2-mavzu: turizm bozori va xizmatlari tushunchasi, ularning xususiyatlari

Туризм ва туристик маҳсулотни илгари суриш дастурларини ишлаб чиқиш.

Туризмни илгари суриш – туристик маҳсулотга бўлган юқори талабни шакллантириш ва бу маҳсулотни сотиш ҳажмларини оширишга қаратилган усуллар ва услублар мажмуидир. Бу дастур асосида қуйидаги элементлар ётади: маркетин стратегияси, тақсимлашнинг маркетинг каналларини билиш, мавжуд реклама-ахборот ишлари, смета ҳажмлари. Бундай дастур одатда уч йилдан беш йилгача бўлгандаврга ишлаб чиқилади. Унда амалага оширилиши зарур бўлган реклама-ахборот тадбирларининг турлари, уларнинг ҳисоб-китоб нархи йиллар бўйича кўрсатилади. Сметага одатда доимий сарфлар киритилади, масалан турли мамлакатларда ва маҳаллий туристик ахборот бюроларида ваколатхоналарини сақлашга кетадиган чиқимлар.

Рекламанинг асосий функциялари қуйидагилардан иборат:

• 
  мижоз ва туристик ташкилотнинг ишончини шакллантириш (обрў, нуфуз яратиш);
  
• 
  туристик маҳсулотлар ва хизматларнинг ассортименти ҳақида хабар бериш;
  
• 
  реклама қилинаётган маҳсулотлар ва хизматларнинг бошқаларникимга қараганда устун эканлигига ишонч уйғотиш;
  
• 
  туристларда фақат ушбу туристик ташкилотнинг маҳсулотлари ва хизматларидан фойдаланишга майл уйғотиш.
  

Унинг қуйидаги турлари бор: каталоглар, рисолалар ва проспектлар, оммавий ахборот воситаларидаги реклама, кўча рекламаси, туристик маҳсулотни сотиш пунктларидаги реклама.

Рекламанинг барча турлари учун қуйидагилар хосдир:

• 
  оммавий ахборот воситалари қўлайдиган тўғридан-тўғри бўлмаган алоқа шакли;
  
• 
  ҳар бир шахснинг мазкур ахборотни қабул қилишдаги индивидуал хусусиятларини ҳисобга олмаган ҳолдаги оммавий алоқа шакли.
  

Рекламанинг мақсади – эътиборини жалб қилиш, ахборот бериш, истеъмолчини маълум тарзда ҳаракат қилишга ундаш, шунингдек маҳсулотни билвосита илгари сураётган ўз агентига мурожаат қилиша ундаш.

Кўплаб туристик корхоналар умумий савдодан тушган даромаднинг 5 дан 25 % гача рекламаг сарфлайдилар.

Рекламадан ташқари туристик маҳсулотни илгари суришда сотувларни қўллаб қувватлаш катта ўрин тутади. Бу – маҳсулот (хизматни) харид қилганлик ёки сотганлик учун қисқа муддатли ундовчи рағбатлантириш чораларидир. Хизматларни сотаётган ходимларга мўлжалланган рағбатлантиришлар ва бу хизматларни сотиб олаётган мижозларга мўлжаланган рағбатлантиришлар мавжуд.

Сотувларни қўллаб қувватлаш услублари қуйидагилардан иборат:

1. 
   босма материаллар – рисолалар, проспектлар, афишалар, транспарантлар;
   
2. 
   махсус таклиф-чегирмалар, конкурслар, лотореялар, мукофотлар, эсдаликлар.
   

Туризмни илгари суриш дастури туристик ташкилот ва жамоатчилик ўртасида яхши ўзаромуносабатлар ўрнатилиш ва таъминланишига қаратилган тадбирларни («Паблик рилейшнз») назарда тутиши керак. Уларнинг мақсади – фирманинг ижобий нуфузини яратишдир.

«Паблик рилейшнз» ёрдамида туристик маҳсулотларни илгари суриқ воситалари қуйидагилар ҳисобланади: матбуот учун хабарлар, матбуот конференциялари, презентациялар, суратли ҳикоя қилиб беришлар, ярмаркалар, ҳужжатли фильмлар, ҳомийлик ва хайрия фаолияти.

Шундай қилиб, туризмни илгари суришқ ва реклама компаниясини режалаштириш босқичида шу мақсадларга кетадиган харажатлар ҳисоблаб чиқилади ва маконда (бир вақтнинг ўзида бир нечта реклама воситасидан фойдаланиш) ва замонда (рекламани ўтказиш муддатлари ва давомийлиги) рекламани жойлаштириш ва ўтказиш бўйича аниқ режалар тузилади.

Ekоlоgik turizm‖ tushunchаsini umumlаshtirish quyidаgi xulоsаlаrgа аsоs bo‗lа оlаdi: Turizmni tаshkil qilishning yuqоridа ko‗rsаtilgаn аlоmаtlаridа shаkllаngаn tаmоyillаr lоkаl emаs, bаlki glоbаl xаrаktеrgа egа. Shuning uchun bu tаmоyillаr jаhоnning аyrim qismlаri yoki еr, suv vа hаvо bo‗shlig‗ining аyrim qismlаridа emаs, bаlki butun dunyodаgi turistik fаоliyat sоhаsigа tааlluqli bo‗lishi lоzim.

Shuningdеk ―ekоlоgik turizm‖ tushunchаsini nаzаriy аsоslаb bеrish mintаqаdа yashоvchi ko‗pchilik аhоlining оngini ekоturizm tаlаblаrigа mоslаshtirishgа imkоn bеrаdi. Bu esа, o‗z nаvbаtidа, tаbiiy bоylikgа zаrаr yеtkаzmаgаn hоldа turistik fаоliyatni rivоjlаntirishning оptimаl tеxnоlоgiyasini аstа-sеkin shаkllаntirib bоrаdi.

Shundаy qilib, ekоturizm tizimi аsоsidа turistik fаоliyatning turlixillаrdа qo‗llаnilishi mumkin bo‗lgаn tаmоyillаr yotаdi. Bulаr: bilimni оshirаdigаn yoki sаrguzаsht sаyyohаtlаri (piyodа, оtdа, suvdа, tоg‗dа, sаyrvа hоkаzо), tаlаbаlаr 12

tа‘tillаri , ilmiy turlаr vа ekspеdisiyalаr, dаm оlish kuni ekskursiyalаri, yozgi bоlаlаr lаgеrlаri vа hоkаzо.

Ekоturizmgа bo‗lgаn qiziqish hаqiqiy turistik tаjribаgа tаlаb оshib bоrаyotgаni hаmdа tаbiаtni qo‗riqlаshgа qiziqish kuchаyayotgаni tufаyli pаydо bo‗ldi. U tаbiiy, mаdаniy vа ijtimоiy qаdriyatlаr bilаnmоslаshаdigаn hаmdа mаdаniyat vа tаbiаtning tаbiiy muhitidаbir-birigаuyg‗unlаshuvini tаrg‗ib qilаdigаn turizm xillаrini o‗z ichigа оlаdi.

Ekoturizm so`zi XX asrning 80 yillaridan boshlab turizm industriyasiga kira boshlagan bo`lsa-da, biroq ekoturizm tushunchasiga hozirgacha yagona ta`rif yo`q.

Hozirgi vaqtda to`rt xil ekoturizm turlari mavjud.

1. Ilmiy turizm. Bunda sayyohlar dala sharoitida kuzatish ishlari olib boradilar, tabiat izlanishlarida ishtirok etadilar. Masalan, Lotin Amerikasi mamlakatlaridan biri - Kolumbiyada boy qushlar olamini o`rganish uchun "Kolumbiya qushlari" degan ekoturlar o`tkazilib, unda boshqa davlatlardan kelgan ornitologlar ham qatnashib, ilmiy izlanishlar olib boradilar. Bunda sayyohlar faol harakat usullari qo`llab, tabiiy go`zallikdan bahra oladilar. Ilmiy turizm yana chet elga bo`lgan ilmiy-tekshirish ekspeditsiyalari va tabiiy fakul'tetlarda o`qiyotgan talabalarning dala praktikasi ham kiradi.

2. Tabiat tarixini o`rganish turlari. Bu atrof-muhitni va mahalliy madaniyatni o`rganish uchun qilingan sayohatdir. Ular ko`pincha qo`riqxonalar va milliy bog‘larda tashkil etilishi mumkin. Bu turlar tabiat fenomenlari bor joylarda ham tashkil qilinadi. Bunga maktab o`quvchilarining safarlari ham kirib, unda o`qituvchi o`quvchilarga o`tilgan joylarning tabiati, tarixi to`g‘risida hikoya qilib beradi.

Samarqand shahrining janubi-g‘arbida g‘oratepa tog‘lari joylashgan bo`lib, undagi cho‘qqi ustida hazrati Dovut g‘ori joylashgan. Bu g‗orga borish yo`li obodonlashtirilgan va unga hamma ham borishi mumkin. Lekin g‘orga borgan vaqtda malakali ekskursiya rahbari boshchilik qilib, g‘orning paydo bo`lish tarixi và sabablarini tushuntirib bersa, unda taxminlarga yo`l qolmas hamda g‘or to`g‘risidagi afsonalarga izoh berilgan bo`lar edi. Bundan tashqari ekosayyohlar olib borgan tozalash ishlarida g‘or ichi va tashqarisining ko`rinishi kuchli o`zgarishi mumkin bo`lardi.

3. Sarguzasht turizmi. Bu tur turizm - barcha faol harakat turlarini o`zida jamlagan sayohatlarni o`z ichigà oladi hamda unga tabiatda dam olish turlari ham kiradi. Ulardan maqsad yangi hissiyotlarni sezish, taassurotlarni boshdan kechirish, sayyohlarning fizik shakllarini yaxshilash va yangi sport yutuqlariga erishishdir. Bu tur turizmga alpinizm, qoyalarda yurish, tog‘, piyoda yurish, suv-chang‘i va tog‘-chang‘i va otda yurish turizmlari kiradi.

4. Alohida muhofaza etiladigan turizm. Tabiat hududlariga alohida (AMEThga) sayohat etish ekoturizmning asosiy turi hisoblanadi.

Ekoturizm vazifalarining asosiy farqi va o`ziga xosligi.

ekoturizm o`ziga xos xususiyatlarga ega:

 mahalliy aholi o`z hududlarining sotsial-iqtisodiy rivojida ishtirok etishi;

 turizm ob`ektlari ichida tabiiylarining ko`pchiligi;

 mustaqil tabiatdan foydalanish;

 quvvatni kam iste`mol etishi;

 sayyohlarning ekologiya sohasida bilimli bo`lishi

Sayyohlik sayohatlarga chiqishdan maqsad - sayohat vaqtida yangi joylarni ko`rish, tabiat go`zalligidan, toza tog‘ yoki o`rmon havosidan bahra olish, "yovvoyi" tabiat bag‘rida dam olish, shuningdek, o`zga xayot urf-odati, madaniyati, san`ati, tarixiy obidalarini ko`rishdan iboratdir .

Ekoturizmni rekreatsion resurslariga, tabiat, tog‘ va tekisliklar, daryolar, cho`l va vohalar, ko`l va turli landshaft zonalari kiradi. SHular asosida ekoturizm quyidagi tarkibiy qismlarga bo`linadi:

 Dengiz va okeanlar ekoturizmi;

 O`rmon va sun`iy bog‘lar zonalari ekoturizmi;

 Daryo va ko`llar ekoturizmi;

 Tog‘ ekoturizmi;

 Tarixiy obidalar ekoturizmi;

 Arxitektura yodgorliklari ekoturizmi;

 Ekologik tang zonalar ekoturizmi;

 Alohida muhofaza etiladigan tabiiy hududlar ekoturizmi.

Yuqorida ta`riflangan ekoturizmning tarkibiy qismlari ichida oxirgisi alohida salmog‘li o`rin tutadi va ko`pchilik olimlar ekoturizm tushunchasiga nisbatan faqat alohida muhofaza etiladigan tabiiy hududlar ekoturizmini qo`llashadi.
REKREATSIYA - Dam olish (lot. Recreatio "sog'lig'ini yaxshilash") - bu salomatlikni tiklash, ammo charchagan odamni tiklash maqsadida amalga oshiriladigan sog'lomlashtirish tadbirlari majmuasidir.