2-mavzu. Rinolaliyani o‘rganish tarixi,buzilishi va sabablari. Reja

---

2-mavzu.Rinolaliya.Rinolaliyani o‘rganish tarixi,buzilishi va sabablari. 
Reja 
1.Rinilaliya haqida umumiy tushuncha. 
2.Rinolaliyani o‘rganishning tarixiy obzori. 
3.Bolalarda rinolaliyani kelib chiqish sabablari. 
4.Rinolaliyada nutq organlaridagi buzilishning belgilari.
Rinolaliya (lotincha so’zdan olingan bo’lib ,rinos- burun , lalio-nutq) nutq 
apparatining anatomik va fiziologik kamchiliklari sababli ovoz tembri va tovushlar 
talaffuzidagi buzilishdir.Rinolaliyani o’rganish tarixi juda uzoq va mashaqqatli 
yo’lni bosib o’tdi. Muommani o’rganishda shifokorlar, psixologlar, defektologlar
o’zlarining katta hissalarini qo’shdilar. 
Lab ba tanilay yoriqlari bilan izohlanadigan rinolaliya tibbiyot va 
logopediyaning 
turli 
tarmoqlari 
uchun 
xirurg-stomotologlar, 
ortodontlar,psixonevrologlar, logopedlar uchun muammo,ahamiyatga molik 
o’rganish ob’ekti, predmeti hisolangan. 
Rinolaliya bo’yicha dastlabki ilmiy ishlar shifokorlar tomonidan yozilgandir. 
Ularning harakatlari tanglay bo’rtmasini to’liq tiklashga qaratilgan edi,qayta hosil 
qilingan tanglzy pardasi etarli darajada uzun va harakatchan bo’lishi va halqumning 
orqa devori uchun birika olishi lozim. Bu samraga erishish nutqdagi manqalikni 
yo’qotishga imkoniyat yaratadi yoki uni bartaraf qiladi. 
N.I. Pirogov (1844), N.V. Borontsovskiy (1875), P. Subbotin(1875), M. I. 
Paykin(1996) o’zlarining ishlarida operativ tadbirlar ta’sirida tanglay razmeri qay 
darajada o’zgarishi, tanglau razmerlarining qaysi ko’rsatkichlari manqalanishdagi 
logoterapiyaga yaxshi ta’sir ko’rsatishi kabi masalarni muhokama qilganlar.
N I Pirogovnmg shogirdi N.V. Voronsovskiy 1870-yilda normal nutqni tiklash 
yo'lida uranoplastika qilish orqali oldinga bir qadam qo'yildi deb ta’kidlangan. 
Uning fikricha ,uranoplastikadan keyin ham manqalanishni saqlanib qolishning 
sababi yumshoq tanglayning ikkilamchi qisqarishi. harakatchanligining 
yetishmovehiligidir, Lekin, uning ftkricha talafluzdagi nuqsonlarni har kuni mashq 
qilish orqali korretsiyalashda nutq asta –sekin tushunarli bo’la boshlaydi.
Jarrohlar tomonidan og'iz bo'shljg'idagi anatomik defektni bartaraf qilish 
bo'yicha seziiarli ijobiy ishlar qilinganligiga qaramav, ulardan hech biri jarrohlik 
muolajasi yordamida nutqni fonetik yo'nalishida shakllantirish bo'yicha iiobiv 
natiialarga erisha oladi.Urnoplastika rinolaliklar nutqidagi nazal talaffuzni o'z-
o'zidan bartaraf qilmaydi deb e'tirof etiladi. A A. Limbergning ko'rsatishicha. xirurg 
mavjud yorug'iikii deformatsivani davoiash va bartaraf etishdagj ishda o'zining 
zimmasiga tushadigan yazifani aniq tasavvnr qilish kerak bo’ladi Xirurgik 
davolashning vazifasi - mumkin qadar zararlangan organlarni, ular faoliyatini 
huzmasdan, shakl va kattaligini to’liq qayta tiklashdir. 

---

Chet el mutaxassislan rinoialiyani o'rganish va logoterapiyaning rivojlanishiga 
katta hissa qo’shdilar. 
Lemone, Makuen, Kez va boshqalar (XX asr boshi) tanglay yoruqliklarini 
jarrohiik tomonidan davolashni takomillashtirdilar va har doim. jarrohlik aralashuga 
ko’ra ta'liin jarayoni o'smir va katta yoshdagi kishilarga nutqdagj manqalanishni 
bartaraf etishda katta imkon yaratadi, deb ta'kidlaganlar. 
Nuqson mohitiyatini va uni bartaraf etish imkoniyatlarini tibbiy va pcdagogik 
hamda tibbiy tomondan o'rganish ochiq manqalanishda nutq buziIishlarini bartaraf 
etuvchi pedagogik metodlarda ikki yo'nalish vujudga kcldi