarmoqlarining kompyuter tahlili;
  
• 
  Populyatsion genetikada modellashtirish.
  

Bugungi kunda bioinformatikaning quyidagi bo’limlari mavjud:

• 
  Umumiy bioinformatika;
  
• 
  Klinik bioinformatika;
  
• 
  Strukturaviy genomika;
  
• 
  Funktsional genomika;
  
• 
  Farmakogenomika;
  
• 
  Klinik proteomika;
  
• 
  Funktsional proteomika;
  

Strukturaviy proteomika