2-Mavzu Diqqat barqarorligini o’rganish xususiyatlari

tartibga solish.
Diqqat odatda yuz ifodalarida, harakatda, harakatlarda namoyon bo'ladi. Diqqatli 
tinglovchini diqqatsizdan ajratish oson. Ammo ba'zida diqqat atrofdagi narsalarga emas,
balki inson ongidagi fikrlar va tasvirlarga qaratilgan. Bunday holda, ular sezgi (tashqi) 
e'tiboridan biroz farq qiladigan intellektual e'tibor haqida gapirishadi. Shuni ham ta'kidlash
kerakki, ba'zi holatlarda, odam jismoniy harakatlarga ko'proq e'tibor qaratganda, vosita 
diqqatini gapirish mantiqiy bo'ladi. Bularning barchasi e'tiborning o'ziga xos kognitiv

---

tarkibiga ega emasligini va faqat boshqa kognitiv jarayonlarning faolligiga xizmat qilishini

ko'rsatadi. 
Zamonaviy rus psixologlari orasida P. Ya.Xalperin e'tiborning o'ziga xos talqinini
taklif qildi. 
Uning kontseptsiyasining asosiy qoidalari quyidagicha qisqartirilishi mumkin:

Diqqat - bu orientatsiya-tadqiqot faoliyati lahzalaridan biri bo'lib, hozirgi 

paytda inson psixikasida bo'lgan boshqa bir hodisa - tasvir, fikr, mazmun mazmuniga

qaratilgan psixologik harakatdir; 

Uning funktsiyasi bilan ushbu tarkibni boshqarishga e'tibor beriladi. Har bir 

inson harakatlarida indikativ, bajaruvchi va nazorat qiluvchi qism mavjud. Bu oxirgi

e'tibor e'tibor bilan ifodalanadi; 

Muayyan mahsulotni ishlab chiqarishga qaratilgan harakatlardan farqli 

o'laroq, nazorat qilish yoki diqqatni jalb qilish faoliyati alohida, alohida natijaga ega emas;


Diqqatni aqliy nazorat faoliyati sifatida barcha o'ziga xos diqqat-e'tibor 

harakatlari - ixtiyoriy va ixtiyoriy ravishda - yangi aqliy harakatlar shakllanishining

natijasidir. 
Ko'rinib turibdiki, ushbu nazariyalar haqiqiy dalillarga asoslanadi, ammo tanlangan
hodisalarni inkor etib, ular boshqa barcha ko'rinishlarga e'tibor bermaydilar. Diqqat 
fenomeni to'g'ri tushunish faqat uning barcha xususiyatlarining yig'indisida mumkin.
Hozirgi vaqtda quyidagi ta'rif odatda qabul qilinadi. 


Diqqat - bu ongni har qanday haqiqiy yoki ideal narsaga yo'naltirish va
kontsentratsiya qilish, bu shaxsning hissiy, intellektual yoki motor faolligi darajasini 
oshirishni anglatadi.
O'zboshimchalik va ixtiyoriy e'tibor 
Ularning kelib chiqishi va amalga oshirish usullariga ko'ra, e'tiborning ikkita
asosiy turi farqlanadi: majburiy va o'zboshimchalik bilan. Ixtiyoriy e'tibor, eng sodda va 
genetik jihatdan boshlang'ich, passiv, majburan deb ham ataladi, chunki u paydo bo'ladi va
inson duch keladigan maqsadlarga bog'liq holda saqlanadi. Faoliyat bu holatlarda odamni 
o'ziga jalb qiladi, hayratga soladi yoki hayratga soladi. Biror kishi ixtiyoriy ravishda unga
ta'sir qiladigan narsalarga, faoliyat hodisalariga bo'ysunadi. Radiodan qiziqarli 
yangiliklarni eshitishimiz bilan biz beixtiyor o'zimizni ishdan chalg'itamiz va tinglaymiz.
Majburiy e'tiborning paydo bo'lishi turli xil jismoniy, psixofiziologik va aqliy sabablar 
bilan bog'liq. Ushbu sabablar bir-biri bilan chambarchas bog'liq.
Ixtiyoriy ravishda farqli o'laroq o'zboshimchalik bilan e'tibor ongli maqsadga 
yo'naltirilgan. Ular insonning irodasi bilan chambarchas bog'liq va mehnat harakati
natijasida rivojlangan, shuning uchun uni kuchli iroda, faol, niyat deb ham atashadi. Har 
qanday faoliyat bilan shug'ullanish to'g'risida qaror qabul qilib, biz ushbu qarorni amalga
oshiramiz, diqqatimizni hozirgi paytda bizni qiziqtirmaydigan narsalarga, lekin biz nima 
qilishimiz kerakligini bilishga yo'naltiramiz. Ixtiyoriy e'tiborning asosiy vazifasi aqliy
jarayonlarning borishini faol tartibga solishdir. 

---

Ixtiyoriy e'tiborning sabablari tabiatda biologik emas, balki ijtimoiy: u tanada

pishib etilmaydi, balki bolada kattalar bilan muloqot paytida shakllanadi. Ixtiyoriy 
e'tiborning nutq bilan chambarchas bog'liqligini ham ta'kidlash lozim.
Bir qator psixologlar diqqatning yana bir turini ajratib ko'rsatishadi, bu 
o'zboshimchalik singari diqqatni jalb qiladi va dastlabki ixtiyoriy sa'y-harakatlarni talab
qiladi, ammo keyin odam bu ishga "kiradi", chunki: faoliyat mazmuni va jarayoni, nafaqat 
uning natijasi, qiziqarli va ahamiyatli bo'ladi. Bunday e'tiborni N.F deb atashdi. Dobrinin
o'zboshimchalikdan keyin. Qiyin vazifani hal qilayotgan odamni tasavvur qiling. Dastlab 
uni umuman olib ketmasliklari mumkin. U buni bajarish kerak bo'lganligi sababli oladi.
Vazifani bajarish qiyin va dastlab uni hal qilib bo'lmaydi, odam doim chalg'itadi: u 
derazadan tashqariga qaraydi, keyin yo'lakdagi shovqinni tinglaydi yoki qog'oz bilan
qalam bilan maqsadsiz olib boradi. U doimiy harakatlar bilan o'zini muammoning 
echimiga qaytarishi kerak. Ammo qaror qabul qilindi; to'g'ri yo'nalish borgan sari aniqroq
ko'rsatilmoqda, vazifa tobora ravshan bo'lmoqda. Bu qiyin bo'lib chiqadi, ammo hal qilish 
mumkin. Erkak tobora ko'proq unga qiziqish ko'rsatmoqda va u tobora ko'proq uni ushlab
olmoqda. U chalg'itishni to'xtatadi: vazifa unga qiziq bo'lib qoldi. O'zboshimchalikning 
e'tibori, odatdagidek, majburiy bo'lib qoldi.
Biroq, asl majburiy jalb etilishdan farqli o'laroq, o'z-o'zidan keyingi e'tibor ongli 
maqsadlar bilan bog'liq bo'lib, ongli manfaatlar bilan qo'llab-quvvatlanadi. Shu bilan birga,
u o'ziga xos va o'ziga xos e'tibor bilan ajralib turadi, chunki ixtiyoriy harakatlar yo'q yoki 
deyarli yo'q.
Asosiy sifatlar 
Yuqorida ta'kidlab o'tilganidek, diqqat ongni ma'lum bir ob'ekt bilan bog'lashni,
unga diqqatni jalb qilishni anglatadi. Ushbu kontsentratsiyaning xususiyatlari diqqatning 
asosiy xususiyatlari bilan belgilanadi: barqarorlik, kontsentratsiya, taqsimlash,
kommutatsiya va diqqat hajmi. 
Diqqatning miqdori "bir vaqtning o'zida" qabul qilingan ob'ektlar soni bilan
belgilanadi (0,1 sekund ichida). Diqqatni taqsimlash bir vaqtning o'zida bir nechta turli xil 
faoliyatlarni (harakatlarni) muvaffaqiyatli bajarish qobiliyati bilan tavsiflanadi.
Kommutatsiya diqqatni bir ob'ektdan ikkinchisiga o'zboshimchalik bilan o'tkazish tezligi 
bilan belgilanadi. Diqqatning kontsentratsiyasi uning ob'ektga kontsentratsiyasi darajasida
ifodalanadi, barqarorlik esa ob'ektga diqqatni jamlash davomiyligi bilan belgilanadi. 
Diqqatning davomiyligi