№2 Mа’ruzа Bitumli yoʻl emulsiyalari. Mastika va germetiklar(6 soat) Reja
Download 389.94 Kb. Pdf ko'rish
|
2 Mа (1)
Mastikalar. Yo‗l qoplamalari yoriqlarini berkitish uchun ishlatiladigan material
asfaltbetonning ikkiga ajralgan bo‗lagi o‗rtasida qayishqoq sharnir vazifasini bajarishi kerak. Shunda transport vositalaridan tushadigan yuklamalar ta‘sirida bo‗laklarning chetlari yanada buzilishdan saqlanadi. Yog‗in-sochin suvlari va agressiv iqlim omillari qoplama ichiga singib kirmasligi uchun yoriqlar jipslab byerkitilishi lozim. Yoriqlarni berkitish uchun ishlatiladigan mastikaning boshqa bir xususiyati- dinamik yuklamaparga chidamliligidir. Uning deformatsiyalanish xususiyati har qanday haroratda qoplamada xizmat qilish muddatini belgilaydi. Yilning sovuq vaqtlarida mastikaning mo‗rtlik harorati katta ahamiyatga ega bo‗ladi. (GOST 11507-78). Rezina bo‗lagi va kauchuk asosida tayyorlangan mastikaning deformatsiyalanish va elastiklik xususiyatlarini past haroratlarda ham oshirish uchun plastifikatorlar, ko‗proq P-40Aturdagi sanoat moyi qo‗shiladi. Mastikalar tarkibini tanlashda ularning texnologik ko‗rsatkichlari: yopishqoqlik va alangalanish haroratini ham hisobga olish kerak. Mastikani bir partiyasining ogirligi 10 t dan ortiq bo‗lmaydi. Xar bir partiyaning pasportiga ―tovar-transport nakladnoy‖dagi ma‘lumotlardan tashqari o‗tkazilgan sinov natijalari yoki mastika xususiyatlarining texnik shartlarga mosligini tasdiqlovchi ma‘lumot beriladi. Topshirish - qabul qilish sinovlarini bajarish uchun har bir partiyadan uchtadan namuna olinadi. Birinchi namuna hatto bitta ko‗rsatkich bo‗yicha chiqsa ham keyingi sinov qilinadi. Uning natijasi uzil-kesil hisoblanadi. Bitum - Polimer (kauchuk) mastikaning yumshash harorati og‗ishiga qarab baholanadi. Mastikaning pnevmatikka yopishib qolish harorati faqat ta‘mir ishlarida, statik yuklama tushadigan uchastkalarda (turish joylari, jamoat transport bekatlari va b.) baholanadi. Hozirgi kunda Rossiyada qo‗llaniladigan yo‗l mastikalariga qo‗yiladigan talablar -jadvalda byerilgan. № Ko‗rsatkichlar Me‘yoriy qiymatlar mastikalar bo‗yicha Aniqlash usuli Bitum – Polimerli (kauchukli) Polimer- bitumli 1 Yumshash xarorati 0 Sdan kam emas 70 70 Gost 11506 2 Ignaning botish chuqurligi (mm), kamida, quyidagi xaroratlarda 25 0 S 0 0 S 20 7 20 - Gost 11501 3 Mo‗rtlik xarorati, 0 0 C ko‗pi bilan -25 -20 Gost 11507 4 160 0 S xaroratda texnologik (oquvchanligi), ko‗pi bilan, sek 100 100 TU5577- 0002- 4284072-98 5 Bir xillik ko‗rsatkichi, % 5 - TU5577- 0002- 4284072-98 6 Pnevmatiklarga yopishib qolish xarorati, 0 0 S 50 - TU5577- 0002- 4284072-98 Respublikamizda «Yo‗l va aerodrom qoplamalarining deformatsiya choklari va yoriqlari uchun suv o‗tkazmas kompozitsion materiallar‖ uchun ―O‗zavtoyo‗l‖ DAK tomonidan gasdiqlangan TSh14-22:2004 texnik shartlar ishlab chiqilgan. Bunga ko‗ra, kompozitsion germetiklarning shartli belgilanishi, ularning tarkibidagi materiallarning yumshash harorati va ushbu standartning belgilanishlarining qisqartirilgan harf va sonlaridan tashkil topishi kerak. Masalan, kompozitsion germetiklarning shartli belgilanishi TZ 14-22:2004 bo‗yicha KG-90; KG-110; KG-130;KG-150 bo‗lishi mumkin. Polimer materiallar garchi tarixiy yodgorliklarda ishlatilmagan bo‘lsa ham, hozirgi kunda ularni ta‘mirlashda, ayniqsa konservatsiyalashda polimer kompozitsiyalari qo‘llanilmoqda. Polimer kompozitsiyalar cho‘kayotgan bino va inshootlar zaminini mustaxkamlashda (karbamid polimeri), poydevorlar gidroizolyatsiyasida (epoksid, fenol-formaldegid polimerlari), eski paxsa devor va inshootlarni shimdirib modifikatsiyalashda (polimetilmetakrilat, polistirol, poliefir polimerlari) ishlatilmoqda. Bizda va chet ellarda in‘eksiya va gidroizolyatsiya uchun polimet kompozitsiyalari optimal tarkiblari va texnologiyalari ishlab chiqilgan. Bundan tashqari polimer kompozitsiyalari asosida istalgan rangdagi va shakldagi arxitektura qismlari, fragmentlarini qoliplarga quyib tayyorlash mumkin. Bunda material sopolga o‘xshab quydirilmagani tufayli (kuydirilganda rangi o‘zgaradi) aynan yodgorlik fragmenti rangidagi qismini tayyorlash mumkin bo‘ladi. Polimerlar yuqori molekulali organik moddalar bo‘lib, kompozitsion materiallar olishda bog‘lovchi vazifasini bajaradi. Polimer kompozitsiya tarkibida kukun, mayda va yirik to‘ldiruvchilar, qotiruvchilar, plastifikatorlar, stabilizatorlar, pigmentlar, ingibitorlar va sh.k. bo‘lishi mumkin. Kukun to‘ldiruvchilar polimerni tejash bilan birga kompozitsiyaga mustaxkamlik, qattiqlik, kirishishini kamaytirish xususiyatlarini beradi: plastifikatorlar polimerlarning mo‘rtligini kamaytiradi, stabilizatorlar esa ularning atmosfera muxitiga chidamligini oshiradi. Polimerlar termoplastlar (A) va termoreaktivlarga (B) bo‘linadi. Termoplastlarga polietilen, polipropilen, polipzobutilen, polistirol, polivinilxlorid, polivinilatsetat, polimetilmetakrilatlar, termoreaktivlarga esa fenolaldegid, karbamidformaaldegid, furan, epoksid, kremniyorganik polimerlar kiradi. Termoplastlar xarorat ta‘sirida shakli va xossalarini o‘zgartiradi, termoreaktivlar esa aksincha o‘zgartirmaydi. Restavratsiyada ishlatiladigan ba‘zi polimer va ular asosidagi kompozitsiyalarni ko‘rib chiqamiz. Polimetilmetakrilat (organik shisha) rangsiz, suyuq, uchuvchan, yonuvchan polimer bo‘lib, qotiruvchi qo‘shilib kompozitsiya tayyorlanadi va 0,2-1,0 MPa bosim ostida in‘eksiya qilinadi. In‘eksiya ob‘ekti muayyan g‘ovaklikda va quruq xolatda bo‘lishi kerak. SHimdirilgan polimer 60-70 0 S qizdirilsa qotishi tezlashadi va o‘ta mustaxkam (100-150 MPa), zich materialga aylanadi. Bu usulda mustaxkamligini deyarli yoqotgan g‘ovak materiallarni, fragmentlarni konservatsiyalash mumkin. Karbamidformeldegid smolasi eng arzon, serob, suvda eruvchan (smola xolatida), yonmaydigan polimer bo‘lib, kuchsiz kislotalar, tuzlar ishtirokida polimerlanib qotadi. Karbamid smolasi (qotiruvchi qo‘shilib) bino va inshootlar zaminini mustaxkamlashda bosim ostida (10 MPa) in‘eksiya qilinadi. Karbamid kompozitsiyalari kislota va tuz eritmalariga, biologik muxitlarga chidamli bo‘ladi. Epoksid polimeri sovuq va issiq holatida maxsus qotiruvchilar qo‘shilib polimerizatsiya qilinadi. Epoksid polimerlari yog‘och, metall, g‘isht, suvoq va boshqa materiallarga juda kuchli yopishadi. Epoksid polimerlari asosida kimyoviy muxitlarga, suvga, turli gazlarga chidamli elimlar, qoplamalar, mastikalar, pastalar va qorishmalar tayyorlanadi. Obidalarni ta‘mirlash va konservatsiyalashda epoksid kompozitsiyalari bino va inshootlar yoriqlarini berkitishda, elimlashda, paxsa fragmentlarini in‘eksiya usulida mustaxkamlashda va sh.k. joylarda ishlatilishi mumkin. Kompozitsion germetiklar ko‗p tarkibli qorishma bo‗lib, ular tarkibidagi neftli bitumlar, rezina kukuni, Polimer qo‗shimcha, plastifikator va to‗ldiruvchilar mavjud. Emulsiya deb, tarkibida ikki tomonlama erimaydigan, yupqa disperslangan suyuqlikka ega bo‘lgan geterogen dispers sistemalarga aytiladi (suv, moy); shuningdek, emulsiyalar o‘znda dispers fazodagi bir suyuqlikning bir necha mayda tomchilari, dispers qatlamli boshqa bir suyuqliklarga taqsimlanuvchi tarkibni mujassam etadi. Emulsiyaning 2 ta asosiy turi mavjud: yog‘ va suvdagi dispers yoki 1-chi turdagi emulsiya (suv bilan yuviluvchi) va suv va yoqdagi dispersiyalar yoki 2-chi turdagi emulsiyalar (suv bilan yuvilmaydigan). Bundan tashqari murakkab emulsiyalar ham mavjuddir. Bu dispers fazada dispers qatlamga ega bo‘lgan disperslangan suyuqlik. Emulsiyalar juda murakkab sistemalar hisoblanib, ularni texnologiyasini stabilizatsiya qilishni yaratish asosiy muammo hisoblanadi. EMULGATORLAR — emulsiya hosil qiladigan moddalar, emulsiyalarning stabilizatorlari. Emulgatorlar jumlasiga emulsiyani tashkil etgan 2 fazadan birida eriydigan tabiiy va sun‘iy birikmalar (ba‘zi tuzlar, asoslar, organik kislotlar, sovunlar, aminlar va boshqalar sirt faol moldalar), kukun holidagi moddalar kiradi. Emulgatorlar sifatida ishlatiladigan modda tarkibida (uning disperslik darajasidan qat‘i nazar) gidrofil va gidrofob qismlar bo‘lishi kerak, chunki deyarli hamma Emulgatorlarni sirt faol moddalar desa bo‘ladi. Kuchli gidrofil qismiga ega bo‘lgan Emulgatorlar M/S tipidagi emulsiyalar (ya‘ni moyning suvdagi emulsiyasi) olish uchun xizmat qiladi. Gidrofob qismlari kuchli bo‘lgan Emulgatorlar esa S/M tipidagi emulsiyalar (ya‘ni suvning moydagi emulsiyasi) hosil qilishda ishlatiladi. Agar 10 ml suvga 10 ml benzol qo‘shib chayqatilsa, 2 xil emulsiya olish mumkin. Ana shu aralashmaga gidrofil Emulgatorlar qo‘shilsa, Emulgatorlar molekulasining qutbsiz (utlevodorod) qismi moy tomchilariga, qutbli qismi (—Soon, — on, — 1MN2 guruhlari) esa suv tomchilariga botadi, lekin gidrofil Emulgatorlarni suv ko‘proq xo‘llaydi, natijada Emulgatorlar hajmining ko‘p qismi suvga, oz qismi esa benzolga botadi. Shu sababli benzol tomchisi atrofida Emulgatorlarning sidirg‘a pardasi hosil bo‘ladi; bu tomchini Emulgatorlar molekulari yaxshi qurshab oladi. Natijada M/S tipidagi emulsiya barqarorlashadi. Gidrofob Emulgatorlar qo‘shilganda S/M tipidagi emulsiya hosil bo‘ladi. Emulsiyalar xususiyatiga va eng asosiy agregat turg‘unligiga qarab, emulsiyalar ikkiga bo‘linishi mumkin: suyultirilgan va konsentrlangan. Suyultirilgan emulsiyalarda dispers fazaning hajmi (yog yoki suv) 0,1% dan oshmaydi. Aniqlanishicha, suyultirilgan emulsiyalarda osilgan zarrachalarni elektr zaryadi yordamida stabillash asosiy omillardan biridir yoki suyultirilgan emulsiyalar kolloid zoliga o‘xshashdir. Tibbiyotda ishlatiladigan emulsiyalarga konsentrlangan emulsiyalar kiradi. Undagi dispers fazaning miqdori 5% dan oshik. Bu sistemadagi stabillash — (turg‘unligini oshirish) holati kolloid eritmalardan birmuncha farqlanadi. Dispers fazada zarrachalarning elektr zaryadi — emulsiyalarda ikkinchi o‘rinda turadi. Agarda o‘simlik moyi va suv teng hajmda olinib aralashtirilsa, disperslanish nazariy jixatdan bir xil bo‘lib, bir vaqtning o‘zida ikkala turdagi m/s va s/m emulsiyasi hosil bo‘ladi. Bu holat bir fazaning ikkinchi fazadan oshikrok turg‘unligiga bog‘liq. Bu konsentrlangan emulsiyalarning suyultirgan emulsiyalardan birinchi farqi hisoblanadi. Ikkinchi farqi shundaki, konsentrlangan emulsiyalar ikki xil toza suyuqlikdan tashqil topgan bo‘lib, dispergirlashni to‘xtatish bilan bu sistemaning butunlay turg‘unligi buzilib bo‘laklarga bo‘linadi. Bu holatning turg‘unligini oshirish va dispers sistemadagi tomchilar bir-biri bilan yopishib ketishiga yo‘l qo‘ymaslik uchun uchinchi bir modda qo‘shiladi. Bunday modda dispers fazadagi tomchilarning qo‘shilib ketmasligiga va turg‘un bo‘lmagan emulsiyalarni turg‘un emulsiyalarga o‘tishiga — emulgirlanishiga olib keladigan modda hisoblanib bu moddalar emulgatorlar deyiladi. Emulgatorlar xossalariga ko‘ra har xil bo‘ladi: biri emulsiyani moyni suvdagi turini turg‘unligini oshirsa, boshqasi suvni moydagi emulsiyasini barkarorligini kuchaytiradi. Faol emulgatorlar yordamida yuqori konsentrlangan emulsiyalar hosil kilish mumkin. Masalan: 99% li benzol va 1% li natriy oleat tuzi eritmasidan moyning suvdagi (m/s) yuqori konsentrlangan emulsiyasi hosil qilingan. Bunda dispersion muxit yupka pardadan iborat bo‘lib (qalinligi atigi 10 mkm ga yakin) shaklini yo‘kotayotgan yog‘ tomchilarining o‘rtasida joylashgan. Bunday emulsiyalar studen holatida bo‘lib, ularni pichok bilan kesish mumkin. Download 389.94 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling