2-Laboratoriya ishi atmosfera xavosini meterologik faktorlarini inson organizmiga umumiy ta’sirini aniqlash Masalani nazariy qismi

№2-Laboratoriya ishi


ATMOSFERA XAVOSINI METEROLOGIK FAKTORLARINI INSON ORGANIZMIGA UMUMIY TA’SIRINI ANIQLASh


Masalani nazariy qismi

Bizga ma’lumki, inson tanasini sovqotishga atmosfera havosidagi holatlar aloxida ta’sir qilmasdan ularni umumiy yig’indisi ta’sir qiladi. Bu sovqotish inson tanasini 1 sm² yuzasidan 1 millikalorid issiqlikni 1 sekund mobaynida, konvektiv va qo’rilish yo’llari bilan yo’kolishi.
Havoning namligi haroratni o’rtacha holatida tanacha unchalik ta’sir qilmaydi shuning uchun uni hisobga olmaslik mumkin.
Fiziologik taxlil xonalardagi kuzatishlar inson 1 sm²/sek yuzasidan yo’kolayotgan issiqlik miqdori insonni ishlashi va dam olishi uchun juda muximligi aniqlangan. Bu issiqlikni yo’qolishi kattatermometr Q_kat ko’rsatgichi tug’ri keladi va kamfortlik ko’rsatgichi deyiladi.
Bundan ko’rinadiki, kattatermometrlash muhitni umumlashgan metrologik faktorini yig’indisi oz bo’lsada, har qanday muxitda inson tanasi haroratiga ta’siri borligi ko’rsatadi.
Xill kattatermometri silindrik idish bo’lgan spirtli termometrdan iborat. Silindrik idish uzunligi 20 sm, yuqori tomoni kengayadigan kapillyar quvurcha o’tadi.
Kattatermometrni shkalasi 3⁰ ga bo’lingan. Kuzatishni boshlash uchun kattatermometrni idishni harorati 60-70 ⁰S bo’lgan (suvni harorati spirtqaynab ketmasligi uchun 80 ⁰S dan oshmasligi kerak) suvga solinadi va kengayuvchi kapilyarni 1/5 – 1/3 hajm miqdorida spirtga to’lgunicha ushlab turiladi. Shundan so’ng suvdan chiqarilib qurigangacha yaxshilab artib tajriba o’tkazilayotgan muxitga osib qo’yiladi. Bu yerda idish asta – sekin soviydi va spirt uskuni balandligi pasayadi.
Spirtni balandligi +38⁰ dan -35⁰ gacha tushish oralig’ida ketgan vaqt
sekundomer orqali o’lchanadi, bu vaqtda hisobni spirt qachonki kengayuvchi kapilyardan tushib 38⁰ ga kelgandan so’ng boshlanadi. Kattatermometr orqali yo’qolayotgan issiqlik miqdori (+38⁰ dan 35⁰ gacha) hamma muxitda bir xil, ammo 3 ⁰S ga sovushi har xil bo’lib u metereologik faktorlarga bog’liq.
Kattotermometr idishi orqali millikoloriyalarda 1 sm² yuzasidan yo’qolgan issiqlik miqdori uning faktori Ø deyiladi. Har bir kattatermometr unga yozib ko’yilgan uzini faktoridan iborat.
Bundan Ø= bunda s- kattatermometr spirtli idishning millikaloriyadagi to’liq issiqlik sigimi
S – spirtli idishning 1 kv santimetrdagi yuzasi.
Har bir kattatermometrni faktori har xil bo’lib u tajriba yo’li bilan aniqlanadi. Faktor kuzatish davridagi vaqtga nisbatan olingan qiymati. Havoni sovutish kuchi deyiladi. Bu kattalik spirt idishdan 1 sekund mobaynida 1 sm² yuzasidan 1 millikaloriya issiqlikni yo’qolishini bildiradi.

Fiziologik kuzatishlar orqali quruk katotermometr bo’yicha insonlarni mehnat qilish, dam olishi uchun qoniqarli bo’lgan havoni sovituvchi kuchi aniqlanadi.

t/r	Insonlar holati	Quruq kattotermometr bo’yicha olingan Qkat
1	Hyech qanday ish bo’lmaganda teng xolatda	5,0
2	Tinch va aqlli ish qilinganda	5,5
3	Yengil jismoniy ish qilinganda	6,0
4	Og’ir jismoniy ish qilinganda	18,0