2-Mavzu. J. Dalton atomistikasi. Anorganik birikmalarning sinflari

5. MASSALAR SAQLANISH QONUNI. 

 

Moddalar massasining saqlanish qonuni – kimyoning birinchi qonunidir. Bu 

qonunni dastlab 1748 yilda M.V.Lomonosov,  keyin 1789 yilda fransuz kimyogari 

Lavuaze  mustaqil  ravishda  ta‘riflab  bergan.  Qonunning  hozirgi  ta‘rifi  

quyidagicha: 

 

Kimyoviy 

reaksiyaga 

kirishadigan 

moddalarning 

massasi 

reaksiya  natijasida  hosil  bo’ladigan  moddalarning  massasiga  teng.Moddalar 

massasining  saqlanish  qonunini    atom  –  molekulyar  ta‘limot  nuqtai  nazardan 

shunday  izohlash  mumkin:  kimyoviy  reaksiyalarda  atomlar  yo’qolmaydi  va 

yo’qdan    vujudga  kelishi  mumkin  emas;  reaksiyagacha  va  reaksiyadan  keyin 

atomlarning umumiy soni o’zgarmasligicha qoladi. Masalan, vodorod bilan xlorni 

ikki  atomli  molekulalari  o’zaro  ta‘sir  ettirilganda  shuncha    NCI  molekulasi  hosil 

bo’lishi  kerakki,  vodorod  bilan  xlor  atomlarining  soni  ikkiga  teng  bo’lsin,  ya‘ni 

ikki molekula HCI hosil bo’lishi kerak: 

 

Н

2

 + CI

2

 = 2HCI 

Moddalar  massasining  saqlanish  qonuni    M.V.Lomonosov  energiyaning 

(harakat miqdorining) saqlanish qonuni bilan bog’ladi. U bu qonunlarni birgalikda, 

tabiatning  umumiy  qonuni  sifatida  qaradi  va  quyidagicha  ta‘rifladi:  «Tabiatdagi 

barcha  o’zgarishlarning  mohiyati  shundan  iboratki,  bir  jismdan  qancha  olinsa, 

boshqasiga shuncha qushiladi». Masalan, agar qaerdadir materiya bir oz kamaysa, 

boshqa joyda ko’payadi. 

Katta miqdorda energiya ajralib chiqishi bilan sodir bo’ladigan jarayonlarda 

moddalar  (masalan,  radioaktiv  moddalarning  yemirilishi,  atom  hamda  vodorod 

bombalarining portlashi ) massasining saqlanish qonuniga emas balki materiyaning 

saqlanish qonuniga bo’ysunadi. Agar jarayonning issiqlik effekti Q bo’lsa, jarayon 

davomida modda massasining o’zgarishi Eynshteyn tenglamasi bilan ifodalanadi: 



m = 

2

C

Q

 

bu  yerda  С

2

  nihoyatda  katta  son  (9 



10

16

  м 



С

–1 

  )  bo’lganligidan    odatdagi 

reaksiyalarda massa o’zgarishi nihoyatda kichik bo’ladi va uni tarozi yordami bilan 

ham paykash qiyin. 

---

 

Moddalar  massasining  saqlanish  qonuni  kimyoviy 

reaksiyalarning 

tenglamalarini  tuzish  uchun  moddiy  asos  beradi.    Unga  asoslanib,  kimyoviy 

tenglamalar bo’yicha  hisoblashlar o’tkazish mumkin.