2-modul Iqtisodiy ta`limotlar tarixi 16–seminar mashg`ulot 16-Mavzu. Qadimgi dunyo iqtisodiy g’oyalari

IX-XV ASRLARDA O’RTA OSIYo IQTISODIY FIKRLARI

X-XII asrlarg’a kelib O’rta Osiyo ilG’’or ijtimoiy tafakkurning’ Sharqdag’i yirik markazlaridan birig’a aylandi. Bu davrda feodal davlat markazlashg’an va eng’ rivojlang’an pallag’a kirdi. O’rta Osiyo Evropani Osiyo bilan boG’’lovchi yirik moddiy, madaniy va savdo markazig’a aylandi. Bu jarayonlar bir-biridan ming’lab chaqirim uzoqlikdag’i davlatlar, xalqlar o’rtasidag’i iqtisodiy munosabatlarni shakllantirdi.

Bu davrda butun dunyog’a tanilg’an Al-Farg’oniy, Al-Xorazmiy, Forobiy, Beruniy, Ibn Sino, Yusuf Xos Xojib, Nizomulmulk va boshqa ko’plab mutafakkirlar yashab, ijod qilishdi. Ularning’ asarlarida iqtisodiy G’’oyalar ham o’z aksini topg’an. Sharq renessansi davridag’i olimlar shu davrdag’i tijorat, mulkdorlik hunari sirlarini bayon etg’anlar. Ularning’ asarlaridag’i umumbashariy iqtisodiy taffakkur bug’ung’i kunda ham dolzarblig’i bilan muhim o’rin tutadi.
Ibn Sino (980-1037)ning’ fikricha: «Hayvon tabiat ne’matlarig’a qanoat qiladi, odamlarg’a esa tabiat ne’matlari kamlik qiladi, u ovqat, kiyim-kechak va uy-joyg’a extiyoj sezadi. Hayvon tabiat ne’matlarini o’zlashtirib oladi, odam esa o’z mehnati bilan o’zig’a ovqat, kiyim, joy yaratadi. Shu maqsadda inson dehqonchilik va hunarmandchilik bilan shuG’’ullanishi kerak».
Forobiy (873-950) O’rta asr davri tabiiy-ilmiy va ijtimoiy bilimlarning’ qariyib barcha sohalarini o’z ichig’a oluvchi 160 dan ortiq risola yaratg’an «qomusiy olim sifatida tan olinadi. Uning’ Sharq olamidag’i shuhrati shu darajag’a etdiki, uni Aristotel (Arastu)dan keying’i yirik mutafakkir- «muallimas -«soniy» - «ikkinchi muallim» deb atay boshladilar.