2-ma’ruza: sistemaning kinematik tahlili. Reja

Inshootlarni poydevor yoki zamin bilan biriktiruvchi va ularning 
ko‘chishini cheklovchi qurilmalar tayanchlar deb ataladi.
Inshoot tayanchlar asosan quyidagi turlarga bo‘linadi:
1. SHarnirli qo‘zg‘aluvchan tayanch. Bu tayanchning konstruksiyasi 2.9-
rasm, a da tasvirlangan. Uning sodda tasviri yoki hisoblash tarhi 2.9-rasm, b da 
ko‘rsatilgan. Bunday tayanchga biriktirilgan inshoot A sharnir atrofida aylanadi va 
gorizontal ko‘chishi mumkin. U faqat inshootning vertikal ko‘chishiga qarshilik 
ko‘rsatadi. Demak ushbu tayanch inshootni bitta erkinlik
darajasini cheklaydi. SHu sababli bu tayanchda inshootning faqat vertikal 
ko‘chishiga 2.9-rasm 
qarshilik ko‘rsatadigan vertikal yo‘nalish bo‘yicha reaksiya kuchi R
A
hosil 
bo‘ladi (2.9-rasm, b).
2. SHarnirli qo‘zg‘almas tayanch. 2.10-rasm, a da bu tayanchning 
konstruk-siyasi va 2.10-rasm, b da uning hisoblash tarhi ko‘rsatilgan. Bunday 
tayanchda inshoot A sharnir atrofida aylana oladi,
biroq vertikal va gorizontal ko‘chishlari cheklangandir.
Natijada tayanchda vertikal tayanch 
reaksiyasi
R
A
va gorizontal tayanch reaksiyasi
H
A 
vujudga keladi. Demak, ushbu 
tayanch inshootni ikkita erkinlik darajasini cheklaydi. 
2.10-rasm 
3. Qistirib mahkamlangan yoki bikr tayanch (2.11-rasm, a). Bunday 
tayanchga inshoot qistirib mahkamlangan bo‘ladi. Bu tayanch inshootning
buralishiga, vertikal va gorizontal 
ko‘chishiga qarshilik ko‘rsatganligi 
sababli, unda vertikal reaksiya kuchi 
R
A
, gorizontal reaksiya kuchi H
A
va 
reaktiv moment M
A
lar hosil bo‘ladi 
(2.11-rasm, b). Demak ushbu tayanch
А
а)
б)
А
R
А
иншоот
А
R
А
ёки
А
а)
б)
Н
А
R
А
R
А
Н
А
ёки
R
А
Н
А
ёки
А
а)
б)
Н
А
R
А
М
А

---

inshootni uchta erkinlik darajasini cheklaydi. 
2.11-rasm
4. Qistirib mahkamlangan qo‘zg‘aluvchan tayanch. Inshootda tashqi 
yuklar va temperatura ta’siridan bo‘ylama zo‘riqishlar hosil bo‘lmasligini 
ta’minlash uchun tayanchlardan biri qo‘zg‘aluvchan qilib tayyorlanadi. 2.12-rasm, 
a da bunday tayanchning konstruksiyasi, 2.12-rasm, b da uning hisoblash tarhi 
ko‘rsatilgan. Bunday tayanchlar inshootning vertikal va burchakli ko‘chishini
cheklaganligi sababli, ularda vertikal reaksiya kuchi R
A
va reaktiv moment 
M
A
vujudga keladi. 2.12-rasm
Demak ushbu tayanch inshootni ikkita erkinlik darajasini cheklaydi.
YUqorida qaralgan tayanchlarning ichida eng mustahkami bikr tayanch 
hisoblanadi. CHunki, ushbu tayanch inshootni uchta erkinlik darajasini cheklab, 
uchta ko‘chishini cheklaydi. SHu sababli qurilish amaliyotida asosan qistirib 
mahkamlangan yoki bikr tayanchlar qo‘llaniladi.