2-Mavzu: Jamoat binolarini loyihalashga ta’sir etuvchi tabiiy– iqlimiy omillar. Yorug‘lik, tovush va issiqlik iqlimi. Yorug‘lik,insolya tsiya, tovush, ovoz izolyasiyasi va quyoshdan ximoyalash qurilma lari. Bino ichida gi shinam mikroiqlim

3.3.10.rasm. Binoning kirish qismida armaturaning joylashishi.
1-issiqlik o‘tkazgich, 2-ventil, 3,4-zadvijkalar, 5-peremichka, 6-turar joy binosi.
Bu usulda tizimni suvga to‘ldirish tizimdan havoni to‘siqlarsiz to‘liq chiqib ketishini ta’minlaydi.Bir quvurli tizimda esa suv to‘ldirishni asta sekin, zadvijkani vaqti – vaqti bilan 1-2 minut berkitib
Amalga oshiriladi.Agar suv to‘ldirishni shoshma shosharlik bilan bajaril
sa suv vertikal quvurlarga tezda to‘lib oladi (chunki ular sig‘imi pribor sig‘i
midan oz), priborlarga suv to‘lishida havo qolib ketishi kuzatiladi, ya’ni pri
bordagi havo kranidan chiqib keta olmay suv o‘rovida qoladi. Havo qoplari bor pribordagi suv harakati to‘xtab qoladi. Tizimdan havo to‘liq chiqarib yuboril
gach havo kranlar berkitiladi, xususiy isitish punktiga vertikal quvurni taq
qillatib suv tizimga to‘lganligi haqida signal beriladi. Signal berilgach pe
remichka 5 da joylashgan vetil 2 bekitiladi va 4- zadvijkani asta sekin ochila
di.Sirkulyatsiya boshlangandan so‘ng havo kranini asta ochib ko‘riladi va tizim
da havo bor yoki yo‘qligini aniqlanadi.Tabiiy sirkulyatsiyali isitish tizimla
rida odatda tizimni barcha vertikal quvurlari bir vaqtda to‘ldirib boriladi. Buning uchun suv quvurida bosim yetarli bo‘lishi maqsadga muvofiq. (3.3.11.rasm)

3.3.11. rasm. Tabiiy sirkulyatsiyali isitish tizimni to‘ldirish.
1- vertikal bosh uzatish quvuri, 2- qaytish bosh (magistral) quvuri; 3-suv oqizish quvuri; 4-kengayish baki signal quvuri; 5,7,8,11-ventillar; 6-qaytish klapani; 10-qo‘l nasosi.
Bunda 1 va 3 ventillarni ochiladi, 4,5,6 ventillar berkitiladi. Aks holda tiz
imni suv bilan to‘ldirish qo‘l nasosi yordamida amalga oshiriladi, bunda 4, 5 va 1 ventillar ochiladi, 3 va 6 ventil esa berk holda bo‘lishi zarur. Tizimga suv to‘ldirishni kengayish baki quvuridan suv oqib chiqishi orqali bilish mum
kin va to‘ldirish tugallanadi. Bunda havo chiqib ketishi kengayish baki orqali amalga oshiriladi. Isitish tarmoqlarida quyidagi shartlar bajarilishi zarur: a) har bir isitish tizimiga hisob bo‘yicha zarur suv miqdorini uzatib berish b) tashqi havo haroratidan kelib chiqib, tizimni iste’molchiga kirish qismidagi issiqlik haroratini grafiga asosan ushlab turish, v) uzatish va qaytish quvurlarda bosimni grafikga mos holda ushlab turish. Issiqlik tarmog‘ining ishlash rejimini ta’minlash asosan, 95 % gidravlik rejimini sozlash orqali erishiladi. Bunda tizimdagi issiqlikni markaziy va xususiy issiqlik punktlarida sirkulyatsiyada bo‘lishi kerak bo‘lgan suvni to‘g‘ri taqsim
lash va ularni haqiqiy issiqlik va harorat garafigida bo‘lishini ta’minlash
dan iborat. Isitish tizimida gidravlik rejimini buzilishiga asosiy sabab kompensator, zadvijka va burilishlarni turli chiqindilar bilan tiqilib qol
ishidir, yana boshqa bir sabab – bu isitish tizimidagi peremichkalar. Yaxshi bekilmaydigan ventil yoki kranlardan tizim suvini bir qismini oqib o‘tishi, peremichka orqali sirkulyatsiya bo‘lishiga olib keladi. Harorat rejimini buzi
lishi kanallarda suv to‘xtab qolishini sodir etadi. Tizimdan bunday suvni chiqarib yubormasligi suv uzatish quvuri tarmoqdagi suv haroratini ko‘tarili
shiga olib keladi.Isitish tizimidagi nosozliklar asosan qish davrida, ya’ni tizimdan foydalanayotganda aniqlanadi. Ba’zi nosozliklar aniqlanishi bila
noq bartaraf etiladi. Ba’zi bir nosozliklar, ya’ni quvurdan issiqlik yo‘qoli
shini bartaraf etuvchi isitgich qatlamini quvurdan yoki tizimning boshqa joy
idan ko‘chib tushishi, tarmoqdan va quvurdan suv oqib turishi, quvurlarning va issiqlik uzatish kameralarning to‘lib qolishi, tizimda germetiklikning yo‘qo
lishini yozgi ta’mir mavsumida ta’mirlashda amalga oshiriladi.Issiqlikdan foydalanuvchi uskunalarning asosiy nosozliklariga quyidagilar kiradi: quvur va isitish tizimi tarmog‘ining issiqlikni saqlovchi himoya qatlamini
ko‘chib ketishi; turar joy binosi isitish tarmog‘i issiq-sovuqdan saqlovchi qoplamasining yemirilib tushishi; salnik, salnikli kompensatorlarni ish
dan chiqishi, quvurlar va tizimning ulanishi va payvand choklarni zichligining yo‘qolishi; issiqlik o‘lchagich, monometr shtutseri gilzasi ostidan suv oqish; issiqlik o‘tkazish tizimidagi sirpanuvchi va qo‘zg‘almas tayanchlardagi nosozlik
lar; isitish priborlari tutashish joyi zichligini yo‘qolishi va x.k.
Vertikal quvurga ifloslik tiqilib qolganda odatda isitish tizimi qism
lari qarshiligi ortadi va unda sirkulyatsiya buziladi. Natijada issiqlik me’
yorda bo‘lmasligidan isitish asboblari notekis isiydi yoki o‘rtacha harorat pasayadi.
Isitish priborlari va podvodkalar ifloslanganda, ayrim priborlar sir
tida harorat pasayadi, vertikal quvurlarda esa harorat pasaymaydi, ya’ni me’
yorda isitish kuzatiladi.Ifloslanishni aniqlash qo‘p mehnat talab qiladi va ancha murakkab jarayondir. Ifloslanishni aniqlashning 2 usuli mavjud: harorat va akustik usul.Harorat usulida aniqlashda asosan elektron termo
metr (harorat o‘lchagich - termoshcho‘p) qo‘l keladi: (3.3.12 rasm)