2-ma’ruza Qog'oz xromatografiyasi

start chizig’i
Elyuent qatlami
Front chizig’i
Aniqlanuvchi modda
Yuqoriga suriluvchi QX da maxsus xromatografik qog’oz eni xromatografiya uchun ishlatiladigan silindrning diametridan biro z kichik, uzunligi 40-60 sm oralig’ida qirqib olinadi va qog’ozning pastki qismidan 2-4 sm yuqorida qalam bilan gorizontal chiziq o’tkaziladi. So’ngra qog’ozdagi bu chiziqqa (2-2.5 sm oralig’ida) tekshirilayotgan aralashmalarning eritmalaridan va shu aralashmada bo’lishi taxmin qilingan aniq toza modda eritmasidan kichkina shisha kapilyar yordamida bir necha tomchi tomiziladi. Qog’oz quritilib, ichida erituvchilar sistemasi bo’lgan maxsus xromatografiya uchun ishlatiladigan silindrga tushirilib, qog’oz silindr devorlariga tegmaydigan qilib osib qo’yiladi.
Qog’ozning moddalar aralashmasi tomizilgan dog’lardan pastroq qismi erituvchilar sistemasiga tegib turishi kerak, erituvchi qog’ozga shimiladi va ma’lum balandlikka ko’tarilgach, xromatogramma kameradan olinadi va erituvchi erib brogan yuqori chegara belgilanadi. Shundan keyik qog’oz quritilib, purkagich yordamida maxsus tanlab olingan rang beruvchi moddalar bilan ishlanadi. Natijada xromatografik qog’ozda har xil rangdagi dog’lar hosil bo’ladi. Bu dog’lar xromatogramma deb ataladi (rasm). Xromatogrammada hosil bo’gan dog’larni tezda qalam bilan doira shaklida belgilab olish kerak, chunki dog’ vaqt o’tishi bilan yo’qolishi mumkin.
Xromatografik ajratish usullari
Qog'oz xromatografiyasi bir o'lchovli yoki ikki o'lchovli bo'lishi mumkin. Bir o'lchovli qog'oz xromatografiyasi o'rganilayotgan aralashma namunasini start chiziqqa nuqta shaklida qo'llash va bir yo'nalishda xromatografiyaga qilishni o'z ichiga oladi
start chizig’i
Elyuent qatlami
Front chizig’i
Aniqlanuvchi modda
start chizig’i
Front
chizig’i
Ikki o'lchovli xromatografiya ketma-ketlikni o'z ichiga oladi
harakatlanuvchi fazaning ikkita perpendikulyar yo'nalishda o'tishi, bu tahlil qilinadigan moddalar aralashmasini aniqroq ajratish imkonini beradi
Pastga qarab xromatografiya
Xromatografik kameraning pastki qismida statsionar yoki mobil fazani 2,5 sm chuqurlikda qatlam hosil qilish uchun etarli miqdorda joylashtiring.Kamera yopiladi va doimiy haroratda 24 soat davomida to'yingan holda qoldiriladi. Ba'zi hollarda, foydalanilganda uchuvchi erituvchilar etarli, bu vaqtni qisqartirish mumkin.
Moddalarning eritmalari start chizig’iga mikropipetka yoki mikroshpris bilan tomiziladi, bunda alohida namunalarni tomizilgan nuqtalar orasidagi masofa 3 smdan kam bo'lmasligi kerak.
Xromatografiya uchun zarur bo'lgan tahlil qilinadigan eritmaning minimal miqdori qog'ozda 10 mm dan ortiq birlamchi adsorbsion zonani hosil qilsa, tekshiriluvchi eritma bir necha marta tomizilib, quritib olinadi. Bunda quritish orqali boshlang'ich chizig'ida nuqtaning haddan tashqari tarqalishni oldini oladi.
Tekshirilayotgan toza modda yoki moddalar aralashmasini hosil bo’lgan xromatogrammada identifikatsiyalash uchun shu moddalar uchun ishlatiladigan erituvchilar sistemasidagi taqsimlanish koeffitsienti (Rf) dan foydalaniladi. Rf quyidagi formula asosida hisoblanadi:
Rf=
bu erda a-modda tomizilgan nuqta (start)dan dog’ markazigacha bo’lgan masofa, b- start chizig’idan erituvchi chegarasigacha bo’lgan masofa.
Ma’lum bir erituvchilar sistemasida aniqlangan Rf ningqiymati qaysi moddaga to’g’ri kelishi toza moddalar uchun tuzilgan ma’lum jadvalga solishtirib topiladi. Lekin Rf ning qiymati qo’llanilayotgan erituvchilar sistemasiga, haroratga, qog’oz turiga, tomizilgan moddaning miqdoriga va b.q. omillarga bog’liq.