2-mustaqil ishi pib u. S. S

MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI QARSHI FILIALI KOMPYUTER INJINIRINGI FAKULTETI 4- KURS K I - 11 - 20 GURUH TALABASINING  Parallel ishlov berish fanidan 2-MUSTAQIL ISHI

Bajardi: M.Shodiyeva
Qabul qildi: M. Shukurova
Reja:

• Dasturiy taqdimot sathi, mashina kodi, mnemakod va dasturlash tillari.
• Dasturning unumdor ishlashi uchun qo‘yiladigan

shartlar va yuqori unumdorlik.

• Unumdorlikni oshirish: konveyr va superskalyar qayta ishlash, VLIW-arxitekturasi.

Kompyutеrning dasturiy ta'minoti tuzilishini dasturiy konfiguratsiya dеb ham ataladi. Dasturlar orasida xuddi kompyutеrning fizik qismlari orasidagi kabi o’zaro aloqa mavjud. Aksariyat ko’pgina dasturlar, quyiroq darajadagi boshqa dasturlarga tayanib ishlaydi. Bunday bog’lanish dasturlararo intеrfеys dеyiladi. Bunday intеrfеys (muloqot) ning mavjudligi tеxnik shartlar va o’zaro aloqa qoidalariga asoslangan bo’lsa ham, amalda u dasturiy ta'minotni o’zaro aloqada bo’lgan bir nеchta sathlar (daraja)larga taqsimlash bilan ta'minlanadi. Dastur ta'minoti sathlari piramida tuzilishiga egadir. har bir kеyingi sath oldingi sathlar dasturiy ta'minotiga tayanadi. Bunday ajratish, hisoblash tizimining dasturlarni o’rnatishdan boshlab, to amalda ekspluatatsiya qilish va tеxnik xizmat ko’rsatishgacha bo’lgan ish faoliyatining hamma bosqichlari uchun qulaydir. Shunga alohida etibor bеrish kеrakki, har bir yuqoridagi sath butun tizimning funksionalligini oshiradi. Masalan, asos dasturiy ta'minoti sathiga ega bo’lgan hisoblash tizimi ko’p funksiyalarni bajara olmaydi, ammo u tizimli dasturiy ta'minotni o’rnatishga imkon bеradi, ya'ni sharoit yaratadi.

Olti sathli kompyuter.

Nolinchi sath – bu kompyuterning apparat taminoti sathi hisoblanadi. Raqamli mantiqiy sath, ya’ni nolinchi sath ob’ektlari ventillar, ya’ni uzgichulagichlar deb ataladi. Ular yordamida - I, ILI,
NE (AND, OR, NOT) kabi oddiy
mantiqiy funksiyalar bajariladi.Kompyuterning qanday tuzilganligi va qanday ishlashini o‘rganishda juda ko‘p marotaba so‘zga olinadigan tushunchalardan biri - bu registrlar hisoblanadi.Kompyuterda va protsessorning ichida kechayotgan, ma’lumotlarni ishlash jarayonlarini amalga oshirishda ham, turli xil vazifalarni bajarish uchun
mo‘ljallangan registrlardan foydalaniladi.
Birinchi sath – mikroarxitektura sathi deb ataladi. Ushbu sathga tegishli bo‘lgan elektron sxemalar mashinaga bog‘liq bo‘lgan dasturlarni bajaradi, ya’ni kompyuterda ishlatilgan protsessorga mos keladigan dasturlarni bajaradi. Masalan Intel, Apple, DEC va boshqa xil protsessorlarga mos bo‘lgan dasturlar. Birinchi sathda 8-ta yoki 32-ta registrlardan iborat lokal xotira va arifmetik mantiqiy qurilma (Arithmetic Logical Unit - ALU) deb nomlangan sxemalar mavjud.
Arifmetik mantiqiy qurilma – oddiy arifmetik va mantiqiy amallarni bajaradi. Arifmetik mantiqiy qurilma bilan birga registrlar birgalikda ma’lumotlarni ishlash ketma-ketligini, ya’ni ma’lumotlar traktini shakllantiradi.Ba’zi kompyuterlarda (protsessorlarda) ma’lumotlar trakti –
mikroprogramma (mikrodastur) deb nomlangan maxsus dastur
tomonidan nazorat qilinadi. Boshqa xil kompyuterlarda esa ma’lumotlar trakti – apparat vositalar tomonidan nazorat qilinadi. Hozirda ishlab chiqarilayotgan kompyuterlarda ma’lumotlar trakti - odatda apparat vositalar tomonidan nazorat qilinadi. Shuning uchun birinchi sathning nomi – mikroarxitektura sathi deb nomlangan.
Ikkinchi sath – buyruqlar to‘plami arxitekturasi sathi deb ataladi.
Kompyuter ishlab chiqaruvchi har bir firma, o‘z kompyuterida ishlatilgan protsessorga mos mashina tiliga oid qo‘llanma ham taqdim etadi. U tavsifi keltirilgan buyruqlar to‘plami interpretator-mikrodastur yoki apparat ta’minoti tomonidan bajarilishi va bu sathga oid ma’lumotlardan iborat bo‘ladi.
Uchinchi sath – operatsion tizim sathi. Ushbu sath gibrid sath hisoblanadi. Operatsion tizim sathining bunday deb atalishiga sabab, uning tilidagi ko‘pchilik buyruqlar, undan pastroqda joylashgan buyruqlar to‘plami arxitekturasi sathida ham, mavjuddir. Biron bir sathga tegishli buyruqlar, boshqa bir sathda ham ifodalanishi va ishlatilishi mumkin. Operatsion tizim sathi ba’zi bir qo‘shimcha xususiyatlarga ega. Bu – unda xotiraning boshqacha tashkil qilinganligi, bir vaqtda ikki va undan ortiq dasturlarni bajara olish imkoniyatining borligi, hamda operatsion tizim sathining yangi buyruqlar to‘plamiga ega.
To‘rtinchi va beshinchi sathlar – dasturchilar uchun ishlab
chiqilgan quyi va yuqori sath tillaridan iboratdir. To‘rtinchi sath - turli xil protsessorlar uchun ishlab chiqilgan turli xil assembler tillaridan iborat bo‘ladi. Beshinchi sath esa amaliy dasturchilar uchun mo‘ljallangan yuqori sath tillari - C, C++, Java kabi tillardan tashkil topgan bo‘ladi. Kompyuter tuzilishini ko‘p sathli ko‘rinishda ifodalanishi va sathlarga oid muhokamalarni shu erda to‘xtatib, kompyuter arxitekturasini o‘rganishda muhim hisoblangan ba’zi bir xulosalarni keltirib o‘tamiz.
Shunday qilib, hozirgi kompyuterlar bir-nechta sathlarning ierarxik tuzilishi shaklida loyihalanadi va ishlab chiqariladi. Har bir sath turli xil ob’ektlarning va amallarning ma’lum bir abstraksiyasini, ya’ni ma’lum darajadagi ko‘rinishini ifoda etadi. Kompyuterlar tuzilishini bunday o‘rganish bilan biz, murakkab bo‘lgan jihatlarni tushunish uchun,nisbatan soddaroq ko‘rinishda ifodalash va tushunish imkoniyatiga ega bo‘lamiz. Oddiy foydalanuvchi mashinaning buyruqlar dasturiga ega emas. Samarali dasturlarni yaratish kerak bo'lgan mutaxassislar uchun bunday ehtiyoj tug'ilishi mumkin. Masalan, ko'pincha keng maqsadli standart dasturlarning kutubxonalarini ishlab chiquvchilaridan kelib chiqadi. Bunday mutaxassilarning ishini muayyan darajaga ko'tara olish uchun ular avtomatik kod deb nomlangan ramziy kodlashning ma'lum bir tizimida dasturlashishlari kerak. Aslida, bu mashina buyruqlar tizimi, lekin yanada qulay ramziy tuzilishi.
Bundan tashqari, avtotovodga mashina yo'riqnomasining oddiy va eng keng tarqalgan kombinatsiyalarini simulyatsiya qiluvchi qo'shimcha ko'rsatmalar kiritilishi mumkin. Albatta, avtomatik kodda yozilgan dasturlarni kompyuter kodiga tarjima qiladigan kompyuterda kompilyator bor.
Autocode oddiy dasturlash tilidir yoki aksincha, eng past darajadagi til deb ataladi. Bu faqat birinchi kompyuterlarda keng dasturlashtirilgan edi. Avtoto'ldagi ommaviy dasturiy quyidagi sabablarga ko'ra to'xtatildi. Yuqorida ta'kidlanganidek, dasturlash juda ko'p vaqt talab qiladi. Shu sababli, yuqori darajadagi tillar deb ataladigan turli xil til qo'shimchalari otokode ustida yaratilgan. Ushbu tillarning asosiy vazifasi avtomatik kodning tushunilmaydigan yo'riqnomalarini foydalanuvchiga yaqinroq bo'lgan boshqa yo'riqnomalar bilan almashtirish orqali dasturiy jarayonni osonlashtirishdir. Yuqori darajadagi tillarning yuqori qismiga muammoli bo'lgan tillar kiradi. Ularning ko'rsatmalari foydalanuvchilarga ma'lum mavzudagi sohalarda professional tarzda yozishni ta'minlaydi. Har bir kompyuterda autokod odatda bitta. Yuqori darajadagi tillar, xususan, muammoni hal qiluvchi yo'nalishdagi ko'plab tillar mavjud.
Parallel ishlov berishning ko'plab misollari kundalik hayotimizda mavjud: supermarketda ko'plab kassa apparatlari, ko'plab avtoyo'llar, ekskavatorlar ekipaji,
benzin stantsiyalarida bir necha benzin ustunlari va boshqalar. Ayni paytda, kashshoflar parallel ravishda 1950-yillarning boshlarida yadroviy portlashlarni modellashtirish uchun zarur bo'lgan hisob-kitoblarni amalga oshirgan akademik A. Samarskiy tomonidan qayta ishlangan.
VLIW-protsessorlari (juda katta buyruqli so'z) deyarli
Fon-Neymann kompyuteri qoidalariga muvofiq ishlaydi. Bitta farq, protsessorga har bir sikldagi berilgan buyruqlar bir operatsiyani emas, balki bir vaqtning o'zida bir necha aniqlaydi. VLIW protsessori buyrug'i, ularning har biri o'z vazifalari uchun mas'ul bo'lgan, masalan, funktsional qurilmalarni faollashtirish, xotira bilan ishlaydigan, ro'yxatga olish operatsiyalari va boshqalarni o'z ichiga olgan bir qator maydonlardan iborat. Bu bosqichda protsessorning biron bir qismi mavjud bo'lsa gramm talab qilinmaydi, tegishli buyruqlar maydoni faollashtirilmaydi. Shunga o'xshash me'morchiligi bo'lgan kompyuter misoli Floating Point Systems-dan olingan AP-120B kompyuteridir.
Birinchi etkazib berish 1976 yilda boshlangan va 1980 yilga kelib butun dunyo bo'ylab 1600 dan ortiq nusxa o'rnatilgan. AP-120V kompyuter buyrug'i 64 bitdan iborat va mashinaning barcha qurilmalari ishlashini nazorat qiladi. Har bir sikl (167 ta emas) bitta buyruq beriladi, bu soniyada 6 mln. Har bir jamoa bir vaqtning o'zida ko'plab operatsiyalarni nazorat qilganligi sababli, amalda ishlash yanada yuqori bo'lishi mumkin.
Umuman aytganda, superscalar mashinalari uchun kompilyatorlardan foydalanish mumkin bo'lmagan maqsadli VLIW protsessori. Ikkala yondashuv ham o'z afzalliklari va kamchiliklariga ega va VLIW arxitekturasining soddaligi va cheklangan imkoniyatlarini superskalar tizimlarining murakkabligi va dinamik qobiliyatlariga qarshi turish kerak emas. Kompilyatsiya vaqtida operatsiyalarni bajarish uchun reja tuzish, yuqori tizimlariga nisbatan yuqori darajadagi parallellashni ta'minlash uchun muhimdir. Derleme vaqtida, faqat dasturni bajarish vaqtida supersqalar me'morchiligiga xos bo'lgan dinamik mexanizmlar yordamida echilishi mumkin bo'lgan noaniqlik mavjudligi aniq. VLIW konsepsiyasi RISC arxitekturasiga asoslangan bo`lib, asosiy o`zgarish bu – bir nechta sodda RISC buyruqlari birlashtirilib yuqori uzunlikdagi parallel bajariluvchi buyruqlar shakliga o`tkazilishidir. Buyruqlar tizimi arxitekturasi tasniflanishida VLIW RISCdan qisman farq qiladi. VLIWda parallel hisoblashning qo`shimcha darajasi tadbiq etildi, ya`ni VLIW hisoblash mashinasi emas hisoblash tizimi sifatida qaraldi.
Bu bir nechta qisqa buyruqlarning birikmasi bo'lib, bitta sikldagi buyruqlarni bajarish uchun bir nechta ijro birliklarining parallel ravishda ishlashini talab qiladi.

The end