2 Тузувчилар

ЮҚОРИ ЎСИМЛИК ОРГАНЛАРИ ВА ТЎҚИМАЛАРИ 
Юқори ўсимликлар дастлаб иккита асосий қисмдан иборат, ўсимлик танаси ва илдизи. 
Ўсимлик танасига: шохлар, барглар, куртаклар, гули, мевалари киради. Илдиз мевасига: 
ўқ илдиз, ён илдиз ва қўшимча илдизлар киради.
Новда ўсимликда апарую мустахкамлик ва ўтказувчанлик вазифасини бажаради. 
Ўсимликнинг кенгаядиган қисмлардан харакат қилиш запас моддаларини тўплаш, 
кўпчилик холатларда вегататив кўпайиш вазифасини бажаради. 
Эволюцияда ер ости мевалари, илдизлари, тугунаклари вегетатив кўпайиш запас 
моддаларни сақлаш, ноқулай шароитдан сақлаб қолиш каби вазифаларни бажаради. 
Барг — ўсимликларда хаводан овқатланиш учун ва махсус орган бўлиб, фотосинтез, газ 
алмашинуви, парчаланишини камайтириш мақсадида тиканга айланган. Хашоротхўр 
ўсимликларда барг япроғи ишловчи апаратга айланган. 
Илдиз тупроқдан овқатланиши учун махсус орган хисобланади. У тупроқдан минерал 
моддалар ва сувни сўриб олади. Тупроққа ўсимликни мустахкам бириктириб туради ва ўсиш 
зонасида харакат қилиш актилигига эга бўлади. Илди бахзи ўсимликларда запас моддалар 
тўплайди. Мисол (гречина, картошка, ер ёнғоқ) илдизда специфик: метоболизлар ўсимлик 
гармонлари хосил бўлади. Куртак вегеттив ва генратив органларга бўлинади. Вегеттив 
куртак новни шохларида хизмат қилади. Генератив эса жинсий кўпайшида иштирок этади. 
Гул ўзгарган новда хисобланади, у кўпайиш органи бўлиб, ундан уруғ ва мева хосил 
бўлади. Гул органлари ўзгарган барг хисобланади. Спора хосил қилувчи барглар чангдон ва 
уруғдонни хосил қилади. Гулнинг тузилиши унинг чангланиш билан боғлиқ чиройли шакл 
ва ранги хиди уларнинг хашорат билан чанланишига мослашган. Ўсимликларнинг хар бир 
оргналари бир неча хил хужайралардан тузилган, улар махлум бир физиологик вазифани 
бажаради ва бир бирига ўхшаш морфологик тузилишга эга бўлади. Бажара оладиган 
вазифаларга қараб ўсимликлар тўқималари қуйидагиларга бўлинади. 
1. Хосил қилувчи тўқима (меристема) 

---

9 
2. Ассимилияция қилувчи, тўпловчи 
3. Запас моддалар 
4. Ёпувчи 
5. Ажратувчи 
6. Механик 
7. Ўтказувчи ва бошқалар тўқималар мавжуд бўлади. 
Бу тўқималар ўзига хос тўқималари гурухига эга. Масалан: ёпувчи тўқимага эпидерми, 
эндотерма, реводерма, преидерма, тўқималар киради. 
Ўсимликларда махсус тўқималар бўлиб, улар ўзига хос хужайралар хосил қилиб, 
махлум вазифаларни бажаради. 
Бу хаводан озиқланувчи барг тупроқдан озиқланувчи илдиз тўқималар ўтказувчан 
система, харакат органлари, жинсий система нафас олиш ва чиқариш, дифусистема. 
Ўсимликнинг барча тўқима ва органлари унинг овқатланишига мослашган. Ўсимлик 
овқат қидириб, юра олмайди, 002 сув, минерал тузлар, тарқалган холда бўлади. Шунинг учун 
уларга максимал яқинлашиш учун ўсимлик йўғонлашади ва ўсади. Атроф мухит билан 
кўпроқ боғланишига харакат қилади. Ўсимликлар махсус нафас олиш органига эга эмас, 
шунинг учун барча органлари барги, пояси ва илдизлари билан нафас олади.