2-tema. Imla qa ǵıydaları

---

1 
2-tema. Imla qa
ǵıydaları 
 
Jobası: 
1. Imlanıń isleniwi 
2. Imla qa
ǵ
ıydaları 
3. Imla qa
ǵ
ıydalarında
ǵ
ı ózgerisler 
Qaraqalpaq ortograflyasınıń isleniw tariyxına názer taslasaq, onıń imla 
qa
ǵıydalanıń nızamlı islengen dáwiri XX ásirdiń 30-jıllarınıń birinshi yarımınan 
baslanıp, qáliplesiw dáwiri 60-jıllar
ǵa tuwra keledi. Qaraqalpaq tiliniń házirgi latın 
jazıwına tiykarlan
ǵan imla qaǵıydalarına deyingi (1957-jılǵı) qabıl etilgen imla 
qa
ǵıydalar jıynaǵınıń dúzilisi 8 bólimge bólinedi. 1. Dawıslılardıń jazılıwı; 2. 
dawıssızlardıń jazılıwı; 3. túbir sózlerdiń jazılıwı; 4. affikslerdiń jazılıwı; 5. 
kómekshi sózlerdiń jazılıwı; 6. Qospa sózlerdiń jazılıwı; 7. bas háriplerdiń jazılıwı; 
8. Sózlerdi ótkermelew.
1
1994-jılı qabıl etilgen latın jazıwına tiykarlan
ǵan imla qaǵıydalar jıynaǵı da 8 
bólimnen turadı. Biraq bunda túbir hám qosımtalar biriktirilip bir bólim retinde 
alınadı da, qospa sózlerdiń jazılıwı: qosılıp jazılıw, bó1ek jazılıw, defis arqalı 
jazılıw dep bó1ek kórsetilgen.
2
Latın jazıwına tiykarlan
ǵan imla qaǵıydalar 
jıyna
ǵınıń 2011-jılǵı shıqqanı 92§ ti, al 2016-jılǵı shıqqanı 90§ ti qamtıdı. Bul 
imla qa
ǵıydalar jıynaǵınıń dúzilisi dáslepkilerine qaraǵanda biraz tolıq hám sistemalı 
ekenligi bayqaladı.
M.Dáwletov imla qa
ǵıydalarınıń dúzilisin tómendegi bólimlerge bólip 
qarawdı usınıs etedi: 
I. Sóz hám morfemalardıń quramında
ǵı háriplerdiń imla qaǵıydaları: 
1. Dawıslı (fonema) háripleriniń jazılıwı; 
2. Dawıssız (fonema) háripleriniń jazılıwı; 
3. Túbir hám qosımtalardıń imlası; 
II. Sózlerdiń qosılıp, defis arqalı hám bó1ek jazılıw qa
ǵıydaları: 
a) qosılıp jazılıw; 
b) defis arqalı jazılıw; 
d) bólek jazılıw; 
III. Bas hám kishi háriplerdiń jazılıwı:
IV sózlerdi ótkermelew; 
V. Grafikalıq qısqar
ǵan sózlerdiń jazılıwı 
Imla qa
ǵıydaların dúziwde K.Ubaydullaev, D.Nasırov tárepinen dúzilgen 
«Qaraqalpaq tiliniń alfaviti hám orfografiyalıq qádeleriniń jıyna
ǵı», 1994-jıl 
1
Qaraqalpaq tiliniń alfaviti hám orfografiya qádeleriniń jiyna
ǵi. Nókis, 1954. 22 bet. 
2
Qaraqalpaq tiliniń álipbesi hám imla qa
ǵıydalarınıń jıynaǵı. Nókis: Bilim, 1996, 18 bet. 

---

M.Dáwletov hám B.Qutlımuratovlardıń redaktorlı
ǵında baspadan shıqqan 
«Qaraqalpaq tilinıń imla qa
ǵıydaları», 2011-jıl A.Dáwletov, M.Dáwletov, 
M.Qudaybergenovlar 
tárepinen 
tayarlan
ǵan 
«Qaraqalpaq 
tiliniń 
imla 
qa
ǵıydalarınıń jıynaǵı» islep shıǵıldı.
2016-jıldıń 10-iyun kúngi Qaraqalpaqstan Respublikası Joqar
ǵı Keńesiniń 
sessiyasında «Latın jazıwına tiykarlan
ǵan qaraqalpaq álipbesin engiziw 
haqqında»
ǵı Nızamǵa qosımshalar hám ózgerisler kirgiziw ńaqqında nızamı 
qabıllandı. Bul nızam
ǵa tómendegi qosımsha hám ózgerisler kirgizildi: 
1) 2009-jıl 8-oktyabrde qabıl etilgen túpkilikli sózlerdiń basında jazılatu
ǵın 
«ye, wo, wó» birikpesi e, o, ó háripleri menen jazılatu
ǵın boldı; 
2) A’a’, U’u’, O’o’ I’i’, G’g’, N’n’ háripleriniń qaptalında
ǵı apostrof 
belgileri alıp taslanıp, háriptiń ústine qoyilatu
ǵin akut belgisine ózgertildi: Áá, Óó,