2-mavzu. Ishlab chiqarish jarayoni va uning natijalari reja Ishlab chiqarish omillari va uning tarkibi

Asosiy tayanch tushunchalar

 

 

Ishchi  kuchi  –  insonning  mehnat  qilishga  boʻlgan  aqliy  va  jismoniy  qobiliyatlari 

yigʻindisi. 

---

Mehnat qurollari  – insonning tabiatga, mehnat predmetlariga ta’sir qilishda vosita boʻlib 

xizmat  qiladigan  narsalar:  mashinalar,  stanoklar,  traktorlar,  pluglar,  qurulmalar,  uskunalar  va 

boshqalar. 

Mehnat  predmetlari  –  bevosita  mehnat  ta’sir  qiladigan,  ya’ni  mahsulot  tayyorlanadigan 

narsalar (er – suv, xom ashyo, materiallar va boshqalar). 

Kapital  –  ishlab  chiqarish  va  xizmat  koʻrsatishda  ishlatilib,  oʻz  egalariga  daromad 

keltiradigan ishlab chiqarish vositalari, tovarlar va pul mablagʻlaridir. 

Er-suv  –  tuproq  unumdorligi,  oʻtloqlar,  suvlar,  oʻrmon,  qazilma  boyliklardan  iborat 

boʻlgan va foydalanishga tortilgan tabiiy resurslar. 

Tadbirkorlik  qobiliyati  –  insonda  boʻlgan  tashabbuskorlik,  tashkilotchilik,  novatorlik, 

iqtisodiy xavfdan, javobgarlikdan choʻchimaslik hislatlarining birligi. 

Ishlab chiqarish  jarayoni  – kishilarning  maqsadni koʻzlab amalga oshiriladigan  faoliyati 

boʻlib,  iste’moli  uchun  zarur  boʻlgan  moddiy  va  ma’naviy  ne’matlarni  yaratishga  qaratilgan 

jarayon.  Ishlab  chiqarish  jarayoni  bir  tomondan  iste’mol  qiymatlarini  (naflilikni)  yaratish 

jarayoni boʻlsa, ikkinchi tomondan qiymatning oʻsishi jarayonidir. 

Ijtimoiy  ishlab  chiqarish  –  oʻzaro  bogʻliqlikda  va  doimiy  aloqada  boʻlgan  barcha 

individual ishlab chiqarishlarning birligidan iboratdar. 

Ishlab chiqarishning umumiy samarasi – ishlab chiqarishning pirovard natijasi bilan unga 

sarflangan resurs xarajatlari oʻrtasidagi nisbat. 

Zaruriy  mahsulot  –  ishchi  va  xizmatchilarning  zaruriy  ish  vaqtida  yaratilgan  va  ishchi 

kuchini normal holatda saqlash va qayta tiklash uchun zarur boʻlgan mahsulot. 

Qoʻshimcha  mahsulot  –  ishchi  va  xizmatchilarning  qoʻshimcha  ish  vaqtida  yaratilgan 

mahsulot boʻlib, sof mahsulotning zaruriy mahsulotdan oshiqcha qismidir. Qoʻshimcha mahsulot 

tadbirkorlarga, mulkdorlarga va davlatga tegishlidir. 

Ishlab chiqarish funktsiyasi – ishlab chiqarish omillari bilan uning samaralari oʻrtasidagi 

bogʻliqlikni bildiradi. 

Qoʻshilgan kapital – ishlab chiqarishda mavjud band boʻlgan kapital miqdori ustiga yangi 

qoʻshimcha  ravishda  sarflangan  kapital,  boshqacha  qilib  aytganda  kapital  miqdorining  oʻsgan 

qismi. 

Oʻrtacha  mahsulot  –  jalb  qilingan  ishchi  kuchi  va  kapitalning  bir  —  birligiga  toʻgʻri 

keladigan mahsulot miqdori. 

Soʻnggi  qoʻshilgan  mahsulot  –  soʻnggi  qoʻshilgan  omil  (kapital  yoki  ishchi  kuchi) 

evaziga oʻsgan mahsulot.