2-mavzu. Qurilishda va mebellar ishlab chiqarishda tabiiy holida yoki qayta ishlangan holida qo‘llaniladigan smolalarni o‘rganish Poliefirli smolalarning xossalari va ulardan olinadigan buyum va detallar

2-mavzu. Qurilishda va mebellar ishlab chiqarishda tabiiy holida yoki qayta ishlangan holida qo‘llaniladigan smolalarni o‘rganish
Poliefirli smolalarning xossalari va ulardan olinadigan buyum va detallar. XX asrning boshlarida sanoatda, jumladan texnika sohasida smolalar asosida olingan materiallardan foydalanila boshlandi. O’tgan asrning 30-yillarida amerikalik olim K. Ellis tomonidan to’yinmagan poliefirli smolalar asosida erimaydigan qattiq material ishlab chiqarish g’oyasi taklif etilgan. Bunda poliefirli smolaga perekisli initsiator qo’shish taklif etilgan edi. Keyinchalik Ellis tomonidan to’yinmagan poliefirli smolaga vinilatsetat yoki stirol kabi monomerlarni qo’shish natijasida yanada qimmatli materiallar ishlab chiqarish mumkinligi aniqlangan. Smolalarga manomerlarni qo’shish ularning qovushoqligini kamaytiradi. Buning natijasida suyultirilgan smolaga turli xil initsiatorlarni aralashtirish osonlashadi. To’yinmagan poliefirli smolalar turli xil xususiyatlarga ega. Xona haroratida suyuq smola uzoq vaqt (bir necha oy, hatto bir necha yil) qotmasligi mumkin. Lekin, unga perekisli initsiator qo’shilganda u bir necha daqiqa ichida qattiq holatga o’tadi. Bunda hech qanday chiqinda ajralib chiqmaydi. Smolani qattiq holatga o’tishida issiqlik ajralib chiqadi.
Poliefirli smolalar turli xil buyumlar ishlab chiqarishda foydalaniladi, jumladan, qurilish panellari, avtomobillar va samolyotlarning detallari va boshqalar. Bunday buyumlarni ishlab chiqarishda asosan sinchlovchi to’ldiruvchi poliefirli smolalardan foydalaniladi. Sinchlanmagan smolalardan esa turli xil tugmalar, su’niy mramir, kuzov shpatlyovkasi va boshqa buyumlar ishlab chiqarishda foydalaniladi.
To’yinmagan poliefirli smolalarning quyidagi turlari mavjud:
- umumiy maqsadlarda ishlatiladigan poliefirli smolalar;
- elastik poliefirli smolalar;
- bikr poliefirli smolalar;

• 
  kam cho’kindili poliefirli smolalar;
  
• 
  atmosfera ta`siriga chidamli poliefirli smolalar;
  
• 
  kimyoviy ta`sirlarga chidamli poliefirli smolalar;
  
• 
  issiqlik ta`siriga chidamli poliefirli smolalar.
  

Umumiy maqsadlarda ishlatiladigan poliefirli smolalardan paddonlar, suv saqlash uchun idishlar, suyuqlik bilan ishlatiladigan tizimlar uchun detallar ishlab chiqarishda foydalaniladi. Elastik poliefirli smolalardan ko’proq mebel , turli xil tugmalar, yog’och materiallariga rez ba ochish uchun qoliplar tayyorlashda foydalaniladi. Bikr poliefirli smolalardan zarb ta`siriga chidamli bo’lgan buyumlar: himoya niqoblari (shlemlari), avtomobillar va samolyotlar detallari ishlab chiqariladi.
Kam cho’kindili poliefirli smolalardan avtomobillar va elektr jihozlari detallari tayyorlashda foydalaniladi. Atmosfera ta`siriga chidamli smolalardan qoplamalar, tashqi panellar ishlab chiqariladi. Kimyoviy ta`sirlarga chidamli smolalardan ishqorli va kislotali muhitlarda ishlatiladigan sig’imlar, trubalar va boshqa detallar ishlab chiqariladi. Issiqlik ta`siriga chidamli smolalardan elektr jihozlari detallari, panellari, harbiy kemalarning korpuslarini tayyorlashda foydalaniladi.
Vinilkarbon kislotasining murakkab diefirlari asosidagi smolalar. Vinilkarbon kislotasining murakkab diefirlari (VKMD) asosidagi smolalar termoreaktiv polimer hisoblanadi. Bunday smolalar toza holda (ya`ni, qo’shimchalarsiz) va boshqa ingredientlar bilan aralashma holida ham ishlatiladi. Dastlabki VKMDlar o’tgan asrning 50-yillarida laboratoriya sharoitida olingan bo’lsada, faqat 1965 yildagina «Shell kemikal» firmasi tomonidan dastlabki «epokril smolasi» markasidagi smola ishlab chiqarish yo’lga qo’yilgan. Bu smolalarning kimyoviy turg’unligi juda ham yuqori bo’lib, bu jihatida eng sifatli poliefirli smolalardan ham yaxshi xususiyatlarga ega bo’lgan. 1966 yilda «Dau kemikal» firmasi tomonidan «Derakan» markali smola ishlab chiqarilgan va bu smolalardan qoplamalar hosil qilishda foydalanilgan. 1977 yildan boshlab esa, «Interpastik» va «Reychxold» firmalari tomonidan mos ravishda «Koretsin» va «Korrolit» nomli VKMDlar ishlab chiqarila boshlangan. Hozirda Yuqorida nomlari keltirilgan firmalar texnologiyasi asosida Epokril-12, Epokril-370, Koretsin VE-8100, Koretsin VE-8300, Derakan 411-S-50, Derakan 510A40, Korrolit 31-345 kabi markada VKMDlar ishlab chiqarilmoqda. VKMDlarni 90-1500S haroratlarda ishlatish mumkin. Ularni cho’zilishdagi mustahkamlik chegarasi 75-85 MPa, buralishdagi mustahkamli chegarasi 120-135 MPa. Ishlab chiqariladigan VKMDlarning asosiy qismi kimyoviy ta`sirlarga chidamli bo’lgan trubalar va sig’imlar ishlab chiqarishda foydalaniladi.