2-tema. Kompyuter kommunikatsiyaları hám olardıń túrleri

2-tema. Kompyuter kommunikatsiyaları hám olardıń túrleri.
Joba
1. Kommunikasion kanal hám baylanıs prosessori
2. Informaciya uzatıw ortalıǵı
3. Informaciyanı uzatıw sistemaları.
4. Baylanıs kanalları.
5. Modemlar.
Kommunikatsiya - bul informaciya almaslaw bolıp tabıladı. Áne sol informaciya negizinde baslıq maǵlıwmatlar
alıp, nátiyjeli qararlar qabıl etedi hám jumısshı xızmetkerlerge jetkeredi.
Basshılıq iskerligi nátiyjeli informaciya almasinuvni talap etedi. Eger insanlar óz-ara
informaciya almasinmasa, olar birgelikte isley almaydı hám aldılarına qoyǵan maqsettiń
qáliplesiwi, oǵan jetiwi qıyın boladı.
Basqarıw iskerliginde informaciya almasıw zárúrli áhmiyetliligi ushın baslıq óziniń
waqtıniń 50% - 90% ni kommunikatsiyaǵa sarplaydı. Informaciya almaslawdıń sapası basqarıw
qararlarına tásir kórsetedi.
Kommunikatsiyanıń jıynalıslar, xızmet jazıw -chizuvlari, telefon arqalı eki tárep baylanısilar,
esabatlar, videotasmalar hám júzbe-júz suxbatlar arqalı kóplegen mashqalalardi xal qılıwda
járdem beredi. Kárxana sırtqı ortalıq menen baylanıs bólewde, hár túrli qurallardan paydalanadı. Ámeldegi qarıydarlar menen olar reklama arqalı baylanisıpǵana qalmay, ónimdi bazarǵa alıp kiretuǵın basqa programmalardan da paydalanadı. Informaciyalar kárxana ishinde basqıshpa-basqısh, yaǵnıy vestikal kommunikatsiyalar arqalı ótedi. Informaciyalar joqarı basqarıw shólkemlerinen, tómengi organlarǵa ótedi. Sonıń menen birge tómengi organlardan joqarı basqarıw bólimlerine informaciyalar aǵımı keledi. Áyne ekinshi process kárxanalarda unamlı ózgerislerge alıp keledi.
Kárxanada vertikal kommunikatsiyalardan tısqarı, gorizontal kommunikatsiyalar da
bar. Ekenin aytıw kerek kárxanalarda túrli-qıylı funksional bólimler, sexlar hám basqa bólimlerdiń
bar ekenligi olar arasındaǵı informaciya aǵımınıń kerekligini ańlatadı. Mısalı, fundamental
texnologiya tiykarında, kárxana túrli-qıylı ónimler islep-chikarishi múmkin, sol sebepli de
marketing bulimining informaciya axamiyatligini saklab koladi hám onıń talapların óz waqtında
qandirilishini támiyinleydi.
Elektron kommunikasiya házirgi zamande barǵan tárepke úlken áhmiyet kásip etpekte.
Pútkil, informaciya aǵıslarınıń hár jılı kóp ret artıp barıw sharayatlarında isbilermenlik firmaları,
bank strukturası, mámleket kárxanaları, basqa shólkemler hám olardıń xızmetkerleriniń óz-ara anıq
islewin zamanagóy telekommunikasiya hám baylanıs qurallarısız, informaciya hám kompyuter
tarmaqlarısız ámelde oyda sawlelendiriw etip bolmaydı. Bunday qurallarsız diywanxana xızmetkerleri hám
shabarmanlarınıń hár qanday úlken arniyasi da kerekli informaciyanı kerekli waqıtta kerekli jayǵa
operativ jetkizip beriwdi támiyinley almaydı. Kóbinese, zárúrli informaciyanı alıw daǵı xattoki bir
jıldamlıq uslanıp qalıw da saldamlı finanslıq joytıwlar hám abıraysızlanishga alıp keliwi
múmkin. Basqarıw basqarıw sistemalarında informaciya, maǵlıwmatlı hújjetlerdi shabarman menen (yamasa
pochta arqalı ) etkazish (tasıw ) jolı arqalı da, baylanıs kanalları boyınsha informaciyanı uzatıw -dıń avtomatlastırılgan sistemasınan paydalanıp da uzatıladı.
Hújjetlerdi qolda kóterip barıw hám mexanik tasıw mákemelerde maǵlıwmatlardı
uzatıwdıń keń tarqalǵan usılı bolıp tabıladı. Bul usılda kapital ǵárejetler minimal bolǵanı halda,
hújjetlerde aldınan belgilengenler etilgen hám onı tikkeley belgilengenler qılıw punktlerinde qadaǵalaw etilgen
maǵlıwmatlardıń uzatılıwın tolıq támiyinleydi. Uzatıw operativligi (tezligi) júdá tómen hám onsha da
qatal bolmaǵan paydalanıwshınigina qánaatlantirishi múmkin. Informaciyanı operativ uzatıw
ushın maǵlıwmatlardı uzatıwdıń avtomatlastırılgan sistemaları — basqarıw -basqarıw baylanıs
sistemalarınan paydalanıladı.
3. Informaciyanı uzatıw sistemaları
Informaciyanı uzatıw ushın xızmet etetuǵın qurallar kompleksin informaciyalardı uzatıw sisteması
(UT) dep atayniz.
Informaciyanı dáregi hám qarıydarsı uzatıw sistemasınıń abonentleri bolıp tabıladı. Abonentler retinde
EHM, informaciyanı saqlaw sistemaları, túrli qıylı datchiklar hám orınlawshı apparatlar hám de adamlar
mısal etip keltirilishi múmkin.
UT strukturası quramında tómendegilerdi ajıratıw múmkin:
uzatıw kanalı (baylanıs kanalı );
informaciyanı uzatqısh ;
informaciyanı qabıllaǵısh.
Uzatqısh abonentten kiyatırǵan informaciyanı baylanıs kanalı boyınsha uzatılatuǵın signalǵa
aylandırıw ushın qabıl qılatuǵın abonentke kiyatırǵan signaldı qaytaldan xabarǵa aylandırıw
ushın xızmet etedi.
4. Baylanıs kanalları.
Baylanıs kanalları (AK) qálegen informaciya uzatıw sistemasınıń, ulıwma bo'g'imi bolıp tabıladı.
Fizikalıq tábiyaatı boyınsha baylanıs kanalları tómendegilerge bólinedi:
mexanik — informaciyanıń materiallıq tasıwshıların uzatıw ushın isletiledi;
akustikalıq — dawıslı signal uzatıladı ;
optikalıq — jaqtılıq signalı uzatıladı ;
Elektr hám optikalıq baylanıs kanalları tómendegishe bolıwı múmkin:
sımlı - signallardı uzatıw ushın fizikalıq ótkeriwshiler ^lektr sımlar, kabellar, svetovodlar hám b.) isletiledi;
Sımsız (radiokanallar, infraqızıl kanallar hám b.), signallardı uzatıw ushın yeG^ boyınsha
tarqalatuǵın yelektromagnit to'lkinlardan paydalanıladı.
Uzatılıp atırǵan informaciyanı súwretlew forması boyınsha baylanıs kanalları tómendegishe boladı :
analogli (úzliksiz ) — informaciya analog kanallar boylap úzliksiz formada suwretlengen, yaǵnıy
qandayda bir fizikalıq shamanıń úzliksiz bahaları qatarı kórinisinde uzatıladı ;
cifrlı — informaciya cifrlı kanallar boyınsha ol yamasa bul fizikalıq tábiyaat daǵı cifrlı (diskret,
impulsli) signallar kórinisinde uzatıladı ;
Informaciya uzatılıwınıń múmkin bolǵan baǵdarlarına baylanıslı túrde tómendegi baylanıs
kanalları boladı :
simpleksli — informaciyanı tek bir jóneliste uzatıwǵa múmkinshilik beredi;
yarım dupleks — informaciyanıń tuwrı hám teris jónelislerde gá uzatılıwın
támiyinleydi;
dupleksli — informaciyanı bir waqtıniń ózinde de tuwrı, da keri baǵıtlarda uzatıwǵa
múmkinshilik beredi.
Baylanıs kanalları, aqırında, bunday bolıwı múmkin:
kommutaciyalanadigan;
kommutaciyalanmaydigan.
Kommutasiyalanadigan kanallar informaciyanı tek uzatıw waqıtına bólek uchastkalar
(segmentlerden) dúziledi; uzatıw tawsılǵannan keyin bunday kanal tamamlanıladı ( ajratıladı ).
Kommutasiyalanmaydigan (ajıratılǵan ) kanallar uzaq, waqıtqa dúziledi hám uzınlıǵı,
ırkinishlerden qorǵawlanganligi, maǵlıwmattı ótkeriw qábileti boyınsha turaqlı xarakteristikalarǵa iye
boladı. Basqarıw -basqarıw baylanıs sistemalarında kóbinese elektr sımlı baylanıs kanalından paydalanıladı.
Ótkeriw qábileti boyınsha tómendegi baylanıs kanalları bolıwı múmkin: • tómen tezlikli,
olarda informaciyanı uzatıw tezligi 50 den 200 bit/s ge shekem ; bul da kommutaciyalanadigan
(abonentli telegraflar), da kommutaciyalanmaydigan telegraf baylanıs kanalları ;
ortasha tezlikli, olarda analogli (telefon ) baylanıs kanallarınan paydalanıladı ; olarda uzatıw
tezligi 300 den 9600 bit/s ge shekem, telegraf hám telefoniya boyınsha Xaqaro maslaxat komitetiniń
jańa v. 32-v. 34 standartlarında bolsa 14400 den 56000 bit/s ge shekem ;
joqarı tezlikli (keń qutbli), olar informaciya uzatıw tezligi 56000 bit/s den joqarı bolıwın
támiyinleydi.
5. Informaciya uzatıw ortalıǵı
Informaciya uzatıw ortalıǵı dep, kompyuterler ortasında informaciya almasınıwın támiyinleytuǵın
informaciya jollarına (yamasa baylanıs kanallarına ) aytıladı. Kópshilik kompyuter tarmaqlarında (ásirese,
jergilikli tarmaqlarda ) sımlı yamasa kabelli baylanıs kanalları isletiledi, negizinde, sımsız tarmaqlar
da bar bolıp tabıladı.
Jergilikli tarmaqlarda kóbinese informaciyalar izbe-iz kodta uzatıladı, yaǵnıy bir bıyt informaciya
uzatılǵannan sońǵına keyingi bıyt uzatıladı. Túsiniletuǵını, bunday informaciya uzatıw parallel kodta
informaciya uzatıwǵa qaraǵanda, quramalı hám aste isleytuǵın usıl bolıp tabıladı. Sonı esapqa alıw kerek,
operativ parallel usılda informaciya uzatıw jalǵanǵan kabellar (sımlar ) sanın uzatılıp atırǵan informaciyanıń
razryadlar sanına salıstırǵanda teńdey asadı (mısalı, 8-razryadlı kodta 8 márte informaciya jolı
asadı ). Júzeki qaraǵanda kabel kem sarp etiw bolatuǵın sıyaqlı kórinedi, tiykarınan júdá kóp sarp etiw boladı.
Tarmaqtaǵı abonentler ortasındaǵı aralıq úlken bolsa, isletiletuǵın kabelning bahası kompyuter
bahası menen ese yamasa odan da kóp bolıwı múmkin. 8, 16 yamasa 32 kabellarni ótkeriwge
qaraǵanda, bir dana kabelni ótkeriw talay ańsat. Remontlaw, úzilislerdi tabıw hám qayta tiklew jumısları
da arzanǵa túsedi. Lekin bul hámmesi emes.
Kabelning túrinen qaramastan, informaciyanı uzaq aralıqqa uzatıw quramalı uzatıw hám qabıl
qılıw apparatların isletiwdi talap etedi. Onıń ushın informaciyanı uzatıw bóleginde kúshli signal
payda etiw hám informaciyanı qabıllaw bóleginde bolsa, kúshsiz signaldı qayta tiklew (detektorlash) kerek.
Izbe-iz uzatıwda bunıń ushın tek bir uzatıwshı hám bir qabıl etiwshi apparat talap
etiledi. Parallel informaciyanı uzatıwda uzatıwshı hám qabıl etiwshi apparatlar sanı bolsa,
isletiletuǵın parallel informaciyanıń razryadlar sanına teń boladı. Sol sebepli uzınlıǵı onsha
kóp bolmaǵan (10 metrli) tarmaqtı proektlestiriwde, kóbinese, informaciyanı izbe-iz uzatıw usılı saylanadı. Informaciyanı parallel uzatıw daǵı zárúrli shárti, bul —har bir bitni uzatıwǵa mólsherlengen kabellar uzınlıǵı bir-birine derlik teń bolıwlıǵı bolıp tabıladı.
Hákis halda, túrli uzınlıqtaǵı kabellardan ótip atırǵan signallar ortasında qabıl qılıw apparatınıń kiriwinde waqıt boyınsha jılısıw payda boladı. Bunıń nátiyjesinde tarmaq bólekan aynıwı yamasa pútkilley isten shıǵıwı múmkin.
Mısalı, 100 Mbit/s informaciya uzatıw tezliginde hám bitni uzatıw dáwiri 10 ns bolǵanda waqıt
boyınsha jılısıw 5—10 ns. den aspawı kerek. Bunday jılısıw úlkenligi kabellarning uzınlıqtaǵı
ayırmashılıǵı 1—2 metr bolǵanda ónim boladı. Kabel uzınlıǵı 1000 metr bolǵanda bolsa, bul shama
0, 1—0, 2 % ni quraydı. Rasında, birpara joqarı tezlikte isleytuǵın jergilikli tarmaqlarda 2—
4 talik kabel járdeminde informaciya parallel uzatıladı. Berilgen tezlikti saqlap qalǵan halda
talay arzan kabel isletiw múmkin, lekin kabelning ruxsat etilgen uzınlıǵı bir neshe 100 metrden aspaydı. Mısal jol menende Fast Ethernet tarmaq segmentin 100 BASE—T4 keltiriw múmkin. Kabelsozlik sanaatı kárxanaları kabel túrlerin kóp muǵdarda islep shıǵaradı. Hámme islep shiǵarılatuǵın kabellarni úsh túrge bolıw múmkin:
oralǵan jup sımlı kabel (vitaya para — twisted pair), olar qorǵawlanǵan, yaǵnıy
ekranlastırıladı (ekranırovannie — shielded twisted pair, stop) hám qorǵawlanbaǵan, yaǵnıy
ekranlastırılmaǵan (neekranirovannie, unshielded twisted pair, UTP);
koaksial kabellar (coaxial cable);
shıyshe talshıqlı kabellar (optovolokonnie kabeli — fiber optic).
Kabelning hár bir túri óz abzallıqları hám kemshiliklerine iye, sonıń ushın kabel túrin
saylanǵanda hal qılınıp atırǵan máseleniń ózgeshelikin, sonıń menen birge, bólek alınǵan tarmaq
ózgeshelikin hám aldınan ámeldegi bolǵan barlıq kárxana standartlarınıń ornına, 1995-jılda
qabıl etilgen EIA/TIA 586 (Commercial Building Telecommunication Cabling Standart )
standartı ámeldegi bolıp, házirgi waqıtta sol standartdan paydalanıladı.
Qadaǵalaw sorawlar
1. Kommunikasiya sózine tariyp beriń.
2. Informaciya uzatıw sisteması qanday mánisti ańlatadı?
3. UT strukturası quramın nelerge ajıratıw múmkin?
4. Fizikalıq tábiyaatı boyınsha baylanıs kanalları qaysılarǵa bólinedi?
5. Elektr hám optikalıq baylanıs kanalların qaysılarǵa bolıwı múmkin?
6. Informaciya uzatıw ortalıǵı túsiniginiń tariypi.
7. Kabel túrlerin sanap beriń.