2-modul. Kuchlanishi 1000 voltdan kichik boʻlgan elektr jixozlar. 3-maʼruza

 
Saqlagichlarning turlari va tuzilishi
 
 
Elektr zanjirda qisqa tutashuv yoki oʻta yuklanish boʻlsa uni avtomatik ravishda bir marta 
uzish uchun xizmat qiladigan jihoz saqlagich, deb ataladi. Zanjirni saqlagich vositasida uzish 
eruvchan qymaning erishi orqali amalga oshadi, bu eruvchan qyma oʻzidan muhofazalanmagan 
zanjirning toki oʻtganda qizib eriydi. Zanjir uzilgandan soʻng eruvchan qoʻyma qoʻlda 
almashtirilishi lozim. 
Konstruktsiyasining soddaligi va arzonligi sababli eruvchan saqlagichlar sanoat elektr 
tizilmalarida, elektr stantsiyalari va podstantsiyalarida, turmushda keng qoʻllaniladi. Saqlagichlar 
turli konstruktsiyalarga ega boʻlishi mumkin va milliamperdan minglab amperlargacha toklarga 
moʻljallanadi. Hamma saqlagichlarda asosiy elementlar boʻlib: korpus, eruvchan qyma, kontakt 
qism, yoy soʻndiruvchi qurilma yoki yoy soʻndiruvchi muhit hisoblanadi. 
Saqlagichlar eruvchan qymaning nominal toki bilan, ya`ni eruvchan qyma uzoq ishlashi 
uchun hisoblangan tok bilan tavsiflanadi. Saqlagichning birgina korpusiga turli nominal toklarga 
moʻljallangan eruvchan qymalar oʻrnatilishi mumkin, shuning uchun ayni saqlagich saqlagichning 
nominal toki bilan tavsiflanib, u mana shu konstruktsiyadagi saqlagich uchun moʻljallangan 
eruvchan qymalarning nominal toklari ichida eng kattasiga teng. Normal rejimda yuklama toki 
tahsirida eruvchan qymadan ajrayotgan issiqlik atrof–muhitga tarqaladi va saqlagichning hamma 
qismlarining harorati ruxsat etilgandan oshmaydi. Oʻta yuklanish va qisqa tutashuvlarda qyma 
harorati ortib, uning erishiga olib keladi. Demak, tok qancha katta boʻlsa, qymaning erish vaqti 
shuncha kichik boʻladi. Erish (ishlay boshlash) vaqtining tokka bogʻliqligi saqlagichning vaqt–tok 
tavsifi deb yuritiladi (20.4–rasm). 

---

20.4–rasm. Saqlagichning vaqt tokli tavsifi 
 
Eruvchan qoʻyma –saqlagichning asosiy elementi boʻlib, mis, rux, qoʻrgʻoshin va 
kumushdan tayyorlanishi mumkin. Rux va qoʻrgʻoshinning erish harorati kichik (tegishlicha 419 
va 327
0
S). Rux korroziyaga chidamli, shuning uchun eruvchan qymaning kesimi ishlatish vaqtida 
oʻzgarmaydi, tavsifistikasi doimiy qoladi. Biroq mustahkam oksid plyonka tufayli qyma eriganda 
buzilmaydi, suyuq metall plyonka ichida saqlanadi. Bu esa I
cheg
ning keng chegaralarda 
oʻzgarishiga olib keladi. Rux va qoʻrgʻoshinning solishtirma qarshiligi katta, shuning uchun 
ulardan tayyorlangan eruvchan qymalar katta kesimga ega. Bunday qymalarni saqlagichlarda 
toʻldirgichlarsiz ishlatish mumkin. Rux va qoʻrgʻoshindan qilingan qymali saqlagichlar oʻta 
yuklanishdan katta tutib turish vaqtiga ega. 
Qyma erigandan soʻng elektr yoy hosil boʻlib, uni mumkin qadar tez oʻchirish lozim. 
Saqlagichlarda yoyni soʻndirish uchun tor tirqish, gazlarning yuqori bosimi, puflash effektidan 
foydalaniladi. Hech qanday shikastlanish yoki deformatsiya sodir boʻlmasdan saqlagich uzishi 
mumkin boʻlgan eng katta tok uzishning chegara toki deb yuritiladi. 
Yopiq qismlarga ajraydigan toʻldirgichsiz patronli PR–2 tip saqlagichlar 220 va 500 V ga 
va 15–1000 A patronlarning tokiga moʻljallab ishlab chiqariladi (20.5–rasm). Uzishning chеgara 
toki nominal tokka bogʻliq, boʻladi va 1200–2000 A oraliqlarda boʻladi.
100 A va undan yuqori tokka moʻljallangan saqlagich PR–2 ning patroni (4.30- rasm, a) 
qalin dеvorli fibrali trubka 1 dan iborat bu trubkaga uning yorilishini oldini oluvchi jеz vtulkalar 
3 kiydirilgan. 
20.5–rasm. PR-2 tipdagi saqlagich: 
a–100–1000 A nominal toklar uchun patron; b–eruvchan qoʻyilmalarning shakllari. 
PR-2 
saqlagichlarining 
afzalligi 
boʻlib, 
ularni 
oson 
qayta 
zaryadlash 
hisoblanadi, 
kamchiligi 
esa 
toʻldirilgan 
saqlagichlarga 
qaraganda oʻlchamlarining birmuncha kattaligidir. 
PN-2 TIP toʻldirilgan saqlagichlar (20.6–rasm) oʻzgaruvchan tokning 500 V gacha va 
oʻzgarmas tokning 440 V gacha boʻlgan kuch zanjirlarini muhofaza qilish uchun qoʻllaniladi va 
100–600 A nominal toklarga moʻljallab ishlab chiqariladi. Chinnidan tashqi koʻrinishi kvadrat va 
ichi aylana shaklida ishlangan trubka 1 vintlar uchun toʻrtta rеzbali tеshikka ega boʻlib, ular 
yordamida zichlovchi qistirma 5 bilan qopqoq 4 mahkamlanadi. Eruvchan qoʻyma 2 kеsilgan 
kontakt pichoqlar 3 ning shaybasiga elеktrokontakt nuqtali payvandlash yoʻli bilai biriktirilgan
.