2 Ámeliy jumís tema: Topografiyalıq kartalarda aralıq hám maydan ólshew. Teoriyalıq materiallar boyınsha sorawlar

Metodikalıq kórsetpe: Topografiyalıq kartalarda maydanlardı ólshew ushın eń aldın maydan (bet) masshtabın esaplap shıǵıw kerek. Onıń ushın sol kartanıń sanlı masshtabı kvadratqa kóteriledi. Mısalı, kartanıń sanlı masshtabı 1:10000 bolsa, bet masshtabı (1/10000)² qa teń, yaǵnıy jer betindegi maydan sol masshtabtaǵı kartada 100 000000 ese kishireyip túsedi. Yaki masshtabı 1:10000 bolǵan kartada kóldiń maydanı 1 sm², onıń jer betindegi maydanı 100000000 sm² yamasa 10000 m², yaki 1 gektarǵa teń.
Topografiyalıq kartada maydan ólshewden aldın sol ólshenip atırǵan karta masshtabında 1 mm² yaki 1 sm² maydannıń jer beti qanshaǵa teń keliwin anıqlap alıw kerek. Mısalı, 1:25000 masshtabı kartada
1 sm – 250 m; 1 sm² – 62500 m² yaki 6,25 ga bolsa,
1 mm – 25 m; 1 mm² – 625 m² boladı.
Topografiyalıq kartada maydanlar úsh usılda ólshenedi:
1) Grafikalıq (geometriyalıq) usılda ólshew. Ólshenip atırǵan maydan málim bir geometriyalıq formalarǵa úshmúyeshlik, kvadrat, sheńber hám basqalarǵa bólinedi hám hár bir formanıń geometriyalıq maydanı tabıladı. Formalar betiniń jıyındısı ólshenip atırǵan maydannıń ulıwma betin beredi.
2) Paletkalar járdeminde ólshew. Paletkalar sm² hám mm² larǵa bólingen juqa aq qaǵazdan ibarat bolıp, olar kartada ólshenip atırǵan maydan ústine qoyıladı. Ólshenip atırǵan kontur ústine paletka bólekshelerinen neshewiniń tuwrı kelgenligine qarap maydan beti tabıladı. Mısalı, paletka qoyılǵan konturǵa hár qaysısı 1 sm² tan bolǵan 20 bólekshe tuwrı keldi deyik. 1:25000 masshtablı kartada 1 sm² = 6,25 gektarǵa teń boladı. Demek, sol anıqlanıp atırǵan konturımız orında 20X6,25=125 gektar eken.
3) Planimetr menen ólshew. Bunda, eń aldın, planimetr bir bóleginiń ólshemi anıqlanadı. Soń ólshenip atırǵan maydan shegarasındaǵı qálegen bir tochkaǵa planimetrdiń iynesi qoyıladı hám esaplaw mexanizminen jáne sanaq alınadı hám tómendegi formula menen maydan anıqlanadı.