2-mavzu. Asosiy makroiqtisodiy ko’rsatkichlar va ularni hisoblash. Reja: Milliy iqtisodiyotni tahlil qilishda qo’llaniladigan asosiy ko’rsatkichlar

2) xarajatlar usuli;
3) daromadlar usuli.
Har uchala usul bilan hisoblangan YaIM ko’rsatkichi hajmi statistik xatolar istisno etilganda o’zaro teng bo’lishi lozim. SHu bilan birga har uchala usul bilan YaIM ko’rsatkichni hisoblashda o’ziga xos talablarga amal qilinishi talab etiladi.

3. YaIMni ishlab chiqarish usulida aniqlash

Ishlab chiqarish usulida hisoblangan YaIM yakuniy tovarlar va xizmatlarni ishlab chiqarishning turli bosqichlarida qo’shilgan qiymatlar yig’indisi sifatida aniqlanadi. YaIMni bu usulda aniqlash statistik jihatdan qulay bo’lishi bilan birga uni hisoblashning muhim shartiga amal qilish, ya’ni bir qiymatni ikki bor hisobga olish, yoki oraliq mahsulot qiymatini YaIMga kiritib yuborishning oldini oladi.

Ishlab chiqarish hajmini to’g’ri hisoblash uchun joriy yilda ishlab chiqarilgan tovar va ko’rsatilgan xizmatlar qiymati bir marta hisobga olinish kerak. Ko’pgina mahsulotlar bozorga borguncha bir nechta ishlab chiqarish bosqichini o’taydi. SHu sababli YaMMda ayrim mahsulotlarni ikki va undan ko’p marta hisobga olmaslik uchun, faqat pirovard mahsulotning bozor qiymati hisobga olinadi, oraliq mahsulotlar esa hisobga olinmaydi.
Yakuniy tovarlar va xizmatlar deganda ularning ishlab chiqarish, yoki ichki ayirboshlash tsiklidan chiqqan, yakuniy iste’mol, jamg’arish yoki eksport uchun foydalaniladigan qismi tushuniladi.
Yakuniy tovarlar va xizmatlarni ishlab chiqarishda sarflangan oraliq tovarlar va xizmatlar bahosi YaIMga qo’shilmaydi..
Qo’shilgan qiymat tovar va xizmatlarning sotish bahosi bilan ularni ishlab chiqarish uchun foydalanilgan xom ashyo va materiallarni sotib olishga qilingan xarajatlar o’rtasidagi farq ko’rinishida aniqlanadi.
Ishlab chiqarish usulida aniqlangan YaIM ko’rsatkichinig strukturasini va undagi siljishlarni tahlil qilish juda muhim xulosalar beradi.Alohida tarmoqlarning mamlakat iqtisodiyotida yaratilgan yalpi qo’shilgan qiymatdagi ulushi, bu ulushning o’zgarishi bu mamlakatning iqtisodiy rivojlanish darajasi va kutilayotgan istiqboliga baho berish imkonini beradi.
Dastlabki ma’lumotlarga ko’ra, 2020 yilning yanvarь-iyunь oylarida O’zbekiston Respublikasi yalpi ichki mahsuloti (YaIM) hajmi joriy narxlarda 255 252,6 mlrd. so’mni tashkil etdi va 2019 yilning1 yanvarь-iyuni bilan taqqoslaganda 0,2 % ga o’sdi. YaIM deflyator indeksi 2019 yilning yanvarь-iyunidagi narxlarga nisbatan 113,6 % ni tashkil etdi.
2020 yilning yanvarь-iyunь oylari yakuniga ko’ra, YaIM tarkibida, tovarlar ishlab chiqarishda2 145 423,1 mlrd. so’m, xizmatlar ko’rsatish sohasida - 89 712,7 mlrd. so’m miqdorida yalpi qo’shilgan qiymat yaratildi, mahsulotlarga sof soliqlar esa 20 116,8 mlrd. so’mni tashkil etdi
2020 yilning yanvarь-iyunь oylarida YaIM o’sishi 2019 yilning yanvarь-iyunidagi 6,0 % va 2018 yilning yanvarьiyunidagi 5,9 % ga nisbatan 0,2 % gacha sekinlashdi. SHu bilan birga, YaIM deflyator indeksida ham 2019 yil yanvarь-iyundagi 119,5 % va 2018 yilning yanvarь-iyunidagi 134,4 % ga nisbatan 2020 yilning yanvarь-iyunь oylarida 113,6 % gacha sekinlashish kuzatildi.
Kuzatilayotgan davrda o’rtacha almashuv kursi bo’yicha hisoblangan nominal YaIM hajmi 26 072 mln. AQSH dollarini tashkil etdi (2019 yilning yanvarь-iyunida - 26 608 mln. AQSH doll.). Ma’lumot uchun: 2020 yilning yanvarь-iyunь oylarida AQSH dollarining so’mga nisbatan o’rtacha rasmiy kursi 9 790 so’m, 2019 yilning yanvarь-iyunь oylarida 8 427 so’mga teng bo’lgan.
Aholi jon boshiga hisoblangan YaIM 7 497 ming so’mni (yoki 766 AQSH doll. ekvivalentida) tashkil etdi va bu ko’rsatkich 2019 yilning yanvarь-iyunь oylari bilan taqqoslaganda 1,8 % ga kamaydi. Aholi jon boshiga YaIM o’sishi 2018 va 2019 yil yanvarь-iyunь oylarida mos ravishda 4,2 % va 4,1 % ni tashkil etgan. Ma’lumot uchun: Aholi jon boshiga YaIM, joriy narxlardagi YaIM umumiy hajmini mamlakatning ma’lum bir davrdagi o’rtacha aholisi soniga bo’lish yo’li bilan aniqlanadi. O’zbekiston Respublikasi doimiy aholisining o’rtacha soni 2018 yilning yanvarь-iyunida 32 778 ming kishini, 2019 yilning yanvarь-iyunida 33 390 ming kishini va 2020 yilning yanvarь-iyunida 34 049 ming kishini tashkil qilgan

2019 yilning yanvarь-iyunida 33 390 ming kishini va 2020 yilning yanvarь-iyunida 34 049 ming kishini tashkil qilgan