2-lekciya. Maǵlıwmatlar bazasında informaciya qáwipsizligin támiynlew usulları hám mexanizmleri Reje

Maǵlıwmatlar modeli maǵlıwmatlardı shólkemlestiriw usılı, pútinliktiń shekleniwleri hám maǵlıwmatlardı shólkemlestiriw obektleri ústinde kerekli ámeller toplamı arqalı anıqlanadı. Maǵlıwmatlar modeli úsh qurawshı bólimge - strukturalı, pútinli hám manipulyacion bólimlerge ajıratıladı.

Maǵlıwmatlardı shólkemlestiriwdiń tómendegi úsh tiykarǵı modelleri bar:

• 
  ierarxiyalıq;
  
• 
  tarmaqlı;
  
• 
  relyacion.
  

Maǵlıwmatlardı shólkemlestiriw modeli, tiykarında, avtomatlastırılǵan informaciya sistemasın ámelge asırıwshı avtomatlastırılǵan maǵlıwmatlar bankiniń ishki informaciya tilin belgileydi. MBBS arqalı qollap quwatlanıwshı maǵlıwmatlar modeli MBBS sın klassifikaciyalawda kóbinshe kriteriya sıpatında isletiledi. Oǵan qarap ierarxiyalıq MBBS, tarmaq MBBS hám relyacion MBBS larǵa ajıratıladı.

MBBS nıń basqa kerekli funkciyası, bul sırtqı yadtaǵı maǵlıwmatlardıń fizikalıq strukturasın shólkemlestiriw hám qollap kuwatlaw. Usı funkciya, bazıda maǵlıwmatlar bazasınıń fayllar formatı dep atalıwshı maǵlıwmatlar bazası fayllarınıń ishki strukturasın quraydı hám quwatlaydı, hámde maǵlıwmatlardan effektiv hám tártipli paydalanıw ushın arnawlı strukturalardı (indekslardı, betlerdi) jaratadı hám quwatlaydı. Usı táripinen bul funkciya MBBS nıń úshinshi funkciyası –maǵlıwmatlar bazasınan paydalanıwdı shólkemlestiriw menen organikalıq túrdegidey baylanısqan.

Sırtqı yadtaǵı maǵlıwmatlardıń fizikalıq strukturasın shólkemlestiriw hám qollap kuwatlaw fayllar sistemasınıń quralları tiykarında hámde sırtqı yad qurılmalarınıń MBBS sın tuwrıdan-tuwrı basqarıw dárejesinde ámelge asırılıwı múmkin.

Maǵlıwmatlardan paydalanıwdı hám olardı tiykarǵı hám sırtqı yadta islewdi shólkemlestiriw tranzakciya dep atalıwshı processlerdi ámelge asırıw arqalı orınlanadı. Tranzakciya – maǵlıwmatlar bazasınıń hazirgi halatına salıstırmalı óz aldına mániske iye ámellerdiń izbe-iz kompleksi. Máselen, maǵlıwmatlar bazasındaǵı óz aldına jazıwdı alıp taslaw tranzakciyası tómendegilerdi óz ishine aladı: kórsetilgen jazıw bolǵan maǵlıwmatlar faylı betin anıqlaw; sáykes betti oqıw hám tiykarǵı yad buferine uzatıw; tiykarǵı yad buferindegi jazıwdı alıp taslaw; alıp taslanǵannan soń baylanısıwlar hám basqa parametrler boyınsha pútinlikti tekseriw; maǵlıwmatlardıń sáykes betiniń jana halatın maǵlıwmatlar bazası faylında jazıp qoyıw.

Tranzakciyanıń eki túrin ajıratıw qabıl qılınǵan – tranzakciya tamamlanǵannan soń maǵlıwmatlar bazası halatın ózgerttiriwshi hám maǵlıwmatlar bazası halatın waqtınsha ózgerttiriwshi (tranzakciya tamamlanǵannan soń dáslepki halat tiklenedi). MBBS nıń tranzakciyalardı shólkemlestiriw hám basqarıw boyınsha funkciyalarınıń kompleksi tranzakciya monitorı dep ataladı.

Maǵlıwmatlar bazasına salıstırmalı tranzakciyalar maǵlıwmatlar banki paydalanıwshıları háreketlerine teńlestiriliwshi sırtqı processler menen qatnasadı. Bunda tranzakciyalardıń deregi, baslap beriwshisi bir yamasa bárin birden, bir neshe paydalanıwshı bolıwı múmkin. Usı kriteriya boyınsha bir adam paydalanıwshı MBBS hám kópshilik paydalanıwshı MBBS bolıp ajıratıladı. Ádette, bir adam paydalanıwshı MBBSlarında tranzakciyalar monitorı MBBS nıń óz aldına funkcional elementi sıpatında ámelge asırılmaydı. Kópshilik paydalanıwshı MBBSlarda tranzakciyalardı monitorlawdıń tiykarǵı wazıypası – bárin birden bir neshe paydalanıwshılardıń ulıwmalastırılǵan maǵlıwmatlar ústinde tranzakciyalardıń birgelikte effektiv orınlawların támiynlew.

2.1-súwret. MBBS komponentleriniń óz-ara baylanısıw sxeması

Kópshilik MBBSlarda maǵlıwmatlardan paydalanıw hám olardı islew tiykarǵı yadta operacion sistemanıń ishindegi quralları yamasa sistemanıń quralları járdeminde tiykarǵı yad buferlerin shólkemlestiriw arqalı ámelge asırıladı. Maǵlıwmatlardan paydalanıw hám olardı islew waqtında maǵlıwmatlar bazası faylınıń óz aldına qurawshıları tiykarǵı yad buferlerinde jaylastırıladı. Usı sebepli, MBBS nıń maǵlıwmatlarınan paydalanıw hám olardı islewin shólkemlestiriw boyınsha funkciyasınıń basqa bir qurawshı bólimi tiykarǵı yad buferlerin basqarıw esaplanadı.

MBBS nıń maǵlıwmatlarınan paydalanıw hám olardı qayta islewdi shólkemlestiriw boyınsha funkciyasınıń jáne bir kerekli qurawshı bólimi, maǵlıwmatlar bazasınıń barlıq hazirgi ózgerislerin jurnallastırıw esaplanadı. Jurnallastırıw maǵlıwmatlarda bolıwı múmkin bolǵan aljasıwlar hám buzılıwlarda pútin saqlanıwın támiynlewshi tiykarǵı qural esaplanadı. Kópshilik MBBSlarda bunday qáterlerdi neytrallaw ushın saqlaw hám jaylastırıwdıń ózgeshe rejimli maǵlıwmatlar bazasınıń ózgerisleri jurnalı shólkemlestiriledi.

Maǵlıwmatlar bazasınıń ózgerisler jurnalınıń zapas nusqası, ádette, maǵlıwmatlar bazasınıń tiykarǵı faylınan óz aldına tasıwshılarda jaylastırıladı.

2.1-súwrette MBBS komponentleriniń óz-ara baylanısıw sxeması keltirilgen.