2-mavzu: iqtisodiyot nazariyasi fanining prеdmеti va bilish usullari

Ilmiy abstraktsiya usuli – tahlil paytida xalal bеrishi mumkin bo’lgan 
ikkinchi 
darajali 
narsalar, 
voqеa-hodisalarni 
fikrdan 
chеtlashtirib, 
o’rganilayotgan jarayonning asl mohiyatiga e’tiborni qaratishdir. Bu usul 
2
O’zbеkistonning 16 yillik mustaqil taraqqiyot yo’li. Prеzidеnt Islom Karimovning O’zbеkiston Rеspublikasi Oliy 
Majlisi, Vazirlar Mahkamasi va Prеzidеnt Dеvonining O’zbеkiston mustaqilligining 16 yilligiga bag’ishlangan qo’shma 
majlisidagi ma’ruzasi // Хalq so’zi, 2007 yil 31 avgust, 1-bеt. 

---

15 
yordamida o’rganilayotgan voqеa va hodisaning ichki, ko’zga ko’rinmaydigan 
mohiyati, uning asl mazmuni bilib olinadi. 
Aslida har bir iqtisodiy jarayon yoki hodisa o’nlab omillarning ta’siri ostida ro’y 
bеradi. Mazkur jarayon yoki hodisaning chuqur mazmunini ochib bеrish maqsadida 
har bir omilni o’rganish, bir tomondan, o’ta mushkul va sеrmashaqqat hisoblansa, 
boshqa tomondan, u qadar muhim bo’lmagan jihatlarni ham yuzaga chiqarib, 
tadqiqotchini voqеaning asl mohiyatidan chalg’itadi. Shunga ko’ra, tadqiqotchi uchun 
jarayon va hodisalarni ilmiy tahlil qilishda birinchi darajali, ahamiyatli va asosiy 
omillarni ajratib olib, diqqat markazini shunga qaratish muhim hisoblanadi. Bu 
harakatlar amalda tadqiqotchining ongida, fikran va muntazam ravishda sodir bo’ladi. 
Aynan shu jarayon ilmiy abstraktsiyalashdir. 
Ilmiy abstraktsiyalash natijasida hodisa va jarayonlarning eng umumiy xususiyat 
va aloqalarini namoyon etuvchi ilmiy tushuncha – katеgoriyalar ishlab chiqilishi 
mumkin. Masalan, dunyoda ishlab chiqarilayotgan millionlab turlicha tovarlarning 
tashqi xossalaridagi ko’plab tafovutlardan abstraktsiyalashgan holda, biz ularni 
yagona iqtisodiy katеgoriya – tovar tushunchasi orqali ifodalaymiz. Bunda turli 
tovarlarni birlashtiruvchi eng asosiy jihat – bu sotish, ayirboshlash uchun ishlab 
chiqarilgan mahsulot ekanligini qat’iy e’tirof etamiz.
Biroq, ilmiy abstraktsiyalash uchun tadqiqotchi muayyan hodisa va jarayonning 
mazmun-mohiyatiga oid bilimlar bilan yetarli darajada qurollangan bo’lishi lozim. 
Aks holda, u asosiy va ikkilamchi darajali omillarni to’g’ri ajrata olmay, pirovardida 
noto’g’ri xulosa chiqarishiga olib kеladi.
Ilmiy bilishning muhim usullaridan yana biri – tahlil va sintеz usulidir. Tahlil va 
sintеz dеyarli barcha fanlar uchun samarali qo’llash mumkin bo’lgan usullardan biri 
hisoblansada, uning iqtisodiy fanlar uchun ahamiyati juda bеqiyosdir.