2 modul transport jarayoni asoslari reja

2.2.Tashish jarayoni va uning elementlari
Barcha transport turlarida yuk va yo`lovchilar tashish jarayoni quydagi asosiy uch elementga bo`linadi:
- transport vositalariga yuk ortish yoki yo`lovchilarni chiqarish;
- yuk va yo`lovchilarni bir joydan ikkinchi joyga tashish jarayonining o`zi;
- transport vositalaridan yuk ortish yoki yo`lovchilarni tushirish.
Har qaysi tashish jarayoning elementi bir qancha kichik ishlardan iborat bo`ladi. Masalan: transport vositalarini yuk ortish joyiga keltirish, yuk ortish, yuk ortilgan - transport vositasini ortish joyidan olib ketish, xujjatlarni rasmiylashtirish, transport vositasi birligini (temir yo`l poezdlari va avtomobillar kolonnasi) tuzish va boshqalar. Tashish jarayoning sermehnat elementlaridan biri – uchunchi element bo`yicha poezd vagonlarini ajratib, uni yuk tashish joyiga keltirib qo`yish, yukni tushirish, xujjatlarni rasmiylashtirish va hakazolar kiradi.
Tashish jarayoni elemetiga yuklarni ekspeditsiya qilish ishi ( ya’ni yukni qabul qilib olish, o`rash –bog’lash va tamg’alash(markirovka), qisqa vaqt ichida saqlash, yo`lda kuzatib borish va topshirish yoki bir transport turidan ikkinchisiga o`tkazish, zaruriyatiga qarab ayrim to`lovlarni bajarish, xujjatlarni rasmiylashtirish)lar kiradi.
Bir tonna yuk ishlab chiqarishdan iste’molchiga yetib borguncha o`rtacha hisobda uch,to`rt, ba’zida esa olti martaga yaqin ortish –tushirish ishlari bo`ladi. Agar ortish va tushirish ishlari mexanizatsiya yordamisiz , ya’ni qo`l kuchi bilan bajariladigan bo`lsa, xarajatlar juda ko`payib ketishi mumkin. Ortish-tushirishda xarajatlarni qisqartirish uchun turli mexanizmlar: kran, transportyor, yuklagichlar,
uyib ortish mumkin bo`lgan yuklarni tushirishda samosval avtomobillardan , yuklarni konteyner va tagliklarda paketlab tashish, bir transport turidan ikkinchisiga o`tkazmay, bir yo`la manzilga yetkazish anch qulay va arzon bo`ladi.
Agar tashish jarayoni birgina transport korxona vositalari bilan tugallansa, bunday tashish mahalliy tashish tizimi deyiladi.
Agar tashish jarayoni bir turdagi transportning bir necha korxonalari vositalari yordamida bajarilsa, bunday tashishlarni to`g’ridan-to`g’ri tashish tizimi deyiladi.
Agar tashish jarayoni yagona mamlakat transportning bir necha (ikki yoki uch) turida bajarilsa, bunday tashish aralash tashish tizimi deyiladi. Aralash tashish tizimi yuklarni bir transportdan ikkinchisiga o`tkazishda ortish-tushirish ishlari ko`payib boradi va bu holat tashish tannarxining oshishiga sabab bo`ladi.