2. Tizim turlari va tizimni tashkil etish haqida tushuncha berish

Aralash tizimlar ta'biy va sun'iy tizimlarni o‘z ichiga oladi. 
Ergonomik tizimla r– bu, «mashina – inson - operator» majmui. 
Biotexnik tizimlar –tirik organizmlar va texnik qurilmalar 
kiradigan 
tizimlardir. 
Tashkiliy tizimlar – bu, zaruriy vositalar bilan jihozlangan kishilar 

---

Qidiruv tizimi- maxsus Web-sahifa bo'lib, 
Internet tarmog’idan kerakli 
axborotni izlab topish uchun xizmat qiladi. 
Hozirgi kunga kelib o'nlab qidiruv 
tizimlari yaratilgan. Ulardan ko'p 
qo'llaniladiganlari sifatida Rambler, Aport, 
Yahoo, Google larni keltirish mumkin. 

---

Tizimlar tuzilishi bo‘yicha oddiy yoki murakkab bo‘lishi mumkin. 
Oddiy tizimlarni tashkil etuvchi elementlar soni kam bo‘lib, sodda tuzilishga 
ega bo‘ladi. 
Murakkab tizimlar esa, bir nechta elementlardan tashkil topgan bo‘lib bu 
elementlar ham o‘z navbatida alohida tizimlarga bo‘linishi mumkin. 
Vaqt davomida o‘zgarishga qarab tizimlar statik va dinamik turlarga 
ajratiladi. Statik tizimlar ma'lum vaqt oralig`ida o‘z holatini saqlab qoladi. 
Dinamik tizimda esa, vaqt o‘tishi bilan holat o‘zgarib boradi. 
Har bir tizim xossalar (xususiyatlar) to‘plami M bilan ta'riflanadi. Tizim 
xossalari (xususiyatlari) t vaqt davomida o‘zgarib turishi mumkin H(t) M. 
Bunday tizimlar yuqorida ta'kidlaganimizdek dinamik tizimlar, deb yuritiladi. 
Dinamik tizimlarda vaqt t’ o‘tishi bilan xossalar to‘plami o‘zgarar ekan, demak 
tizim holati A(t) ham o‘zgarib boradi. 
H’ (t’) H (t) M 
Tashqi muxit bilan bo‘ladigan aloqasiga qarab ochiq yoki yopiq tizimlar 
bo‘lishi mumkin. Ochiq tizimlar tashqi muxit bilan aktiv aloqada bo‘ladi. Yopiq 
tizimlarning elementlari esa tashqi muxitdan ta'sirlanmaydi. 

---

Ta'lim tizimi tegishli darajadagi va profildagi 
ta'lim muassasasi faoliyatining pedagogik jihatini 
tavsiflaydi. Har qanday bunday tizim o'zaro 
bog'liq bo'lgan tarkibiy qismlarning yig'indisidir: 
o'quv va rivojlantirish faoliyatining maqsadlari va 
mazmuni, o'qitish va tarbiyalashning usullari, 
vositalari va tashkiliy shakllari. Har biriga 
darajasi va har bir ta'lim profilining o'ziga xos 
ta'lim tizimi mavjud. 

---

lmiy adabiyotlarda "tizim" tushunchasining ko'plab formulalari mavjud. Uning 
shakllanishiga ikkita asosiy yondashuv mavjud: 
1) uning yaxlitligi ko'rsatkichi sifatida 
muhim xususiyat
 har qanday tizim; 
2) tizimni ular o'rtasidagi munosabatlar bilan birgalikda elementlar to'plami 
sifatida tushunish. 
Quyi tizim deganda "tashqi muhit bilan bog'liq bo'lgan, ularning har birida 
yo'q bo'lgan yangi integrativ xususiyatlarga ega bo'lgan o'zaro bog'langan 
elementlarning maqsadli yaxlitligi" tushuniladi. 
Maxsus adabiyotlarda (V.G.Afanasyev, P.K.Anoxin, N.V.Kuzmina, 
Yu.A.Konarjevskiy, V.A.Yakunin va boshqalar) taʼkidlanganidek, har qanday 
tizimning: maqsadi, vazifalari, funktsiyalari, belgilari, tuzilishi, atributlari, 
munosabatlari yoki oʻzaro taʼsiri, ikki yoki undan ortiq turdagi aloqa 
(to'g'ridan-to'g'ri va teskari), ierarxiya darajalarining mavjudligi. 
Pedagogik tizimlar ijtimoiy tizimlarning ko'p turlari orasida ajralib turadi. 
Pedagogik tizimlar o‘z xususiyatlariga ko‘ra real (kelib chiqishi bo‘yicha), 
ijtimoiy (modda jihatidan), murakkab (murakkabligi bo‘yicha), ochiq (tashqi 
muhit bilan o‘zaro ta’sir qilish xususiyatiga ko‘ra), dinamik (ichida). 
o'zgaruvchanlik shartlari), ehtimollik (aniqlash usuli bo'yicha), maqsadli 
(maqsadlarning mavjudligi bo'yicha), o'zini o'zi boshqarish 
(boshqariluvchanlik asosida) xarakter. Maqsadlilik va dinamizm sharoitida ular 
hali ham rivojlanayotgan xususiyatlarga ega, bu ularning doimiy 
o'zgaruvchanligida namoyon bo'ladi. Pedagogik tizimlar ochiq, chunki ular va 
atrofdagi voqelik o'rtasida axborot jarayonlari sodir bo'ladi. 

---

Ta'lim muassasasi murakkab ijtimoiy-pedagogik tizim, ya'ni o'zaro 
bog'liq elementlar majmui sifatida qaraladi. U turli xil ta'lim tizimlarini 
o'z ichiga oladi. Shunday qilib, yaxlit pedagogik (tarbiyaviy) jarayon 
tizimdir. Yaxlit ta'lim jarayonining quyi tizimi bo'lgan o'quv jarayoni 
ham ta'lim tizimi sifatida qaraladi. O'quv mashg'uloti o'quv 
jarayonining quyi tizimi bo'lib, o'z navbatida murakkab ta'lim tizimidir.
Har bir alohida pedagogik tizim (xususan, universitet ta'lim tizimi 
sifatida) murakkab, chunki uning o'zi guruhlar, sinflar va boshqalar 
ko'rinishidagi quyi tizimlarga ega, ammo bu tizimning o'zi ta'lim 
tizimiga quyi tizim sifatida kiritilgan.

---

Ta'lim jarayonining pedagogik tizim sifatida faoliyat 
ko'rsatishi, rivojlanishi va o'z-o'zini rivojlantirishi uning 
mavjudligining asosiy shartidir. 
Rivojlanish va o'z-o'zini rivojlantirish, asosan, faoliyatning 
haqiqiy vositasi, ya'ni keng ma'noda, maqsadli faoliyatning 
natijasidir. Masalan, har qanday shaxsning rivojlanishi 
uning faoliyati va muloqotining natijasidir. Har qanday 
ta'lim tizimi o'quvchilarda sifat o'zgarishlarining o'sishini 
ta'minlash maqsadida, birinchi navbatda, ularning 
o'qituvchi bilan, bir-biri bilan, darslik, kompyuter va 
boshqalar bilan o'zaro munosabatlari asosida yaratiladi. 
Ma'lumki, har qanday pedagogik tizimning elementlari quyi 
tartibli tizimlar bo'lishi mumkin. Ta'lim jarayoni tizim 
sifatida uning ob'ektlari va ularning xususiyatlari o'rtasidagi 
munosabatlar mavjudligi bilan tavsiflanadi. 

---

---

432-GURUH TALABASI 
Qurolov Navro`zbek