2-mavzu. Standartlashtirishasoslari. Reja

3.1-rasm. Ob’ektni standartlash tizimi.


Стандартлашнинг илмий техник принсипи (негизи).




Тизимлилик тоифаси (Принсипи)

Функционал ўзаро алмашувчанликни таъминлаш

Илмий техник қоидаси (принцип)

Материалларнинг минимал сарфланиш қоидаси



Афзаллик қоидаси

Стандартлар прогрессивлигива оптималлиги

Стандартлар ўзаро боғлиқлиги ва мослиги


3.3-rasm. Standartlash prinsiplari.

2. Standart loyixasini ishlab chiqish va taqriz uchun tarqatish;

3. Taqrizlarni o‘rganish va oxirgi (2 yoki navbatdagi) variantda tuzish;

4. Standartni tayyorlash, manfaatdor tomonlar bilan kelishish va tasdiqlashga berish;

5. Ko‘rib chiqish, tasdiqlash va ro‘yxatdan o‘tqazish;

6. Standartni chop ettirish.

Стандартлаш услублари



Комплекс стандартлаш

Алохида объектларни стандартлаш




Илғор стандартлаш

Халқаро комплекс мақсадни стандартлаш


Стандартларни қўллаш, уларга риоя қилишни назорат қилиш, уларни қайта кўриб чиқиш. Стандартларнинг иқтисодий самарадорлигини аниқлаш


3.4-rasm. Standarlash uslublari.
Standartlarni qayta ko‘rib chiqish, standartlar vazirligi va soxa mutaxassislari tomonidan kamida 5-yilda 1 marotaba qayta ko‘rib chiqiladi va zamonaviy ta’lablarga javob bermagan xolda Davlat standartlash komiteti tomonidan qayta ishlab chiqariladi.

Davlat standartlari ishlab chiqilishida halqaro standartlash tashkilot va takliflar keng qo‘llaniladi. Barcha davlatlarning shu asosda standart ishlab chiqishni maxsulotlarning funksional o‘zaro almashuvchanligini ta’minlaydi va ulardan foydalanish samaradorligini oshiradi.

Dunyoda eng yirik standartlash tashkiloti JSO bo‘lib u 1926 yilda tashkil etilgan. JSO o‘z takliflari bilan birga standartlar ham ishlab chiqiladi. Bu standartlar asosida davlat standartlari halqaro aloqalar vositasi sifatida xam foydalaniladi. JSOning asosiy maqsadi mol almashish, o‘zaroxamkorlikda, ilmiy texnik va iqtisodiy faoliyatda xalqaro xamkorlikni engillashtirish.

JSOning oliy organi bosh Assambliya 3 yilda bir marta keng o‘tqaziladi. Bu yig‘ilishda juda muxim qarorlar qabul qilinadi va tashkilotning Prezidenti saylanadi. JSO tarkibida ijrochi komitet, standartlashning ilmiy asosini o‘rganish komiteti, rivojlantiruvchi davlatlarga yordamlashish komiteti, Attestatsiya komitet iva 150 dan ortiq texnik komitetlari mavjud bo‘lib ular taklif va standartlar ishlab chiqaradi:

(TK-1, TK-3, joizlik va o‘tkazishlar, TK-25, “uskunalar “, TK-35, “dastgohlar”va boshqalar.

JSOtartibiga bo‘lim sifatida halqaro elektrotexnik komissiya kiradi. Uning vazifasi elektrotexntka, radiotexnika va elektronika yo‘nalishlarida standartlarni umumlashtirishdir.

Metrologiya bo‘yicha 1875 yili tashkil topgan me’yor va og‘irliklar bo‘yicha xalqaro tashkilot mavjuddir. Bu tashkilot komitetlari Halqaro birliklar tizimini (SI) ishlab chiqdi. Bu nizom metril konvensiyaga kirgan barcha davlatlar uchun umumiydir.

Standartlarning uslubiy asoslari.

Standartlar barcha ularga qo‘yiladigan talablarga javob berishi uchun, quyidagi prinsplarga rioya qilgan xolda ishlab chiqilishi kerak.

1. Tizimlilik prinsipixisobga olinganda ishlab chiqilgan standart boshqa standartlarni hisobga olgan xolda, standartlanuvchi ob’ektni ham xar tomonlama o‘rganish asosida yaratiladi.

2. Komplekslilik va optimal chegaralanish prinsipi standartlash jarayonida standartlanuvchi ob’ektga ta’sir etuvchi barcha elementlar xisobga olinadi, standartlash tizimi maxsulotning loyixalanishi, ishlab chiqarilish va foydalanish bosqichlarini o‘z ichiga oladi.

3. Standartlarning progressivligi va optimallik prinsplari.Standart tomonidan qo‘yiladigan talablar jaxonda xan va texnika qo‘yiladigan zamonaviy talablarga mos bo‘lishi kerak.

4. Funksional o‘zaro-almashuvchanlikni ta’minlash prinsipi rb’ektdan foydalanishda qo‘yiladigan muxim vazifalar.

5. Standartlarning o‘zaro bog‘lanish Prinsipi (ed izm, termik, opredeleniya it-d)

6. Standartlarni ishlab yaiqishda ilmiy tadqiqot prinsipi har bir standart ishlab chiqishda tajriba bilan birga nazariy, eksperimental tadqiqotlarga asoslangan bo‘lishi kerak.

7. afzallik prinsipi. Odatda detallarning tu o‘lchamlari, birikma o‘lchamlari, joizlilik, o‘tqazishlar va boshqa parametrlar bir vaqtning o‘zida sanoatning bir neyaa soxalari uchun standartlashtirilib, bu ko‘rsatkichlar juda keng diapozonni o‘z ichiga oladi. Maxsulotlarning o‘zaro almashuvchanligini oshirish, o‘lchov turlarini kamaytirish, maxsulot turini kamaytirish, o‘lchovli qirqish asboblari turini kamaytirish, uskuna, kabellarning turini kamaytirish maqsadida afzalligi prinsipidan foydalaniladi. Prinspga asosan foydalaniladigan parametr uchun bir necha afzallik qatorlari tuziladi. Afzallik qatorlari shunday tuziladi, foydalanishda ulardan birinchisi ikkinchisidan, ikkinchisi uchinchisidan afzal deb topiladi.

Diametr o‘lchamlari, metrli rezba qadami, normal burchak qatorlari, silliq toza yuza tutashmalari qiymati shu prinsp asosida tuziladi.

Mashina va mexanizmlarning parametr va o‘lchamlarini tizimlashda afzallik qatorlaridan foydalanish muxim axamiyatga ega. U afzal sonlar qatorini qo‘llashga asoslangan. Ko‘pincha geometrik progressiya qonuniyatlari asosida qurilgan afzallik qatorlaridan foydalaniladi. Geometrik progressiya asosi qilib “φ” olinadi.

Masalan: φ₁ =2 va φ₂=1,6 progressiyalar quyidagi ko‘rinishda bo‘ladi:

1; 2; 4; 8; 16; 32 va x.k. 1; 1,6; 2,5; 4,6; ...

Eng qulay geometrik progressiya sifatida , qatorida 1 soni bo‘lgan va φ₄= bo‘lgan yig‘mani olish mumkin. JSO taklifi asosida quyidagi “φ” qiymatga ega bo‘lgan 4 ta asosiy o‘qli qator qabul qilingan.

φ₁R5 qatori uchun

φ₂=R10 qatori uchun

φ₃=R20 qatori uchun

φ₄=R40 qatori uchun

Ba’zi bir asoslangan xollarda shuningdek φR80ni qo‘llashga ruxsat bariladi.

JSOning taklifiga asosan amaliyotda qatorlarning yaxlitlangan qiymat sonlarini qo‘llash tavsiya etiladi.

Radiotexnikada halqaro elektrotexnik komissiya tomonidan tuzilgan qatorlar qo‘llanilib o‘larning asosi quyidagicha xisoblanadi:

E₃- φ=; E₁₂- φ=;

E6- φ=; E24- φ=;

8. Щzgaruvchanlik (dinamik) prinsipi-davriy ravishda standart ыayta kщrilib yangilanib turishi kerak.

9. Materialning nisbiy sarfi minimal bщlishi Prinsipi.

5) Unifikatsiya va agregatlash

1.Unifikatsiya-umumlashtirish

2.Sistematizatsiya- ma’lum tartib bilan joylashtirish. M: universalnaya disertichnaya klassifikatsiya-UDK

UDK62- texnika ; UDK621-obshiee mashinostroenie i elektrotexnika;UDK621.3-elektronika.

3.Simplifikatsiya-saralash-zarur bщlmagan щlcham turlarini o‘chirish yo‘li bilan maxsulot turini kamaytirish.

Simplifikatsiyada ob’ektga xech qanday mukammallik kiritilmaydi.Imkon qadar mashina elementlari ularning turlari bo‘yicha kamaytiriladi.

4.Tipizatsiya (turlash) –o‘xshash jaraen va ob’ektlarni umumlashtirish.

5.Agregatlash