2 mavzu: Kattaliklarning o‘lchov birliklari. Reja

4. Xalqaro birliklar tizimining hosilaviy birliklari.
SI ning hosilaviy birliklari SI ning kogerent hosilaviy birliklarini hosil qilish qoidalariga muvofiq keltirib chiqariladi. SI ning asosiy birliklaridan foydalanib keltirib chiqarilgan SI ning hosilaviy birliklarining namunalari 2-jadvalda keltirilgan.
2.2-jadval – Nomlari va belgilari asosiy birliklar nomlaridan va belgilaridan tashkil topgan SI ning hosilaviy birliklar namunalari.

Катталик		Бирлик
Номи	Ўлчамли ги	Номи	Белгиси
Майдон	L2	метрнинг квадрати	m2
ҳажм, сиғдирувчанлик	L3	метрнинг куби	m 3
Тезлик	LT-1	секундига метр	mG‘s
Тезланиш	LT-2	метр тақсим секунднинг квадрати	mG‘s2
Зичлик	L-3M	килограмм тақсим метрнинг куби	kgG‘m3
Тўлқин сон	L-1	метрнинг даражаси минус бир	m-1
Солиштирма хажм	L3M-1	метрнинг куби тақсим килограмм	m3G‘kg
Электр токининг зичлиги	L-2I	ампер тақсим метрнинг квадрати	AG‘m2
Магнит майдоннинг кучланганлиги	L-1I	ампер тақсим метр	AG‘m
Компонентнинг моляр концентрацияси	L-3N	мол тақсим метрнинг куби	molG‘ m3
Равшанлик	L-2J	кандела тақсим метрнинг квадрати	cдҒм2

 SI ning maxsus nomiga va belgilanishiga ega bo‘lgan hosilaviy birliklari 2.3-jadvalda ko‘rsatilgan.
SI ning elektr va magnit kattaliklarining birliklarini elektromagnit maydoni tenglamalarini ratsionallashtirilgan shakliga muvofiq hosil qilish lozim. Bu
tenglamalarga vakuumning magnit doimiyligi μ0 kiradi. Uni aniq qiymati 4π×10-7 HG‘m yoki 12,566 370 614...-10-7 HG‘m (aniq).
O‘lchovlar va tarozilar XVII Bosh konfernsiyasining - O‘TBK (1983 y.) qarorlariga muvofiq uzunlik birligi - metrni yangi ta’rifi bo‘yicha, tekis elektromagnit to‘lqinlarining vakuumda tarqalish tezligini qiymati s0 - 299792458 mG‘s (aniq) ga teng deb qabul qilingan.
Bu tenglamaga shuningdek qiymati 8,854187817 10-12 FG‘m teng deb qabul qilingan vakuumning elektrik doimiyligi ε0 kiradi.
Elektr birliklari o‘lchamlarining anikligini Djozefson effekti va Xoll kvant effekti asosida oshirish maqsadida O‘lchovlar va tarozilar xalqaro komiteti (O‘TXK) tomonidan 1990-yil 1-yanvaridan boshlab Djozefson konstantasining shartli qiymati Kj-90 q 4,83579×1014 GsG‘V (aniq) [O‘TXK 1 - tavsiyasi, 1988 y] va Klittsing konstantasini shartli qiymati Rk-90 q 25812,807 Ω (aniq) [O‘TXK, 2- tavsiyasi, 1988 y] deb kiritildi.
Izoh - O‘TXK ning 1 va 2 tavsiyalari elektr yurituvchi kuch birligi vol t va elektr qarshilik birligi – Om ta’rifi Xalqaro birliklar tizimida qayta ko‘rib chiqilgan degan ma’noni bildirmaydi.
2.3-jadval – SI ning maxsus nom va belgilanishga ega bўлган ҳосилавий бирликлари