2. Topshiriq Quyidagi savollarga yozma javob yozing O’zbekistonda mavjud yer maydoni, yer turlari, unumdorlik darajasi haqida statistik ma’lumotlarni yozing
Download 106.69 Kb. Pdf ko'rish
|
agrar munosabatlar savollariga javob (1)
- Bu sahifa navigatsiya:
- 2. Renta va Ijara haqi teng bo’ladigan holatga kitobdagidan tashqari misol keltiring 3. Absolyut va Monopol rentani misollar yordamida izohlab bering
- Agrosanoatning O’zbekiston uchun ahamiyati, ASM va agrosanoat integrastiyasiga misol keltiring 4. Topshiriq Agrobiznesning keng tarqalgan turlarini sanab o’ting
- Differensial renta II xo‘jaliklarni intensiv rivojlantirish, yerning hosildorligini oshirish uchun qo‘shimcha xarajatlar sarf qilish
- Agrosanoat integratsiyasi
- 5-Topshiriq Agrar islohotlar
- SamDU iqtisodiyot va biznes fakulteti 102-guruh talabasi Sharipov Mirkomil
|
2. Topshiriq Quyidagi savollarga yozma javob yozing 1. O’zbekistonda mavjud yer maydoni, yer turlari, unumdorlik darajasi haqida statistik ma’lumotlarni yozing 2. Renta va Ijara haqi teng bo’ladigan holatga kitobdagidan tashqari misol keltiring 3. Absolyut va Monopol rentani misollar yordamida izohlab bering 4. Differensial renta I va IIning farqini aytib bering 3.Topshiriq Agrosanoatning O’zbekiston uchun ahamiyati, ASM va agrosanoat integrastiyasiga misol keltiring 4. Topshiriq Agrobiznesning keng tarqalgan turlarini sanab o’ting 5. Topshiriq O’zbekistonda agrar sohada olib borilgan eng so’nggi islohtlarni aytib bering(qonunlar, qarorlar, tartib va qoidalar) 2-Topshiriq 4. O‘zbekiston Respublikasi yer maydoni (448,97 ming km2) bo‘yicha dunyo mamlakatlari ichida 55-o‘rinda turadi. O‘zbekiston Respublikasi hududining 1/5 qismini tog‘lar va tog‘ oldi hududlari tashkil etadi. Sharqiy hududi o‘rta va baland tog‘li relьefdan iborat: espublika hududi g‘arbiy Tyan-Shan (Ugom, Pskom, Chotqol va Qurama tog‘ tizmasi) va Pomir-Oloy (Zarafshon, Turkiston, Hisor, Ko‘hitangtog‘ va Boysuntog‘ tog‘ tizmasi) tog‘ tizmalarining chekkalari yoki yon bag‘rlarini o‘z ichiga oladi. Janub
va G‘arbga tomon ular pastlab boradi va pasttekislikka qo‘shilib ketadi. Ushbu tog‘lar orasida ancha ulkan bo‘lgan Qashqadaryo, Surxondaryo, Zarafshon va Samarqand vohalari yastanib yotadi. O‘zbekistonning eng yirik daryolari – Sirdaryo va Amudaryo bo‘lib, ularning uzunligi mos ravishda 2137 km. va 1437 km.ni tashkil etadi.
2016 yil 1 yanvar holatiga O‘zbekiston Respublikasida 119 ta shahar, 1085 ta shaharcha va 11013 ta qishloq aholi punktlari mavjud.
O‘zbekiston Respublikasi hududining markaziy qismi shimolida dunyoning eng yirik cho‘llaridan biri – Qizilqum, g‘arbida – Qoraqum sahrosi joylashgan. O‘zbekiston Respublikasi hududining katta qismini (5 dan 4 qismi atrofida) pasttekisliklar tashkil etadi. Shulardan eng asosiysi Turon pasttekisligidir. Mamlakat sharqi va shimoliy-sharqida Tyan-Shan va Pomir tog‘ (mamlakatning eng yuqori nuqtasi-4643m.) tizmalari joylashgan. O‘zbekiston Respublikasi hududlari ichida Samarqand viloyatida eng ko‘p aholi istiqomat qiladi – 3583,9 ming kishi (01.01.2016y.). Jahonda aholisi soni 100 mln.dan ortiq bo‘lgan 11 ta mamlakat mavjud bo‘lib, ularda 4,3 mlrd.ga yaqin kishi istiqomat qiladi.
3778,3 3444,5 3540,8 3790,1 3695,7 3647,5 3637,4 3560,3 3609,7 3608,6
3708,4 3601,6
3628,1 3658,6
3678,2 3694,2
3706,7 3474,5
3396,0 Qishloq
xo`jaligi 1387,2 2104,8 3255,3 4083,3 4615,8 5978,3 7538,8 9304,9 11310,7 13628,6 30856,7 45285,9 55750,0 66435,3 81794,3 99604,6 115599,2 148199,3 187425,6 mahsuloti, mlrd. So`m shu jumladan:
dehqonchilik 696,8 1086,0 1648,8 2102,0 2432,1 3323,1 4215,0 5170,1 6400,1 8089,0
18119,0 25874,6 30592,3 36237,4 43194,3 55429,2 61755,1
83303,4 98406,4
chorvachilik 690,4
1018,8 1606,5 1981,3 2183,7 2655,2 3323,8 4134,8 4910,6
5539,6 12737,7 19411,3 25157,7 30197,9 38600,0 44175,4 53844,1 64895,9
89019,2 Qishloq
xo`jaligi mahsulotlari ishlab chiqarish- ning o`sish sur`ati, o`tgan yilga nisbatan foizda 103,1
104,2 106,0
107,3 108,9
105,4 106,7
106,1 104,5
105,8 106,3
106,2 107,2
106,6 106,3
106,1 106,3
101,0 100,2
shu jumladan:
dehqonchilik 103,1 106,5
109,6 103,4
111,6 107,0
107,4 107,2
103,3 104,1
105,9 104,9
107,1 106,1
105,9 105,5
105,7 98,2
95,8 chorvachilik 103,0 101,9
102,1 111,3
105,9 103,6
105,9 104,6
105,8 108,1
106,9 108,0
107,4 107,3
106,7 106,9
107,0 104,1
105,7 2. Renta (nem. Rente, lot. Reddita — qaytarib berilgan) — 1) keng maʼnoda — mulk egalarining tadbirkorlik faoliyati bilan shugʻullanmasdan yer, molmulk, kapitaldan muntazam oladigan daromadi; ssudaga berilgan kapitaldan foiz, yer egalarining ijaraga berilgan yer uchastkasidan, uyjoy egalarining ijaraga berilgan binolardan muntazam oladigan daromadi. Tor maʼnoda Renta.— qatʼiy daromadli pul kapitali va qimmatli qogʻozlar egalari foiz shaklida oladigan daromad. Aksariyat hollarda Renta tushunchasi yerni ijaraga berish natijasida olinadigan daromadga nisbatan qoʻllaniladi
dehqonlarga berish shartlaridan biri; yer egasining haqini pul bilan toʻlash. Yer egasi haqi hosildan ulush (natura tarzida) beriladigan boʻlsa muzora deb atalgan
Yer egalari yerni ishlovchi ijarachilarga foydalanish uchun ijaraga berishi va ulardan yerdan foydalanganlik uchun toʻlovlar olishi natijasida absolyut Yer vujudga keladi. Shuningdek, rentaning yana bir turi — monopol renta ham mavjud. Boshqa yerda uchramaydigan tabiiy sharoit, baʼzan noyob qishloq xujaligi mahsulotlari yetishtirish uchun imkoniyat yaratadi. Bunday mahsulotlar monopol narxlarda sotiladi. Bu narxlarning yuqori boʻlishi koʻpincha toʻlovga qodir talab darajasi b-n belgilanadi. Natijada monopol narxlar shunday mahsulotlarning individual qiymatidan ancha yuqori boʻlishi mumkin. Bu esa yer egalariga monopol renta olish imkoniyatini beradi 3.
Yer egalari yerni ishlovchi ijarachilarga foydalanish uchun ijarga beradilar va ulardan yerdan foydalanganlik uchun to’lovlar oladilar. Mana shu to’lov absolyut yer rentasi deb nom olgan. Agar yer ijaraga berilganda shu yerda turli xil inshootlar, binolar qo’rilgan bo’lsa, ularning ijara haqi alohida hisoblanadi. Monopol renta – bu tabiiy sharoit bilan bevosita bog’liq. Ya‘ni noyob qishloqxo’jalik mahsulotlari (uzumning alohida navlarni, tsitrus ekinlari, choy va boshqalar) yetishtirish uchun imkoniyat yaratadi. Bunday tovarlar monopol narxlar bilan sotiladi. Bunday tovarlarni individual qiymatidan monopol narxdar yuqori bo’ldai, yer egalariga monopol renta olish imkoniyatini beradi.
4 . Differensial renta I yerning tabiiy unumdorligi bilan bog‘liq bo‘lgan, sanoat markazlariga, bozorlarga va aloqa yo‘llariga yaqin joylashgan serunum yer uchastkalarida vujudga keladi. Differensial renta I ning hosil bo‘lishini shartli misol yordamida ko‘rib chiqamiz (1-jadval). 1-jadval. Differensial renta I ning hosil bo‘lishi Er uchast-
kasi Ijti-moiy ishlab chiqarish xarajat- lari
(so‘m) O‘rtacha foyda (so‘m)
Ijti- moiy
qiymat (so‘m)
Yalpi mahsu-
lot (tonna)
Mahsu- lotning
indivi- dual
qiymati (so‘m)
Ijti- moiy
qiymat – bozor narxi (so‘m)
Yalpi sotil-
gan mahsu-
lot (so‘m)
Dif- feren-
sial renta
I (so‘m)
A 8000
2000 10000 20
500 500
10000 - B 8000 2000
10000 25 400
500 12500
2500 V 8000
2000 10000 30
333 500
15000 5000
Misolimizdagi uch xil yer uchastkalaridan olingan mahsulotning ijtimoiy qiymati bir xil, ya’ni 10000 so‘mni tashkil qiladi. Yalpi hosildorlik A uchastkasida 20 tonna, B va V uchastkalarda 25 va 30 tonnani tashkil qiladi. Har bir uchastkadan turlicha hosil olinganligi tufayli ularda yetkazilgan mahsulotlarning individual qiymati ham turlicha bo‘lib chiqadi. Ya’ni, A uchastkasida har bir mahsulot birligining qiymati 500 so‘m bo‘lsa, B uchastkasida 400 so‘m, V uchastkasida esa 333 so‘mni tashkil qiladi. Qishloq xo‘jaligi mahsulotlari sifati yomon uchastkada yetishtirilgan mahsulot narxida sotiladi (misolimizda 500 so‘m). Natijada yomon yer uchastkasi (A) o‘zining yakka ishlab chiqarish xarajatlarini qoplash va foyda olish imkoniga ega bo‘ladi. O‘rtacha (B) va yaxshi (V) yer uchastkalarida esa yomon yer uchastkasi (A)ga nisbatan 2500 va 5000 so‘m miqdorda qo‘shimcha daromad olinadi. Bu olingan qo‘shimcha daromad yerning tabiiy unumdorligi bilan bog‘liq bo‘lgan differensial renta I ni tashkil qiladi.
2-jadval. Differensial renta II ning hosil bo‘lishi Ishlab
chiqarish davri
Ishlab chiqarish xarajat-lari (so‘m)
Yalpi mahsulot (tonna) 1 tonna
mahsu- lotning
indivi-dual qiymati
(so‘m) 1 tonna
mahsu- lotning
ijtimoiy qiymati
(so‘m) Sotil-
gan mahsu- lot
summasi, so‘m
Qo‘shimcha mahsulot, ya’ni dif- feren-sial renta II, so‘m
Birinchi yil
10000 20 500 500 10000
- Ikkinchi yil 15000
40 375
500 20000
10000 Misolimizda yerga qo‘shimcha 5 ming so‘m xarajat sarf qilish natijasida qo‘shimcha 20 tonna mahsulot olinsa, u holda birinchi yilga nisbatan qo‘shimcha olingan 10 ming so‘m daromad differensial renta II ni tashkil etadi. 4-Topshiriq Mamlakat aholisining iste’mol buyumlariga va ozik-ovqat mahsulotlariga bo’lgan talabini qondirish, eng avvalo agrosanoat majmuasi va bu majmuaning asosi bo’lgan qishloq xo’jaligi tarmog’ining rivojlanish darajasiga bog’liq. Bozor iqtisodiyoti shart- sharoitlari, kishlok xo’jaligining iqtisodiyotimizdagi, hayotimizdagi o’rni bu sohani isloh kilishni yanada chukurlashtirishni takozo etmoqda. Qishloq xo’jaligini isloh qilishni chuqurlashtirishning ustivor vazifalari mamlakat hayoti va iqtisodiyotida agrar sohaning tutgan o’rni, respublikaning iqtisodiy mustaqilligini ta’minlash, shu bilan birga iqtisodiyotning barcha tarmoqlarida islohotni bosqichma-bosqich amalga oshirib borish va rivojlantirishning muhim ahamiyatga ega ekanligidan kelib chiqadi.
imkoniyatlarini birlashtirish (qo‘shish) orqali ishlab chiqarish va mehnatning umumlashtirilishi. Xom ashyo ishlab chiqarish va uni qayta ishlashni o‘zaro muvofiq holda rivojlantirish kooperatsiya (to‘g‘ridan to‘g‘ri kontraktatsiya va shartnoma asosida), shuningdek kombinatsiya (xom ashyo yetishtiradigan va uni qayta ishlaydigan korxonalarning tashkiliy birlashishi) yo‘li bilan olib boriladi. Integratsiya jarayonlari, asosan agrosanoat korxonasi ko‘rinishida eng izchil rivojlanadi.
bo‘lgan ehtiyojlarini ta’minlashda o‘zaro hamkorlikda fa-oliyat ko‘rsatadigan tarmoqlar, kor-xonalar, faoliyat turlari majmui. ASM murakkab va ko‘p tarmoqlidir. Uning ishlab chiqarish tuzilmasida qishloq xoʻjaligi va o‘rmon xo‘jaligi muhim ahamiyatga ega. ASM 3 sohani o‘z ichiga oladi: 1) qishloq xoʻjaligi(aholining tomorqa xo‘jaligi ham kiradi) va o‘rmon xo‘jaligi; 2) qishloq xoʻjaligiga ishlab chiqarish vositalari yetkazib beradigan sanoat tarmoqlari – traktor va qishloq xoʻjaligi mashina-sozligi, meliorativ va suv xo‘jaligi ob’ektlari qurilishi tarmoqlari, asosiy fondlar ta’miri bo‘yicha korxo-nalar, mineral o‘g‘it va o‘simliklarni himoya qilish vositalari, biologik faol preparatlar ishlab chiqarish, ozuqa va mikrobiol. sanoati, turli idishlar (tara) tayyor-lash va b; 3) qishloq xoʻjaligi mahsulotlarini qayta 166ishlash va iste’molchiga yetkazib berish bilan band bo‘lgan tarmoqlar(tayyorlov, qayta ishlash, saqlash, tashish, sotish va boshqalar).
chora-tadbirlari majmui. Dastlab Agrar islohotlar konsepsiyasi maqsad va vazifalari, yo‘nalishi, uni o‘tkazish bosqichlari aniqpab olinadi. Shunga asoslanib Agrar islohotlarni o‘tkazishning aniq chora-tadbirlari belgilanadi va ularni davlat amalga oshiradi.Tarixda Agrar islohotlarning 3 turini ko‘rish mumkin. Birinchisi – an’anaviy (natural, biqiq, qoloq) iqtisodiyotdan bozor iqtisodiyotiga o‘tishni ko‘zlovchi Agrar islohotlar Ular jumlasiga 19–20- asrlarda Yevropa, Osiyo, Afrika, Lotin Amerikasi mam-lakatlaridagi Agrar islohotlarni kiritish mumkin. Ikkinchisi – bozor xo‘jaligidan totalitar-rejali tuzumga o‘tishni ko‘zlagan va proletariat diktaturasi yordamida amalga oshirilgan Agrar islohotlar Uchinchisi – 90-yillar boshidan sobiq sotsialistik mamlakatlarda rejali iqtisodiyotdan qayta bozor munosabatlariga o‘tishga qaratilgan Agrar islohotlar Birinchi toifadagi islohotlar qishloq xoʻjaligida tovar ishlab chiqarishni o‘stirib, uni bozor iziga solishni mo‘ljallaydi.Dehqon (fermer) xo‘jaligi asosiy xo‘jalik turiga aylantiriladi, bu xo‘jalik bozor talabiga qarab va o‘z man-faatini ko‘zlab ish yuritadi.20-asr davomida O‘zbekistonda Agrar islohotlarning so‘nggi ikki turi amalga oshirildi. Sho‘rolar davrida yer- suvlar ularning egalaridan tortib olinib, dehqonlarga berildi. Lekin tez orada ulardan yana tortib olinib davlat mulkiga aylan-tirildi. Bunday islohotlar 1917–22 yillarda o‘tkazildi. 1925–26 yillarda yer-suv islohoti o‘tkazildi. Bu islohotlarda mahalliy boylarga qarashli yerlarning bir qismi yersizlarga bepul taqsimlab berildi. Bunday islohotlar natijasida bozorga ishlovchi mustaqil dehqon ho‘jaligi rivojlandi. Ammo bu uzoqqa bormadi, chunki 20-yillar islohoti qishloqni yoppasiga jamoalashtirish bilan yakunlandi. 1929–32 yillar mobaynida dehqon xo‘jaligi tamoman tugatilib, o‘rniga davlat va jamoa xo‘jaliklari barpo etildi, qishloq xoʻjaligi totalitar-rejali tizim girdobida qoldi. O‘zbekiston mustaqillikka erishgandan so‘ng, yangi mazmunga ega bo‘lgan islohotlar boshlandi. Respublikada tub Agrar islohotlarning huquqiy 153asoslarini yaratadigan qonunlar qabul qilindi. Jumladan, "Yer to‘g‘risida" (20.06.1990), "O‘zbekistonda tadbirkorlik to‘g‘risida" (15.02.1991), "Davlat tasarrufidan chikarish va xususiylash-tirish to‘g‘risida" (19.11.1991), "Ijara to‘g‘risida" (19.11.1991), "Dehqon xo‘jaligi to‘g‘risida" (3.07.1992), "Xo‘jalik jamiyatlari va shirkatlari to‘g‘risida" (9.12.1992), "Yer solig‘i to‘g‘risida" (6.05.1993) va boshqa qonunlar hamda hukumat qarorlari qishloq xoʻjaligida ko‘p ukladli iqtisodiyot poydevorini yaratishga yo‘l ochdi. 1998 yil aprelda chiqilgan "Qishloq xo‘jaligi kooperativi (shirkat xo‘jaligi) to‘g‘risida", "Dehqon xo‘jaligi to‘g‘risida", "Fermer xo‘jaligi to‘g‘risida" qonunlari va O‘zbekiston Respublikasining Yer kodeksi qabul qilindi. Qishloqda mulkdorlar sin-fini shakllantirish siyosatdagi muhim yo‘nalishga aylandi. O‘zbekistonda bozor tizimini yaratishga qaratilgan yangi Ai. davomida davlat va jamoa xo‘jaliklari yerining bir qismi (jami 500 ming ga) aholiga tomorqa tarzida foydalanish uchun berildi. Natijada 1996 yil aholining tomorqa xo‘jaligida yer 640 ming gani tashkil etdi. Yangi Agrar islohotlar ikkinchi yo‘nalishi – bu qishloqni fermerlashtirish, ya’ni davlat va jamoa xo‘jaliklari o‘rniga dehqon va fermer xo‘jaliklarini tashkil etishdan iborat. Yerga davlat mulki saqlangani holda yer xo‘jalik yuritish uchun merosga o‘tish sharti bilan dehqonlarga berildi. 1996 yil jami 19,5 ming dehqon va fermer xo‘jaligi ishladi. Agrar islohotlarning uchinchi yo‘nalishi saqlanib qolgan davlat va jamoa xo‘jaliklarida dehqonlarning ulushbay mulkiga o‘tishdan iborat bo‘ldi. Xo‘jaliklardagi molmulk pulga chaqilib, u dehqonlarga ulush (pay) qilib berildi. Dehqonlar umumiy mulkdagi ulushiga qarab haq oladigan bo‘ldilar. Agrar islohotlar O‘zbekistonning xususiyatini hisobga olgan holda yangi mulkchilik va bozorga mos xo‘jalik usullarini bunyod etish yo‘nalishida bormoqda. SamDU iqtisodiyot va biznes fakulteti 102-guruh talabasi Sharipov Mirkomil Download 106.69 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|