2. Paleografiyalıq rawajlanıw o’zgeshelikleri. Evraziyanıń geologiyalıq dúzilisi hám relefi

Lektsiya 6. Tema: Materikler tábiyiy geografiyası. Evraziya. Evraziyanıń tiykarǵı ózgeshelikleri. Evraziyanıń geologiyalıq dúzilisi hám relefi.
Joba:
1. Evraziya materigine uliwma ta’biyiy geografiyaliq sipatlama
2. Paleografiyalıq rawajlanıw o’zgeshelikleri.
3. Evraziyanıń geologiyalıq dúzilisi hám relefi.

Jer planetasinin’ en’ iri materigi-Evraziya, maydani 54 mln. km kv. yag’nıy qurgaqlıqtın’ 37% iyeleydi. Materik ha’mme okeanlar menen qorshalgan ha’m arqa yarım shardın’ barlıq geografiyalıq poyaslarında jaylasqan. Arqadan tu’slikke sozılganı segiz mın’ km, batıstan shıg’ısqa on altı mın’ km. En’ shetki noqatlar, Chelyuskin tumsıg’ı (77⁰ 43́ a.k.), Piay tumsıg’ı (1⁰, 16 a.k), Rok tumsıg’ı (9⁰ 34 b.b.) ha’m Dejnev tumsıg’ı (169⁰ 40 b.b.).

Evraziya du’nyanın’ eki bo’legine-Evropa ha’m Aziyag’a ayırılgan. Bul da’stu’riy tariyxıy tiykar, ta’biyiy geografiyaliq qatnasta bul bo’liniw bolıp keledi. Evraziya basqa materikler menen tıg’ız baylanısta, Afrika menen shegarası sha’rtli tu’rde Suets kanalı arkalı o’tedi. Arqa Amerikadan Bering bug’azı ayırıp tur. Qubla Shıg’ısta materiklik atawlar sisteması Aziyadag’ı Avstraliyag’a u’zik ko’pir payda etip tur.
Paleografiyalıq rawajlanıw o’zgeshelikleri.
Evraziyanın’ payda bolıwı u’sh Kembriyge shekem platformalar menen baylanıslı. Evropalıq. Sibir ha’m Qıtay. Proterozoydın’ aqırında olardın’ arasında geosinkinallıq poyaslar bolgan. Ural Tyan-Shan Evropanı Sibirden ayırıp turg’an. Evropa batısta Atlantikalıq geogsinklinal poyası menen Tu’slik tamannan Alp Gimalay geosinklinal poyas Gondvanadan ayırıp turg’an.
Taw payda bolıw ha’reeketler, qurg’aqlıqtın’ maydanın ko’beytti. Geosinkl, oblastının’ kemeyiwi sebebinen. Ertedegi Rz Sibir platforması tu’slikte Baykan tawları payda bolgan. Yag’nıy ha’zirgi Sibirdin’ tu’slik bo’limindegi tawlar.
Kaledon orogenlik ha’reketleri na’tiyjesinde Evropa platforması Arqa Amerika platforması menen qosıladı. Arqa Atlantikalıq materik payda boldı. (Eria).
Alp Qatparlanıwı. Mz aqırında baslanıp Alp Gimalay ha’m Tınısh okean geosinklinal poyaslarına ken’ tarkaladı. Sonnı menen birge Lavraziya Arka Amerika ha’m Evraziyag’a ayırıladı, olarpdın’ arasında Atlantika okeanının’ oypatı payda boldı. Alp Gimalay geosinklinal poyası bul da’wirde kemeyedi. Gondvona bir katar platformalarg’a bo’lip ketedi. Evraziyanın’ ha’zirgi tu’ri Alp da’wirinde payda bolg’an. Taw payda bolıw ha’reketleri neogen ha’m to’rtinshi da’wir dawam etedi.
Neogen aqırında Evraziyag’a Araviya ha’m Hind platforması qosıladı, Hind-Gang ha’m Mesopotamiya taw aldı batıqları jatqızıqlar menen toltırıladı.