2. Sabab Voqealarning borishi

Tergov harakatlari
Farg‘ona viloyatida ham voqealar paytida Bosh prokuratura, Ichki ishlar vazirligi va SSSR KGB qo‘shma tezkor-tergov guruhi ish boshladi, unga IIV tergov bo‘limi boshlig‘ining o‘rinbosari D. SSSR Bosh prokuraturasi A. V. Frolov. Brigada 16 ta tergov-tezkor guruhidan iborat bo‘lib, ular tarkibiga 400 dan ortiq huquqni muhofaza qilish organlari xodimlari, jumladan, Ichki ishlar vazirligi va prokuraturasining 230 ga yaqin tergovchisi kiritilgan.
Oʻzbekiston SSR Kompartiyasi Markaziy Qoʻmitasi komissiyasining maʼlumotlariga koʻra, iyun voqealarida 103 kishi halok boʻlgan, ulardan 52 nafari mesxeti turklari, 36 nafari oʻzbeklar, 1011 nafari yaralangan va mayib boʻlgan, 137 nafar ichki qoʻshin va 110 nafar militsiya xodimi yaralangan. , ulardan biri (T .Suvanqulov) vafot etgan; 757 ta turar-joy binosi, 27 ta davlat obyekti, 275 ta avtomashina yoqib yuborildi va talon-taroj qilindi.
1990 yil oxiriga kelib 364 kishi jinoiy javobgarlikka tortildi, 408 kishi ma'muriy qamoqqa olindi. 1991 yilga kelib ommaviy tartibsizliklarda ishtirok etganlik uchun sudlar tomonidan 100 ga yaqin kishi hukm qilingan, ikki nafari (T.Parpiyev va G.Xuriyev) oʻlim jazosiga hukm qilingan. Voqealardan keyingi 5 yil davomida jami 250 ta jinoyat ishi sudlarga yuborilgan, 420 nafar shaxsning aybi isbotlangan. 124 nafar shaxsga partiyaviy taʼsir koʻrsatishning qatʼiy choralari koʻrildi. Jumladan, O‘zbekiston ichki ishlar vaziri U.S.Rahimov, KGB Farg‘ona viloyati bo‘yicha boshqarmasi boshlig‘i N.G.Leskov, Farg‘ona viloyati IIB boshlig‘i S.Yu.Burxonovlar jarimaga tortilib, egallab turgan lavozimidan chetlatildi. .
“To'qnashuvlar kutilmaganda yuz berdi. Uylarni o't qo'yish, mesxetilarni kaltaklash, qotilliklar - hatto dahshatli tushda ham bunday bo'lishini tasavvur ham qila olmadim. O‘zbek do‘stlarim ko‘p edi, oramizda hech qanday janjal bo‘lmagan. Ko‘chalarda qon to‘kilsa ham, hammasi haqiqat ekanligiga ishonmasdim”, - deydi Farg‘ona qirg‘inining guvohi Jovid Aliyev.
“Mesxeti turklari bir necha bor ichki nizolarni keltirib chiqargan. Ular har doim o‘zbeklardan ustunligini ko‘rsatmoqchi bo‘lganga o‘xshardi. Bunga Stalin vafotidan keyin boshlangan kichik xalqlarni qo'llab-quvvatlash siyosati yordam berdi. Farg‘ona viloyatidagi barcha savdo va umumiy ovqatlanishni mesxetilar nazorat qilgan. Ular esa o‘zbeklarni tinimsiz haqorat qilishardi. Ular bunga chidashdi, lekin bir payt hamma narsa to‘kilib ketdi”, deydi Farg‘onalik Baxtiyor Innoyatov 20-asr o‘rtalarida mesxeti turklari O‘zbekiston SSRdagi hayotga endigina moslashganini eslaydi.

Oqibatlari
“Mesxeti turklari ketganidan keyin Fargʻona vodiysidan ruslar, qrim-tatarlar, koreyslar koʻchib keldi. Ko'pchilik pogromlarning takrorlanishidan qo'rqishdi. Biroq, shunga o'xshash boshqa hech narsa yo'q edi. Mesxeti turklarining bir qancha oilalari ma’lum vaqtdan so‘ng O‘zbekistonga qaytdilar. Endi biz tinch va totuvlikda yashashga harakat qilyapmiz. Ammo cho'kma, albatta, hamma bilan qoldi ", - deya qo'shimcha qiladi Maruboev.

Pogromlardan keyin yuz mingga yaqin mesxeti turklari O‘zbekistonni tark etdilar. Bugungi kunda ular Rossiya, Ozarbayjon, Qozog'iston, Turkiya va AQShda katta diasporaga ega.