2. Segmentlashtirish marketing tadqiqotlari aloxida turi sifatida

2. Segmentlashtirish marketing tadqiqotlari aloxida turi sifatida

Bozorni segmentlash bozorni o‘rganishning asosiy usulidir. Uning yordamida bozor (uning tarkibiy qismlari) segmentlarga bo‘linadi. Bozor segmenti bu - iste’molchilar, tovarlar, raqobatchilarning shunday ajratilgan qismiki, ular uchun umumiy xususiyatlar mavjuddir. Bozorni to‘g‘ri segmentlash - shu segmentning spetsifik ehtiyojlariga qat’iy rioya qilingan holda kam xarajatlar bilan tovar etkazib berishni to‘g‘ri tashkil qilishdan iboratdir.

Bozor segmentatsiyasi maqsadli auditoriyani aniqlash va potensial xaridorlarning bir yoki bir nechta guruhini tanlash imkonini beradi. Ushbu yondashuv bozor ulushini aniqlashga, sotishni hisoblashga, joylashishni aniqlashga va sotish strategiyasini ishlab chiqishga yordam beradi.
Bozor segmentatsiyasi kompaniyaga to‘g‘ri aloqa kanallarini tanlashga, tegishli takliflarni ishlab chiqishga va marketing harakatlarini yo‘naltirishga yordam beradi. Agar maqsadli auditoriya to‘g‘risida to‘liq ma’lumotga ega bo‘linsa, mijozlarning sodiqligini qozonish, ushlab turish va ularni oshirish, sodiqlik darajasini kengaytirish va uzoq muddatli munosabatlarni o‘rnatish mumkin bo‘ladi.
Bugun bozorni turli yo‘llar bilan segmentlash yondashuvlari mavjud, chunki yagona usul bo‘ishi ham mumkin bo‘lmasa kerak. Har bir kompaniya potensial mijozlarni guruhlaydigan xususiyatlar tamoyillarini mustaqil ravishda belgilaydi.
Segmentatsiyaning maqsad va vazifalariga kompaniyaning bozordagi sa’y-harakatlarini talabini qondirishga umid qilgan iste’molchilar guruhlariga qaratish, raqobatchilarga nisbatan strategik ustunlikni ta’minlash - umumiy bozor doirasidagi mijozlar guruhini aniqlash orqali ularning ehtiyojlarini raqobatchilarga qaraganda yaxshiroq qondirishga e’tibor qaratish kiradi.
Segmentlashga nisbatan keng tarqalgan yondashuvga ko‘ra iste’mol bozorini to‘rtta asosiy tamoyil bo‘yicha guruhlarga ajratish ko‘zda tutiladi: geografik, ijtimoiy-demografik, psixografik va xulqiy (1-rasm).

Iste’mol bozorini segmentlash





Ijtimoiy-demografik

Xulq-atvor

psixografik

Geografik

111-rasm. Bozorni segmentlashning an’anaviy tamoyillari.

Geografik tamoyil orqali bozorni joylashuvi, aholining soni va zichligi, xududuiy bozorning sig‘imi va tarkibi, tijorat faoliyatining tuzilishi, regionni rivojlanish dinamikasi, tabiiy-iqlim sharoitlari, migratsion imkoniyatlar, huquqiy imkoniyatlar hisobga olinadi.

Demografik tamoyillarda oilaning soni va sifat tarkibi, oilaning hayotiy davri bosqichi, daromadlilik darajasi, mashg‘ulot turi, ma’lumoti, millati kabilar inobatga olinadi hamda bozor segmentatsiyasining asosiy tamoyillaridan biri hisoblanadi.
Psixografik tamoyil natijasida hayot tarzi, shaxsning tipi, ijtimoiy holati kabilar hisobga olinib, turmush tarzi shaxsning o‘z faoliyatida, qiziqishlarida, qadriyatida va e’tiqodlarida o‘z aksini topadi.
Xulq-atvor tamoyili orqali xarid qilishga yo‘l, foydalanuvchi maqomi, iste’mol jadalligi, bog‘lanib qolish darajasi, tovar haqida ma’lumot berish, tovarga bo‘lgan munosabati hisobga olinadi.
Bugungi kunda segmentlash tamoyillari murakkablashgan bo‘lib, iste’molchilarni ajratish mezonlari o‘zgarishini kuzatishimiz mumkin (2-rasm).



Iste’mol bozorini segmentlash tamoyillari





Iqtisodiy tamoyil

Ijtimoiy guruhlash

Iste’molchi motivlari

Psixografik tamoyil

Siyosiy tamoyil

Geografik tamoyil

2-rasm. Iste’mol bozorini segmentlash bo‘yicha asosiy tamoyillari.

Iste’mol bozorining ijtimoiy guruhlarga ajratishda millati, tili, dini, yoshi, jamiyatdagi o‘rni, ijtimoiy quruhga mansubligi, oilaviy sharoitlari hisboga olinishi mumkin.

Xaridorlarning iqtisodiy munosabatini tabaqalashtiradigan asosiy omil daromad hisoblanadi. Ko‘pgina mamlakatlarda daromad bo‘yicha uch guruhga segmentlashdan keng foydalaniladi.
Birinchi guruh. Eng yuqori daromadga ega bo‘lgan xaridorlar, amalda ular jami xaridorlarning 10 % ini tashkil etadi. Ular eng oliy navli tovarlarni xarid etadilar, xarid quvvati hamda o‘z guruhi-izzat nafsi bunga imkon beradi. Bunday guruhlar xar bir mamlakatda bor, ularning daromad miqdori shu mamlakatning umumiy boyligining katta qismini tashkil qiladi. Ikkinchi guruh har bir mamlakatdagi o‘rtacha daromad egalaridir, ularning soni juda kup, garchi bu guruh ichida yana o‘ziga xos tabaqalanish bo‘lsa-da, umuman olganda shu mamlakatda bozorning umumiy standartini belgilaydigan, yalpi tovarlarning asosiy xaridorlari shular hisoblanadi. Uchinchi guruh bir shaxs hisobiga eng kam daromad oladigan xaridorlardan iborat. Ular aksariyat xollarda ijtimoiy ta’minotning turli ko‘rinishlaridan foydalanadilar, o‘z daromadlarining 60-80% ga yaqinini hayotiy ehtiyojlarni qondirishga sarflaydilar.
Bundan tashqari segmentlashning iqtisodiy tamoyillarga jon boshiga to‘g‘ri keladigan daromad, turar joy bilan ta’minlanganlik, maxsulotni iste’mol qilish darajasi, xizmatlardan foydalanish darajasi va boshqalar kiritiladi.
Siyosiy tamoyillar qo‘llanilganda bozor mamlakatning siyosiy maqsadlarida o‘rin egallashi, iste’molchlarning siyosiy faolligi, siyosiy jarayonlarning bozor rivojlanishiga ta’siri kabi tamoyillar bo‘yicha ajratiladi.
Bozorni segmentlash natijasida kompaniya ixtiyorida tanlangan bozor segmenti bo‘yicha bir qancha ma’lumotlar bo‘ladi. Bularga tanlangan segment iste’molchilarining boshqa segmentlar bilan o‘xshash jixatlari va ulardan farqlanish belgilari, kompaniyaning ushbu bozor segmentiga yaqinligi, iste’molchilarning bozordagi tutgan o‘rni, segmentning rivojlanishi va mustahkamligi, iste’molchilar ehtiyojlarining o‘zgarmasligi va boshqalar.
Aynan ushbu ma’lumotlar segmentlashga qaratilgan marketing tadqiqotlarini yuqori ahamiyatga egaligini tasdiqlaydi.