2. Mazkur standartning maqsadi moliyaviy hisobot tarkibidagi boshqa ma’lumotning to‘g‘riligini aniqlash uchun auditorlik tartib-taomillarini belgilash hisoblanadi



[OKOZ:

1.09.00.00.00 Tadbirkorlik va xo‘jalik faoliyati / 09.04.00.00 Auditorlik faoliyati / 09.04.03.00 Audit o‘tkazish tartibi]

[TSZ:

1.Moliya / Auditorlik faoliyati]

O‘zbekiston Respublikasi
Moliya vazirligi tomonidan
1999-yil 9-sentabrda, 75-son bilan
“TASDIQLANGAN”
O‘zbekiston Respublikasi Auditning milliy standarti
10-sonli AMS
“Moliya hisoboti tarkibida boshqa ma’lumotlar”
[O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi tomonidan 1999-yil 23 senyabrda ro‘yxatdan o‘tkazildi, ro‘yxat raqami 822]
LexUZ sharhi
Mazkur standart O‘zbekiston Respublikasi moliya vazirining 2021-yil 2-iyuldagi 43-sonli “O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan qabul qilingan ayrim idoraviy normativ-huquqiy hujjatlarni o‘z kuchini yo‘qotgan deb topish to‘g‘risida”gi buyrug‘iga (ro‘yxat raqami 3316, 30.07.2021-y.) asosan o‘z kuchini yo‘qotgan.
UMUMIY QOIDALAR
1. Mazkur standart O‘zbekiston Respublikasining “Auditorlik faoliyati to‘g‘risida”gi Qonuni, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1999-yil 10-iyundagi 296-son “O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining Oliy Majlis XIV sessiyasida qilgan ma’ruzasida bayon etilgan asosiy qoidalarni amalga oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori asosida ishlab chiqilgan va O‘zbekiston Respublikasida auditorlik faoliyatini normativ tartibga solish elementi hisoblanadi.
STANDARTNING MAQSADI
2. Mazkur standartning maqsadi moliyaviy hisobot tarkibidagi boshqa ma’lumotning to‘g‘riligini aniqlash uchun auditorlik tartib-taomillarini belgilash hisoblanadi.
AMAL QILISh SOHASI
3. Mazkur standart talablari rasmiy auditorlik xulosasini tayyorlashni ko‘zda tutadigan auditni amalga oshirish chog‘ida barcha auditorlik tashkilotlari uchun majburiy hisoblanadi, bundan ular tavsiya tusida ekanligi bevosita ko‘rsatilgan qoidalar mustasno.
4. Mazkur standart talablari, tekshiruv natijalari asosida rasmiy auditorlik xulosasi tayyorlashni ko‘zda tutmaydigan auditning amalga oshirilishida, shuningdek, auditga turdosh xizmatlar (konsalting xizmatlari) ko‘rsatilishida tavsiyaviy tusga ega bo‘ladi. Aniq topshiriqni bajarish chog‘ida mazkur standartning majburiy talablaridan chetga chiqilgan hollarda auditorlik tashkiloti buni o‘zining ish hujjatlarida hamda audit va (yoki) unga turdosh xizmatlarga buyurtma bergan xo‘jalik yurituvchi subyekt rahbariyatiga beriladigan yozma hisobotda majburiy tartibda ko‘rsatib o‘tishi lozim.
TUShUNChALAR
5. Boshqa ma’lumotlar ― tekshirilgan moliyaviy hisobotlar va ular bo‘yicha auditorlik xulosasidan tashqari, xo‘jalik yurituvchi subyekt tomonidan e’lon qilingan, tekshirilgan moliyaviy hisobotlarni o‘z ichiga oladigan hujjatlarda ko‘rsatilgan har qanday ma’lumot.
6. Muhim ziddiyatliklar ― tekshirilgan moliyaviy hisobotlarda bo‘lgan ma’lumot bilan hujjatning boshqa qismlarida bo‘lgan ma’lumot orasidagi jiddiy farq.
7. Jiddiy buzib ko‘rsatishlar ― jiddiy ziddiyatlarga qaraganda boshqa holatni ifodalaydigan va auditor fikriga ko‘ra jiddiy hisoblangan faktlarning buzilishidir.
BOShQA MA’LUMOTLAR MANBALARI
8. Boshqa ma’lumotlar quyidagilardan tarkib topishi mumkin:
8.1. Ijroiya organi raisi yoki ish boshqaruvchining xati;
8.2. Moliyaviy hisobotlar va ichki nazorat uchun javobgarligi xususida ma’muriyatning bayonoti;
8.3. Asosiy moliyaviy ko‘rsatkichlar;
8.4. Moliyaviy sharhlar:
a) kapital qo‘yilmalarga;
b) texnik xizmat ko‘rsatish va kapital ta’mirlash, reklama, hamda tadqiqot va ishlanmalar bo‘yicha ekspluatatsiya xarajatlariga;
8.5. Tushuntirish xatlari;
8.6. Moliyaviy ma’lumotlarni tasvirlash uchun chizmalar, jadvallar va grafiklar, ularga berilgan tushuntirishlar bilan birga.
BOShQA MA’LUMOTLARNI O‘QISh VA QO‘ShIMChA TARTIB-TAOMILLAR
9. Boshqa ma’lumotlarni va tekshirilgan moliyaviy hisobotlarni o‘z ichiga olgan hujjatlarni auditor tomonidan o‘qilishi shart.
10. Hujjatni o‘qiyotgan auditor xo‘jalik yurituvchi subyektning faoliyati va moliyaviy ahvoli bilan to‘liq tanishgan bo‘lishi, audit paytida aniqlangan muammolardan xabardor bo‘lishi shart.
11. Auditor boshqa ma’lumotlarni tekshirilgan moliyaviy hisobotlar bilan taqqoslashdan tashqari ma’lumotlardagi raqamlarni qayta hisoblaydi, ularni ish qog‘ozlaridagi raqamlar bilan solishtiradi.
12. Agar boshqa ma’lumotlar moliyaviy hisobotlarga kiritilgan ma’lumotlarni o‘z ichiga olsa, bunday ma’lumotlar tekshirilgan moliyaviy hisobotlardagi xuddi shunday ma’lumotlar bilan taqqoslanishi kerak.
13. Boshqa ma’lumotlarda qayd etilgan barcha ko‘rsatkichlar tekshirilgan moliyaviy hisobotlar asosida qaytadan hisoblab chiqiladi. Yangidan hisoblab chiqilgan ma’lumotlar boshqa ma’lumotlardan olingan ko‘rsatkichlar bilan taqqoslangan bo‘lishi kerak.
14. Boshqa ma’lumotlar moliyaviy hisobotlardagi ma’lumotlar, masalan sotilgan mahsulot tannarxi, savdo xarajatlari va umumiy boshqaruv xarajatlari to‘g‘risidagi ma’lumotlarni tasdiqlaydigan tushuntirish xatlarini o‘z ichiga olishi mumkin. Ana shu tushuntirish xatlarining ayrim qismlari auditor ish qog‘ozlaridagi kengaytirilgan ishchi balans ma’lumotlari bilan taqqoslanadi.
JIDDIY ZIDDIYATLAR
15. Agar boshqa ma’lumotlarni o‘rganayotganda auditor ana shu ma’lumot bilan tekshirilayotgan moliyaviy hisobot o‘rtasida jiddiy ziddiyatlarni aniqlasa, auditor moliyaviy hisobot yoki boshqa ma’lumotlar tuzatishga muxtojligini yoki yo‘qligini aniqlashi kerak.
16. Agar tekshirilayotgan hisobotga tuzatish kiritish zarur bo‘lsa-yu, xo‘jalik yurituvchi subyekt tuzatishlarni o‘z moliyaviy hisobotiga kiritishdan bosh tortsa, auditor shak-shubhasiz ijobiy xulosadan farq qiluvchi xulosa tuzishi kerak.
17. Agar boshqa ma’lumotlar tuzatishga muhtoj bo‘lsa-yu, xo‘jalik yurituvchi subyekt unga tuzatishlar kiritishdan bosh tortsa, auditor auditorlik xulosasiga aniqlangan jiddiy ziddiyatlar bayon etilgan xatboshini kiritish masalasini ko‘rib chiqishi yoki boshqa choralar ko‘rishi shart. Ko‘rilgan choralar, masalan, dastlabki auditorlik xulosasidan farqlanadigan yangi xulosani tuzish yoki fikrni ifodalashdan bosh tortish, alohida holatlarga, ziddiyatlarning tabiati va muhimligiga bog‘liq bo‘ladi. Auditor yuzaga kelgan vaziyatda bundan keyingi harakatlari xususida tavsiyalar olish uchun yuristga murojaat qilishi lozim.
JIDDIY BUZIB KO‘RSATIShLAR
18. Jiddiy ziddiyatlarni aniqlash maqsadida boshqa ma’lumotlarni o‘rganayotgan auditor jiddiy buzib ko‘rsatishlar faktlarini aniqlashi mumkin.
19. Mazkur standart nuqtai nazaridan olganda “faktlarni jiddiy buzib ko‘rsatishlar” boshqa ma’lumotlarda mavjud bo‘ladi, agarda tekshirilayotgan moliyaviy hisobotda aks etgan masalalarga taalluqli bo‘lmagan bunday ma’lumot noto‘g‘ri taqdim etilgan bo‘lsa.
20. Agar auditor boshqa ma’lumotlarda jiddiy buzib ko‘rsatish faktlari borligini aniqlasa, ushbu masalani u xo‘jalik yurituvchi subyekt rahbariyati bilan muhokama qilishi kerak. Masalani rahbariyat bilan muhokama qilayotganida auditor boshqa ma’lumotlarning va auditor so‘rovlariga rahbariyat javoblarining asoslanganligini har doim ham baholay olmaydi va mulohazalar hamda fikrlar o‘rtasida haqiqatan ham farq bor-yo‘qligini ko‘rib chiqishi shart.
21. Agar auditor, shubhasiz jiddiy buzib ko‘rsatilgan faktlar mavjud deb hisoblagan taqdirda, u rahbariyatdan malakali uchinchi tomon bilan, xususan xo‘jalik yurituvchi subyektning yuristi bilan maslahatlashishni so‘rashi lozim va olingan javobni tahlil qilishi shart.
22. Agar auditor boshqa ma’lumotlarda buzib ko‘rsatish faktlari mavjud degan xulosaga kelsa va xo‘jalik yurituvchi subyekt rahbariyati uni tuzatishdan bosh tortsa, auditor o‘zining nuqtai nazarini yozma shaklda ijroiya kengashiga ma’lum qilishi va keyingi harakatlari xususida o‘z yuristi bilan maslahatlashib olishi kerak.
AUDITORLIK XULOSASI TUZILGAN SANADAN KEYIN BOShQA MA’LUMOTLARNING OChIQLIGI
23. Auditor hech qanday boshqa ma’lumotlardan auditorlik xulosasi tuzilgunga qadar foydalana olmagan taqdirda, u boshqa ma’lumotlar bilan moliyaviy hisobotning muvofiq kelmasligining jiddiylik darajasini aniqlashi uchun boshqa ma’lumotlarni iloji boricha eng qisqa muddatlarda o‘rganishi lozim bo‘ladi.
24. Agarda boshqa ma’lumotlarni o‘rganish chog‘ida, auditor jiddiy ziddiyatlarni aniqlasa yoki ochiqdan-ochiq jiddiy buzib ko‘rsatish faktlarini topgan hollarda, u moliyaviy hisobot va boshqa ma’lumotlarni qaytadan ko‘rib chiqishga zaruriyat borligini aniqlashi kerak.
25. Agarda, tekshirilayotgan moliyaviy hisobotni qayta ko‘rib chiqish mo‘ljallanayotgan bo‘lsa, u holda “Balans tuzilgan sanadan keyingi voqealar” standarti qoidalariga amal qilish lozim.
26. Agarda, boshqa ma’lumotlarni qayta ko‘rib chiqish zarur bo‘lganda va xo‘jalik yurituvchi subyekt uni amalga oshirishga rozi bo‘lgan hollarda auditor sharoitdan kelib chiqib tartib-taomillarni bajarishi shart. Tartib-taomillarga ilgari chiqarilgan moliyaviy hisobot, auditorlik hisoboti va boshqa ma’lumotlarni foydalanuvchilarga o‘zgarishlar to‘g‘risida xabar berilganiga ishonch hosil qilish uchun rahbariyat amalga oshirgan tadbirlar sharhi kiritilishi mumkin.
27. Boshqa ma’lumotlarni qayta ko‘rib chiqish zarur bo‘lganda, lekin rahbariyat qayta ko‘rishdan bosh tortgan hollarda auditor tegishli harakatlarni amalga oshirish mumkinligini ko‘rib chiqishi shart. Bunday harakatlarga auditorda shubha uyg‘otgan boshqa ma’lumotlarga doir masalala haqida xo‘jalik yurituvchi subyekt rahbariyatini yozma shaklda xabardor qilish, shuningdek, yuridik maslahat olish kabi tadbirlar kiritilishi mumkin.
KUChGA KIRISh SANASI
28. Mazkur Auditning milliy standarti 2000-yilning 1-yanvaridan kuchga kiritiladi.


(O‘zbekiston Respublikasi vazirliklari, davlat qo‘mitalari va idoralarining me’yoriy hujjatlari axborotnomasi, 1999-y., 11-son)