2-ma’ruza Mavzu

Axborotlarni kodlashtirish. 
Hozirgi kunda kriptotizimni ikki sinfga ajratish mumkin: 
-simmetriyali bir kalitlilik (maxfiy kalitli); 
-asimmetriyali ikki kalitlilik (ochiq kalitli). 
Simmetriyali tizimlarda quyidagi ikkita muammo mavjud: 
1. Axborot almashuvida ishtirok etuvchilar qanday yo‘l bilan maxfiy kalitni 
bir-birlariga uzatishlari mumkin? 
2. Jo‘natilgan xabarning haqiqiyligini qanday aniqlasa bo‘ladi? Ushbu 
muammolarning yechimi ochiq kalitli tizimlarda o‘z aksini topdi. Ochiq 
kalitli asimmetriyali tizimda ikkita kalit qo‘llaniladi. Biridan ikkinchisini 
his oblash usullari bilan aniqlab bo‘lmaydi. 
Birinchi kalit axborot jo‘natuvchi tomonidan shifrlashda ishlatilsa, ikkin chisi 
axborotni qabulqiluvchi tomonidan axborotni tiklashda qo‘llaniladi va u sir 
saqlanishi lozim. Ushbu usul bilan axborotning maxfiyligini ta‘minlash mu mkin. 
Agar birinchi kalit sirli bo‘lsa, u holda uni elektron imzo sifatida qo‘llash m umkin 
va bu usul bilan axborotni autentifikatsiyalash, ya‘ni axborotning yaxlitligin i 
ta‘minlash imkoni paydo bo‘ladi.Axborotni autentifikatsiyalashdan tashqari 
quyidagi masalalarni yechish mumkin: 
• foydalanuvchini autentifikatsiyalash, ya‘ni kompyuter tizimi 
zaxiralariga kirm oqchi bo‘lgan foydalanuvchini aniqlash: 

---

• tarmoq abonentlari aloqasini o‘rnatish jarayonida ularni o‘zaro 
autentifikatsiyalash. 
Hozirgi kunda himoyalanishi zarur bo‘lgan yo‘nalishlardan biri bu elektron 
to‘lov tizimlari va Internet yordamida amalga oshiriladigan elektron savdolardir. 
Axborotlarni kriptografiyali 
himoyalash tamoyillari
Kriptografiya ma‘lumotlarni 
o‘zgartirish usullarining to‘plami bo‘lib, ma‘lumotlarni himoyalash bo‘yicha 
quyidagi ikkita asosiy muammolarni hal qilishga yo‘naltirilgan: maxfiylik; 
Maxfiylik orqali yovuz niyatli shaxslardan axborotni yashirish tushunilsa, yax litlilik 
esa yovuz niyatli shaxslar tomonidan axborotni o‘zgartira olmaslik haqida dalolat 
beradi. 
Bu yerda kalit qandaydir himoyalangan kanal orqali jo‘natiladi (rasmda punktir 
chiziqlar bilan tasvirlangan). Umuman olganda, ushbu mexanizm simmetriyali bir 
kalitlik tizimiga taalluqlidir. Asimmetriyali ikki kalitlik kriptografiya tizimini 
sxematik ravishda quyidagicha tasvirlash mumkin: 
Bu holda himoyalangan kanal bo‘yicha ochiq kalit jo‘natilib, maxfiy kalit 
jo‘natilmaydi. 
Yovuz niyatli shaxslar o‘z maqsadlariga erisha olmasa va kriptotahlilchilar k 
alitni bilmasdan turib, shifrlangan axborotni tiklay olmasa, 
u
 
holda kriptotizim 
kriptomustahkam tizim deb aytiladi. Kriptotizimning mustahkamligi uning kaliti 
bilan aniqlanadi va bu kriptotahlil ning asosiy qoidalaridan biri bo‘lib hisoblanadi. 
Ushbu ta‘rifning asosiy ma‘nosi shundan iboratki, kriptotizim barchalarga ma‘lum 
tizim hisoblanib, uning o‘zgartirilishi ko‘p vaqt va mablag‘ talab qiladi, shu bois h 
am faqatgana kalitni o‘zgartirib turish bilan axborotni himoyalash talab qilinadi. 
Kompyuter ma‘lumotlarini himoyalashning texnik-dasturiy vositalari Ushbu 
vositalarni quyidagicha tasniflash mumkin: Kompyuter ma‘lumotlarini himoyalash 
apparatli-dasturiy 
vositalari. 
Foydalanuvchilarni 
identifikatsiyalash 
va 
autentifikatsiyalash tizimi. Ushbu tizi m foydalanuvchidan olingan ma‘lumot 
bo‘yicha uning shaxsini tekshirish, ha qiqiyligini aniqlash va shundan so‘ng unga 
tizim bilan ishlashga ruxsat berish lozimligini belgilabberadi. Bu holda asosan 

---

foydalanuvchidan olinadigan ma‘lum otni tanlash muammosi mavjud Kriptografiya 
himoyasida shifrlarga nisbatan quyidagi talablar qo‘yiladi: 
• yetarli darajada kriptomustahkamlik; 
• shifrlash va qaytarish jarayonining oddiyligi; 
• axborotlarni shifrlash oqibatida ular hajmining ortib ketmasligi; 
• shifrlashdagi kichik xatolarga ta‘sirchan bo‘lmasligi. 
• Ushbu talablarga quyidagi tizimlar javob beradi: 
• o‘rinlarini 
almashtirish
; 
• almashtirish; 
• gammalashtirish; 
• analitik o‘zgartirish. 
Nazorat va muhokama savollari 
1. Simsiz aloqa kanallari 
2. Aloqa kanallari va liniyalari 
3. Axborotlashtirish kodlari